بخشی از مقاله
چکیده
هدف مطالعه حاضر شناسائی عوامل موثر بر بر تمایل به پرداخت اضافی مصرف کنندگان برای محصولات ارگانیک نسبت به محصولات رایج در شهر ستان قائم شهر می باشد در این مطالعه به منظور شناسائی عوامل موثر بر تمایل به پرداخت مصرف کنندگان از روش ارزشگذاری مشروط و مدل لاجیت ترتیبی که به روش حداکثر راستنمایی برآورد شد، بهره گرفته شد. داده ها و اطلاعات مورد نیاز از طریق پیمایش میدانی، با طراحی و تکمیل پرسشنامه به روش نمونهگیری تصادفی ساده از 394 پاسخ گو از مصرف کنندگان شهرستان قائمشهر در بهار و تابستان 1392 جمع آوری شده است. نتایج نشان می دهد که حدود 19 درصد از مصرف کنندگان حاضر به پرداخت مبلغ اضافی برای خرید محصولات ارگانیک نسبت انواع متداول نبودند در حالی که حدود 38 درصد از آنها حاضر به پرداخت هزینه اضافی 16-20 درصد وحدود 25 درصد پاسخگویان حاضر به پرداخت مبلغ اضافی بالای 20 درصد بری خرید این محصولات هستند . نتایج حاصل از تخمین مدل رگرسیونی نشان می دهد که متغیرهای شاخص خرید سالم میوه و سبزیجات، سطح آگاهی مصرف کنندگان از مضرات کود و سموم، درآمد، شاخص سلامتی، شاخص آگاهی مصرف کنندگان از مواد غذایی خطرزا، شاخص تمایلات حفظ محیط زیست، وجود افراد با شرایط خاص در خانواده اثر مثبت و معنی دار و بعد خانوار اثر منفی معنی دار بر wtp دارد. در این راستا، ترغیب تولید کنندگان به تولید این نوع محصولات ، افزایش آگاهی مردم از طریق تبلیغات در رسانه های عمومی در این زمینه پیشنهاد می شود.
واژه های کلیدی : کشاورزی ارگانیک ، ارزش گذاری مشروط، تمایل به پرداخت، محصولات ارگانیک، مدل لاجیت ترتیبی
.1 مقدمه
بحران جهانی امنیت غذایی موجب تشدید مشکلات زیست محیطی و بوم شناختی شده است، زیرا از یک سو در کشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه، فشار جمعیت و فقر جوامع کشاورزی باعث کاهش سرانه تولید و فشار هر چه بیشتر به منابع شده است و از سوی دیگر، در کشور های توسعه یافته، سامانه های کشاورزی به علت فشرده شدن رهیافت های کشاورزی رایج برای تولید غذا به فناوری ها و راهکارهایی متکی شده اند که بوم سازگار نیستند - . - 1 در نتیجه به موازات گسترش تکنولوژی، تولید ومصرف جهانی مواد شیمیایی، به ویژه در کشورهای در حال توسعه رشد چشمگیری داشته است از جمله مواد شیمیایی که جهت تولید محصولات کشاورزی از آن زمان مورد استفاده قرار می گیرد واثرات سوء انکار ناپذیری بر روی سلامت مصرف کننده ومحیط زیست باقی می گذارد، آفت کش ها شیمیایی می باشند . از اوایل قرن بیستم و با شکل گیری سامانهای از کشاورزی که امروز، کشاورزی رایج خوانده می شود، نگرانی های گوناگونی نسبت به پیامدهای این سامانه ابراز شد.
این دغدغه ها در میانه های سده گذشته و با کاربرد بیش از حد نهاده های برون مزرعه ای، به ویژه کودها و آفت کش های شیمیایی مصنوعی، افزایش یافت وتلاش ها برای یافتن رهیافت های جایگزین شدت گرفت که در نهایت به پیدایش مفهوم کشاورزی پایدار منجر شد. کشاورزی پایدار که ریشه در سامانه های کشاورزی سنتی و کم نهاده و پای بر شانه فناوری ها و عملیات نوین بوم سازگار دارد، به دنبال تولید عملکرد مطلوب و در حین حال، حفظ ساختار محیط و کمینه سازی پیامد های منفی فعالیت های کشاورزی است. کشاورزی ارگانیک - زیستی - ، یکی از شاخه های اصلی کشاورزی پایدار است و طی دو دهه اخیر با اقبال بسیاری در نقاط مختلف جهان روبرو شده است.
که دلیل اصلی آنرا می توان نگرانیهای عمومی نسبت به سلامت و ایمنی غذایی و سلامت زیست محیطی دانست. در این میان، پشتیبانی های بینالمللی و حمایت- های دولتی نقش قابل توجهی در گسترش این سامانه کشاورزی داشته است.در چند سال گذشته بحث کشاورزی پایدار بطور عام و کشاورزی ارگانیک به طور ویژه مورد توجه ابتدا محافل دانشگاهی و سپس مجامع سیاستگذاری و تصمیمگیری کشاورزی ایران قرار گرفته است. به طور قطع اطلاعات و نتایج به دست آمده از چنین مطالعاتی برای سیاست گذاران، برنامه ریزی و تولیدکنندگان در جهت حرکت به توسعه بازار داخلی این گونه محصولات، داشتن جامعه ای سالم، محیط زیست پاک، پایداری، ورود قدرتمند به بازارهای جهانی محصولات کشاورزی و رشد اقتصادی مفید خواهد بود.
با توجه به اینکه تولید و عرضه محصولات ارگانیک هنوز به طور کامل در هیچ جای کشور و حتی در سطح استانی انجام نمی گیرد و هنوز در مرحله مقدماتی است، این مطالعه بیشتر در خصوص زمینه سازی برای بازاریابی تولید این گونه محصولات بوده و دیدگاه ها و اطلاعات تقاضاکنندگان را نسبت به آنها می سنجد. قدم اول در پرداختن و حرکت به سمت تولید چنین محصولاتی، شناسائی هدف، یعنی مصرف کنندگان است، چرا که عامل اصلی رشد هر سامانه اقتصادی، داشتن دانش مدیریت بر مبنای شناخت رفتار مصرف کنندگان، عوامل تأثیرگذار بر آن و قدرت پیش بینی رفتار وی می باشد. از طرف دیگر در ایران بازاری برای خرید و فروش محصولات ارگانیک کشاورزی وجود ندارد و قیمت تعادلی برای این محصولات تعیین نگشته است. تولید محصولات ارگانیک توسط کشاورزان توأم با ریسک قیمتی بالایی بوده است. بدین سان ضروری است با استفاده از تحلیل های علمی از جمله رهیافت اقتصاد سنجی بر اساس افکار سنجی نمونه هایی از جامعه، تمایل به پرداخت برای هر واحد محصولات ارگانیک یا همان ارزش واقعی این محصولات تعیین گردد تا بر این دانسته و بر اساس هزینه نهایی تولید محصولات ارگانیک، اقتصادی بودن تولید و عرضه این محصولات بررسی گردد.
از انجا که شهرستان قائم شهر در استان مازندران از مراکز مهم کشاورزی می باشد در این تحقیق سعی شده است میزان تمایل به پرداخت هزینه اضافی مصرف کنندگان برای محصولات ارگانیک در این شهرستان برآورد گردد. متاسفانه در این زمینه در داخل کشور چندان کار مطالعاتی صورت نگرفته است ولی با توجه به اهمیت موضوع، در سالهای اخیر پژوهشگران زیادی در خارج کشور، عوامل موثر به تمایل به پرداخت هزینه اضافی توسط مصرف کنندگان برای محصولات ارگانیک، سالم، غیرژنتیکی، غیرهورمونی، عاری از آفت کش و محلی را مورد بررسی قرار دارند که میتوان به برخی از آنها اشاره نمود: یاهاما - 2011 - تمایل به پرداخت مصرف کنندگان شهری و.مناطق همجوار شهر ها را برای سبزیجات سالم در غنا را بررسی نمود وعواملی چون درآمد ، جنسیت زن و داشتن تجربه بیماری های حاصل از سبزیجات آلوده رابطه مثبت ومعنی داری بر wtp را نشان میداد . دیپلو و همکاران - - 2009 سطح آگاهی وتمایل به پرداخت مصرف کنندگان را در نیجریه مورد بررسی قرار دادند .نتایج نشان داد که اکثریت اسخگویان سطح اطلاعات کمی در مورد محصولات ارگانیک داشتند.
آریازا و همکاران در سال 2007 مطالعه تحت عنوان تمایل به پرداخت مصرف کنندگان برای محصولات ارگانیک با استفاده از روش ارزش گذاری مشروط انجام دادند که نتایج این تحقیق نشان داد که سن ،درآمد ، جنس و خصوصیات جغرافیایی ، متغییر های تاثیر گذار بر میزان تمایل به پرداخت افراد برای محصولات ارگانیک می باشد . همچنین رودریگز وهمکاران - - 2007 تمایل به پرداخت مصرف کنندگان برای محصثولات ارگانیک در شهر بوئیس آیرس آرژانتین را با روش ارزش گذاری مشروط و برآورد رگرسیون لاجستیک چند گانه دو بخشی مورد مطالعه قرار دادند که بر اساس نتایج ، مصرف کنندگان مایلند که تا 150 درصد مبالغ اضافی برای تولیدات سالم پرداخت کنند .قربانی وهمکاران 2007 - - در یک بررسی میدانی در شهر ، به بررسی تقاضا و ترجیح مصرف کنندگان برای محصولات ارگانیک به صورت توصیفی پرداختند بر اساس نتایج از 180 مصرف کننده مشهدی ، حدود 80 درصد آنها اطلاع مناسبی از محصولات ارگانیک ندارند .
.2 مواد وروش ها
در این تحقیق به منظور تعداد نمونه یک پیش مطالعه - - Pilot study انجام شده است. در این راستا برای پیش مطالعه، در جامعهی خانوارهای مصرف کننده شهرستان قائم شهر، 40 خانوار انتخاب شده اند. نتایج بررسی نمونه نشان داد که واریانس صفت مورد مطالعه - تمایل به پرداخت مصرف کنندگان - خانوارها برابر 0/41 می باشد. بر این اساس با استفاده از فرمول ذیل حجم نمونه برای جامعه فوق تعیین شده است.
که در آن ، مقدار متغیر نرمال واحد متناظر با سطح اطمینان 1-، d، مقدار اشتباه مجاز و ، واریانس صفت مورد مطالعه است. با توجه روابط فوق واطلاعات ارایه شده از جوامع وپیش مطالعه انجام شده و با در نظر گرفتن وو و با ضریب اطمینان 95 درصد ، حجم نمونه برابر 394 نفر تعیین میگردد روش های اقتصادی متعددی برای برآورد تمایل به پرداخت برای محصولات ارگانیک وسالم وجود دارند در این مطالعه برای محاسبه تمایل به پرداخت اضافی مصرف کنندگان برای محصولات ارگانیک از روش ارزش گذاری مشروط استفاده شده است .در این روش بر پایه ماکزیمم سازی مطلوبیت مصرف کنندگان بنا شده است در این روش با تهیه پرسشنامه ومراجعه به افراد سعی در یافتن پاسخ برای تمایل به پرداخت آن ها می باشد در تهیه پرسش نامه از نقطه نظرات اساتید دانشگاه علوم پزشکی مازندران و دانشگاه شهید بهشتی بهره گرفته شده است .واژه مشروط ، مبین یک شبیه سازی و ایجاد بازار فرضی برای کالای مورد آزمون است.
عمومی ترین رهیافت در روش ارزشگذاری آن است که از افراد در مورد حداکثر مقدار پولی که مایل به پرداخت برای استفاده از یک واحد کالای ارگانیک در مقایسه با کالای رایج متداول هستند ، سوال شود . روش ارزشگذاری مشروط شامل مراحلی مانند ایجاد بازار فرضی ، کسب قیمت پیشنهادی ، رگرسیون تمایل به پرداخت افراد بر روی متغییر های اقتصادی - اجتماعی افراد وبرآورد میانگین تمایل به پرداخت می باشد.
برای بررسی عوامل موثر بر تمایل به پرداخت هزینه اضافی مصرف کنندگان از مدل لاجیت وپروئبیت ترتیبی استفاده شده است که از کاملترین مدل ها برای برآورد در چنین تحقیقاتی بوده وقادر به تقسیم بندی وتمیز متغیر وابسته مورد مطالعه به طبقات مختلف می باشد بدین صورت که متغییر وابسته تحت یک سری از فرضیات قرار می گیرد وبا توجه به طبقات مختلف مشخص شده ، مقادیری را به خود اختصاص می دهد . این نوع مدل در مطالعات پیمایشی که در آن ترجیحات پاسخگو بصورت رتبه ای طبقه بندی می شود ، مورد استفاده قرار می گیرد . الگوی لاجیت ترتیبی مبتنی بر یک متغیر پنهان پیوسته است که به منظور تعیین تأثیر متغیرهای توضیحی بر تمایل به پرداخت مصرف کنندگان برای محصولات ارگانیک و
