بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر ساخت و اعتباریابی پرسشنامهای جهت سنجش فراشناخت پژوهشی دانشجویان است، روش پژوهش آزمونسازی است. ابتدا مؤلفههای فراشناخت پژوهشی شناسایی و گویههای مقیاس تدوین شدند. سپس تعداد 557 دانشجوی تحصیلات تکمیلی دانشگاه فردوسی مشهد به شیوهی نمونهگیری سهمیهای بر مبنای مقطع و رشتهی تحصیلی انتخاب شدند. روایی پرسشنامه به شیوههای محتوایی و از نوع داوری تخصصی، تحلیل عاملی اکتشافی، روایی همگرا، روایی ملاکی و پایایی به شیوهی همسانی درونی و آزمون مجدد محاسبه شد. یافتههای حاصل از تحلیل مؤلفههای اصلی با استفاده از چرخش واریماکس نشان داد که این پرسشنامه از دو عامل »دانش شناختی« و »مهارت فراشناختی« تشکیلشده است.
یافتههای حاصل از بررسی روایی همگرا نشان داد که پرسشنامهی فراشناخت پژوهشی دارای همبستگی مثبت معنادار با پرسشنامهی فراشناخت حالتی است، همچنین بررسی روایی ملاکی آن نشان داد که پرسشنامهی مذکور قادر به پیشبینی عملکرد پژوهشی دانشجویان تحصیلات تکمیلی است؛ که حاکی از روا بودن پرسشنامهی فراشناخت پژوهشی است. ضریب آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه 0/96 و برای زیرمؤلفههای »دانش شناختی« و »مهارت فراشناختی« به ترتیب 0/91 و 0/95 و ضریپ پایایی آزمون مجدد برای کل پرسشنامه 0/72 و برای زیر مولفههای آن 0/68 و 0/70 محاسبه شد که حاکی از پایایی و همسانی درونی مناسب برای این پرسشنامه است؛ بنابراین، با توجه به ویژگیهای روانسنجی مطلوب، پرسشنامهی فراشناخت پژوهشی میتواند در پژوهشهای آزمایشی و پیمایشی در حوزهی فراشناخت و پژوهش، به کار رود.
کلیدواژهها: پژوهش، فراشناخت، فراشناخت پژوهشی
مقدمه
پیشرفت علمی بدون پشتوانه تحقیقات امکانپذیر نیست. امروزه پژوهش در جوامع و بهخصوص در آموزش عالی جایگاه والایی دارد، علاوه بر اینکه پژوهش در دانشگاهها باعث ارتقاء اعضای هیئتعلمی و دانشجویان تحصیلات تکمیلی میشود، امروزه انجام آن خصوصاً برای دانشجویان انتخابی نیست و این گروه ملزماند حداقل در دروسی همچون پایاننامه، دورهی پژوهشی را گذرانده و به انجام پژوهش بپردازند - نیلی، نصر و اکبری، . - 1386 لذا دانشجویان برای پیشبرد امور تحصیلی و تکمیل پژوهشهایشان و یا حل مسائل و دغدغههای خود به دنبال پژوهش و تحقیق میروند. بعضی از دانشجویان اطلاعات مورد نیاز خود را از نشریهها معتبر میگیرند؛ و بعضی دیگر به وب سایتها مراجعه میکنند. بعضی با نویسندههای مقالات مکاتبه میکنند؛ و گاهی ممکن است به یک تیم از اساتید مراجعه و از آنها کمک بگیرد. آنها همهی این کارها را انجام میدهند تا درک خود را از یک موضوع گسترش دهند. همانطور که درک خود را از یک موضوع میسازند بهاحتمالزیاد در آرایهی از فرایند فراشناختی درگیر شدهاند.
این دانشجویان باید اطلاعات به دست آورده را نظم میبخشند و برای انجام پژوهش خود یک شیوه را انتخاب میکنند. در این مرحله احتمالاً در سطحی از فرایند فراشناخت درگیر هستند. از طرفی این دانشجویان دربارهی درستی مطالبی که به دست آوردهاند قضاوت میکنند. آنها احتمالاً دلایل قابل قبولی دارند که چرا یک روش پژوهشی را انتخاب و دیگری را انتخاب نکردهاند. قابلاعتماد و حمایت بودن یک رویکرد پژوهشی را تعیین میکنند و سعی میکنند تجربیاتشان را بادانش روز وفق دهند و زمانی میرسد که آنها احساس میکنند اطلاعاتشان دربارهی موضوع کافی است و به درک مناسبی از آن موضوع رسیدهاند - هافر، . - 2004 از طرفی، تحقیقها با سؤالهای ایجادشده، چالشهای فکری و فعالیتهای حل مسئله درگیر هستندو معمولاً مستلزم رفتار مشارکتی و ارتباط با دیگراناند. همچنین مهارتهای خویشتنداری و عزتنفس را در توانایی ما برای سازگاری با محیطی متغیر رشد میدهد. اطلاع آگاهانه از مهارتها و نگرشهایمان، آنها را از زمینه اصلی آزاد میسازد و بر دید ما از خودمان وجهانمان و بر نحوهی واکنش نشان دادن و یادگیریمان اثر میگذارد - دوبو1، . - 1383
به عبارتی انگیزش برای انجام دادن کار پژوهشی و مفید بودن فرد در پرداختن به یک کار تحقیقی، دستکم به سازههایی چون نگرشها، باورها و ارزشها و ساخت فکری و شناختی او بستگی دارد . نگرشها، باورها و ارزشهای فرد، نظامی را تشکیل میدهد که شخص بر پایهی آنها دربارهی شایستگی خویش برای انجام دادن کاری ویژه داوری میکند و به بازبینی فرآیند آن میپردازد - کومبز2، . - 1989 ازاینرو محققان به رویکردهای فراشناختی نیاز دارندکه مهارت انطباق و سازگاری را در آنها ایجاد مینماید و موجب بهبود کارایی در تکمیل وظایف شناختی میشود - شوارتز، برسفورد و سرز3، . - 2005 به بیان روبیتسون - 1987 - 4، اگر قرار است فراگیران در یک جامعه با تکنیک بالا بهطور موفق عمل نمایند باید به یادگیری مادامالعمر و مهارتهای تفکر و فرایند اطلاعاتی که لازمهی جهان در حال تغییر است مجهز باشند. لذا، آگاهی، تفکر، کنترل و فعالیت شناختی که در فراشناخت وجود دارد، محققان را قادر میسازد تا به شیوهی
اداره آموزش و پرورش تربت حیدریه
مؤثرتری بیاندیشند - استرنبرگ، 1998؛ بیرس، 1996؛ هاید و بیزار5، 1989؛ ویلن و فیلیپس، 1995؛ گارنز و گارنز6، 1990؛ بنجافیلد7، . - 1992 واترمن پی تر - 1982 - 8، به نقل از لرنا - 1992 - 9، نیز بیان میکند که افراد موفق کسانی هستند که خوب برنامهریزی میکنند، اهداف ویژه را تشخیص میدهند و معرفی مینمایند و راهبردها را طرحریزی میکنند؛ بنابراین میتوان گفت فراشناخت کلیدی است برای توانایی شناختی که به افراد اجازه میدهد تا افکارشان را کنترل و بازسازی کنند - گاس و ویلی، 2007؛ به نقل از عطارخامه، . - 1388 از طرفی به بیان وات، فردریکسن و آلن کالینز - 2009 - 10 اگر پژوهشگران دانش و مهارت فراشناختی نداشته باشند قادر به کشف شکافهای موجود در بستر علم و درک تناقضها و نابهنجاریهای موجود نخواهند بود. اکثر نظریه پردازان فراشناخت نیز معتقدند زمانیکه فرد مسلح به سلاح فراشناخت باشد بهراحتی با برنامهریزی و کنترلی که بر تکلیف خواهد داشت، میتواند علاوه بر کاهش شدت و میزان استرس ادارک شده خود از موقعیتهای مختلف، عملکرد خود را بهبود بخشد - رویوسی و ویلز11، . - 2008
مهمترین امتیاز دانش فراشناختی این است که یادگیرنده و محقق را قادر میسازد تا لحظهبهلحظه از فعالیت یادگیری خود و چگونگی پیشرفت کارش آگاه باشد و هم نقاط قوت و هم نقاط ضعف خودش را تشخیص دهد - سیف، . - 1386 مدل یادگیری فراشناختی کلاوز و همکاران - 2001 - ، نیز حاکی از آن است که استفاده از فراشناخت، افراد را به تلاشهای بیشتر و همچنین استفاده از راهبردهای یادگیری که به پردازش عمیقتر مسائل میپردازد، وامیدارد و درنتیجه به عملکرد بهتر منجر میگردد. کلاورز و همکاران در این مدل اذعان داشتهاند که فراشناخت ازجمله متغیرهایی است که باانگیزه پیشرفت و متغیرهای مرتبط با آن، رابطه دارد. پژوهشهای دیگر نیز مبین این امر هستند که فراشناخت با یادگیری و درک مطلب رابطه مثبت دارد و فرآیندهای کنترل و بازبینی فراشناختی با یکدیگر ارتباط تعاملی دارند. بنابراین شناخت شخص درباره تواناییهایش و آگاهی از راهبردهای شناختی و فراشناختی، باعث بهبود یادگیری و افزایش عملکرد تحصیلی میشود - آگوست - برادی12، 2005؛ کور یال، ماین و ناسینسون13، 2006؛ پرفکت و شوارت14،2004؛ آرتینو15، 2008؛ برادفورد و استیو16، 2008؛ نوس17، . - 2008 با عنایت به این امر که اکثر تحقیقات مربوط به فراشناخت، درزمینهی رشد این باورها و ارتباطشان با موفقیت تحصیلی و شیوههای تفکر و یادگیری دانشآموزان و دانشجویان انجامگرفته است - کینگ و کیچنر18، 2004؛ تزای19، 1998؛ هلسچیو20، - 1998، به عبارتی، این باورهای شخصی در جامعه پژوهشگران بررسی نشده است؛در این مطالعه که ابعاد و مؤلفههای فراشناخت
