بخشی از مقاله
چکیده
انقلاب صنعتی تاکنون تحولات شگفت انگیزی به ویژه در عصر ارتباطات و اطلاعات برای بشریت ایجـاد کـرده اسـت. ولـی در کنار آن سطح کیفیت طبیعی و ارگانیک مردم در چرخه زیست محیطی کاهش پیدا کرده است. در کشورمان نیز بـیش از هـر زمان دیگری تنگناهای منابع طبیعی زندگی مردم را تحت تاثیر قرار داده است. آگـاهی مصـرف کننـدگان نسـبت بـه مسـایل زیست محیطی و محصولات سبز رو به افزون بوده و فرصت های بازار برای تولیدکنندگان محصولات ارگانیک فراهم شده است. در این مطالعه، فرصتها و چالش های بازار محصولات ارگانیک با روش فـرا ترکیـب یـا متاسـنتز مـورد بررسـی و پیشـنهادهای کاربردی ارائه شده است. نتیجه کلی این که با مشارکت هم افزایانه دولت، تولیدکننـدگان و مصـرف کننـدگان در یـک برنامـه بلندمدت جامع و فراگیر می توان موانع را برطرف و فرصت را برای توسعه بازار محصولات ارگانیک فراهم کرد.
کلمات کلیدی
کشاورزیفارگانیک،فمحصولات ارگانیک، بازار ارگانیک، مصرف کننده ارگانیک، گواهینامه ارگانیک، فراترکیب
1
مقدمه
اگرچه مفهوم کشاورزی ارگانیک از سابقه بسیار طولانی برقرار است، ولی تنها در سالهای اخیر بـه علـت مشـکلاتی کـه در اثـر مصرف بی رویه مواد شیمیایی در کشاورزی و روشهای رایج تولید مواد غذایی بروز کرده است، توجه بیشـتری بـه آن معطـوف شده است. به طور کلی از سال های دهه 1960 مشکلات و نگرانی های حاصـل از زنـدگی ماشـینی، غـذاهای آمـاده وتخریـب زیست محیطی توسط صنایع آلاینده، آگاهی و توجه را به توسعه بیشتر کشاورزی و محصولات ارگانیک افزایش داده است.
استفاده از سموم و مواد شیمیایی در تولید محصولات کشاورزی و دستکاری ژنی و هورمونی برای تولید گوشت و مواد پروتینی مردم دنیا و به ویژه اروپایی ها را نگران کرده و به سمت تولید ارگانیک یا مواد غذایی طبیعی سوق داده است. ایـن رویکـرد بـا گذشت زمان تقویت شد به طوری که درحال حاضربازار موادغذایی کشورهای پیشرفته مملو از کالاهایی است کـه بـا شـیوه ای کاملا طبیعی و بدون هرگونه آلودگی شیمیایی تولید شده اند.
در ایران مساله متفاوت است، به نقل از نشریه تدبیر (1393) "مدتی است که مساله تولید ارگانیک در ایران مطرح و کالاهایی با این برچسب به بازار وارد شده است. اما به گفته فعالان این عرصه نه تنها مشتریان ایرانی که حتی مدیران رده بالای کشوری تعریف درست و دقیقی از مفهوم ارگانیک را بیان نکرده اند. جدا از این ضعف نظارت بر بازار محصـولات ارگانیـک ایـران سـبب شده تا کالاهای تقلبی توجیه اقتصادی تولید ارگانیک در کشور را از بین ببرند."
با توجه به چالش هایی که در زمینه تولید و بازاریابی محصولات ارگانیک با آن روبرو هستیم، مطالعـه حاضـر از نـوع مطالعـات مروری بوده و با هدف شناسایی فرصت ها و چالش های بازار محصولات ارگانیک به دنبال راه حل هـایی مـی گـردد تـا بتوانـد نقشی در بهبود وضعیت محصولات ارگانیک در کشور داشته باشد.
روش فراترکیب
برایفانجام این مطالعه مروری از روش فراترکیب1 استفاده شده است. روش تحقیق فراترکیب یک شاخه در حال ظهـور بـرای تلفیق یافته های حاصل از مطالعات کیفی است. این مطالعات بیشتر در تحقیقات علوم پژشکی به ویژه پرسـتاری و در ارتبـاط با مشاهدات بیماران شکل گرفته و به مرور زمان کاربرد آن به سایر رشته ها تعمیم یافته است.
یکیفاز گامهای مهم روش فراترکیب، انجام ادبیات نظام مند است. در این مرحله، محقق جسـتجوی سیسـتماتیک خـود را بـر مقالات منتشر شده در نشریه های علمی مختلف متمرکزمی کنـد. او کلمـات کلیـدی مـرتبط را انتخـاب میکنـد. در سرتاسـر تحقیق تعاریف واژه های جستجو یا چارچوب زمانی به طور مستمر دوباره ارزیابی می شود. محقق مجموعه ای از جسـتجوهای برخط را انجام می دهد تا مطالعات منتخب را مشخص کند. برای هر مقاله مشخص، او نسخه ای را از متن کامل مقالـه همـراه با فهرستی از تمام منابع بارگذاری می کند. سپس، منابع منتخب دیگری را برای بازنگری بررسی می کند. همچنین واژه هـای جستجوی جدیدی را نیز برای جستجو در اینترنت شناسایی می کند.
در این پژوهش، واژه های کلیدی که برای جستجوی مقالات تحقیق مورد استفاده قرار گرفته در جدول 1 آورده شده است.
جدول .1 کلید واژه های مورد جستجو
واژه های فارسی واژه های انگلیسی
ف Organic Agriculture
کشاورزی ارگانیک
محصولات ارگانیک Organic Products
بازار ارگانیک Organic Market
مصرف کنندگان ارگانیک Organic Consumers
ف ف Organic Certificate
گواهینامه ارگانیک
1.Metasynthesis
در جدول 2 منابع مورد جستجو نشان داده شده است. مقالات به روز بین سالهای 2005 تا 2014 از پایگاه های داده، نشریات علمی و موتورهای جستجو مورد کاوش اینترنتی قرار گرفت. علت انتخاب سالهای جدیدتر، تمرکز بیشتر تحقیقات بـر مفـاهیم ارگانیک بود.
جدول.2 منابع جستجو
پایگاه داده نشریات علمی فراوانی
Procedia-social and behavioral 8
ELSEVLER sciences
NJAS 7
Food Quality and preference 1
ECOLOGLCAL ECONOMICS 1
FOOD POLICY 1
BFJ 5
Emerald NFJ 1
Journal of consumer marketing 1
Agricultural Economic Research 1
--- Review
International Review of 1
IRMBR Management and business
Research
MUI مجله تحقیقات نظام سلامت 1
Google پژوهش های ترویج و آموزش کشاورزی 1
Google --- 5
جستجو و انتخاب مقالات مناسب
پس از شناسایی کلید واژه ها و منابع جستجو، محقق با تعیین معیارهایی به یافتن و انتخاب مقالات مورد نظر می پردازد. این معیارها در جدول 3 قابل مشاهده است. باید در نظر داشت که معیارهای رد مقاله در واقع به نوعی محدویت تحقیق تلقی می شوند. بدین معنا که تمام مقالات موجود در واقع مورد بررسی قرار نگرفته است. محدویت زمان، تسلط به زبانهای دیگر و بودجه از عوامل این محدودیت به شمار می آیند.
جدول . 3 معیارهای جستجوی مقالات
(Inclusion) معیار انتخاب (Exclusion) معیار رد
محدوده جغرافیایی مطالعات ایرانی و انگلیسی مطالعات غیر ایرانی و انگلیسی
زبان تحقیقات فارسیفو انگلیسی غیراز زبان فارسی و انگلیسی
زمان مطالعات تحقیقات منتشر شده از سال 2005-2014 پیش از سال2005
روش هایفمطالعه روش هایفاسنادی و کیفی جمع آوری و تجزیه و تحلیل داده ها روش هایفتحقیق غیر کیفی
نوع مطالعه مقالات چاپ شده در نشریات علمی و کنفرانسها نظرات شخصیف،سایت های شخصی
پس از جستجو و شناسایی مقالات، یک گام مهم دیگر این است که مشخص شود آیا مقالات دریافت شده متناسب با سـوال یـا هدف تحقیق می باشد یا خیر؟ به منظور رسیدن به این هدف، پژوهشگر مجموعه مطالعات منتخب را چندین بار مورد بـازبینی قرار می دهد. در این گام، محقق در هر بازبینی تعدادی از مقالات را رد می کند که ایـن مقـالات در فرآینـد فراترکیـب مـورد بررسی قرار نمی گیرد. فرآیند بازبینی به این صورت انجام می گیرد که محقق پارامترهای مختلفی را ماننـد؛ (عنـوان، چکیـده، محتوا، جزئیات مقاله،نام نویسنده، سال و... ) را در نظر گرفته و رویه ای به شرح زیر را دنبال می کند؛ او ابتدا عنوان مقـالات را مرور می کند و مقالاتی که با سوال و هدف تحقیق تناسبی ندارند را حذف می کنـد. در مرحلـه بعـد، چکیـده مقـالاتی کـه از مرحله قبل باقی مانده اند را بررسی می کند و در این مرحله نیز مقالات نامرتبط را حذف می کند. در حین انجام این فرآینـد تعداد مقالات کاهش می یابد. پس از آن مقالات را بر اساس محتوا بررسـی و بـه عبـارتی کـل مـتن مقالـه را مطالعـه کـرده و مقالاتی نیز در این مرحله رد می شوند. در انتها، مقالات باقی مانده را دوباره با دقت بررسی مـی کنـد و آنهـایی کـه فاقـد نـام نویسنده و یا جزئیات مربوط به مقاله است را کنـار مـی گـذارد. در نهایـت تعـداد مقـالات بـاقی مانـده وارد گـام بعـدی روش فراترکیب می شوند. در شکل1 می توان خلاصه ای از فرآیند ارائه شده را به همـراه نتـایج بـه دسـت آمـده از تحقیـق حاضـر مشاهده کرد:
تعداد مقالات مناسبی که یافت شده
N=34
تعداد مقالات رد شده به علت عنوان
N=3
کل چکیده های غربال شده
N=31
مقالات رد شده از نظر چکیده
N=4
کل محتوا مقاله برسی شده
N=27
مقالات رد شده از نظر محتوا
N=9
تعداد کل مقالات اولیه
N=18
مقالات رد شده به علت فقدان اطلاعات نویسنده
N=3
تعداد کل مقالات نهایی
N=15
شکل . 1 فرایند غربال گری مقالات
در بررسی فاولیه 15 مقاله پس از عبور از فرایند غربال گری انتخاب شدند. تعاریف مفاهیم اصلی و کلیدی استخراج شد. نظر به این که در ایران تعریف روشنی از این مفاهیم وجود ندارد، در ادامه برای روشن شدن مساله، به آن پرداخته می شود.
