بخشی از مقاله
چکیده
معماری آرامگاهی در میان گونه های مختلف معماری ایرانی اسلامی جایگاه خاصی دارد و همواره از جنبه های مختلف تاریخی، هنری و مذهبی و اجتماعی قابل مطالعه و بررسی است. این پژوهش به شناسایی مبادی بصری فرم در کالبد معماری آرامگاهی معاصر ایران میپردازد. هدف پژوهش این است که با بررسی ویژگیهای کالبدی ابنیه آرامگاهی، مبادی بصری فرم آن را تبیین و ارتباط آن را با هویت آمیده شناسایی نماید. تحقیق از نوع نظری با روش توصیفی می باشد. انواع معماری آرامگاهی ایران در دوره معاصر شامل آرامگاهها (نشانه شهری، مونومان و یادمان)، مجموعههای آرامگاهی و باغ موزه میباشد. از این میان، ابنیه آرامگاهی شاخص در دوران معاصر تحلیل و بررسی گشتهاندکه عبارتاند از: آرامگاه حافظ، آرامگاه ابن سینا، آرامگاه فردوسی، یادمان خیام، آرامگاه میرزا احمد نیریزی، آرامگاه نادرشاه، آرامگاه کمال الملک. نتایج بررسی نگارندگان حاکی از آن است که در طراحی کالبد ابنیه آرامگاهی معاصر ایران از مبادی بصری فرم، متناسب با جایگاه ابنیه مذکور به عنوان نشانه شهری و هویت آمیده (مکتب و فضای فکری)، بهره برداری گردیده است. سایر ایدههای لحاظ شده در طراحی این ابنیه عبارت اند از: .1ایده برداری از برج های آرامگاهی معماری ایرانی، مفاهیم و فرم معماری ایرانی، نشانهگرایی مرتبط از معماری ایرانی .2ایده برداری از هویت آرمیده، ابنیه مرتبط و معاصر شخصیت آرمیده.
واژههای کلیدی: ابنیه آرامگاهی، یادمان، معماری معاصر، مبادی بصری، فرم کالبدی
* این مقاله برگرفته از رساله کارشناسی ارشد امین ریسمانی با عنوان »بنیاد یادمان صدرالمتالهین با رویکرد تجلی اندیشههای ملاصدرا در فضای معماری« است که به راهنمایی دکتر طاهره نصر و مشاوره دکتر حسن بادنج در دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز انجام شده است.
1
-1 مقدمه
»معماری آرامگاهی در میان گونه های مختلف معماری ایرانی اسلامی جایگاه خاصی دارد. این جایگاه و اهمیت، مرهون ارتباط تنگاتنگ آن با فرهنگ عامه است. این گونه معماری ارتباط مستقیم با جهان بینی، ایدیولوژی و اقتصاد جامعه خود دارد و همواره از جنبههای مختلف تاریخی، هنری و مذهبی و اجتماعی قابل مطالعه و بررسی است. آرامگاهسازی از دوران باستان در ایران مرسوم بوده و مقابر پادشاهان هخامنشی گواه این مطلب است. اما در دوران اسلامی، آرامگاهسازی به علت ارادت و علاقه دوستداران شخصی متوفی باعث پدیدار شدن مقابر و آرامگاه های بسیار زیادی در گوشه و کنار کشور شده که بسیاری از آنان زیارتگاههای مهمی به شمار میروند. فرهنگ مردم شیعی مذهب ایران که با دو موضوع شفاعت و زیارت عجین شده است، یکی از بزرگترین عوامل بسط و گسترش معماریآرامگاهی است. برخی از این آرامگاهها در توسعه سیاسی، اقتصادی و رونق منطقه نقش عمده و بسزایی داشتهاند.[1]«
ضرورت و اهمیت تحقیق: »از آنجا که آرامگاه های دورهی اسلامی ایران، یکی از شاخص ترین جلوه گاه های هنر معماری ایران به شمار می روند، لزوم شناسایی و فراهم آوردن زمینه ی مطالعه و تحقیق در آن ها، کاری پر ارج و در خور سپاس است؛ چرا که به رغم سابقه ی درخشان ایران در هنر معماری، نه تنها بیگانگان بلکه خود ایرانیان نیز شناخت درستی از میراث ارزشمند و کهن ایران ندارند. شناخته تر بودن بناهایی چون برج ایفل یا پیزا از گنبد سلطانیه که شاهکار معماری ایران و جهان است، دلیلی بر این مدعاست. به همین رو، امروزه ایران، میراث خوار معماری بیگانه ای شده که نه با فرهنگ و اقلیم او آشناست؛ نه به سنت ها و آداب و ارج می نهد و نه به آن ها اجازه ی حضور می دهد. حضور مقتدر چنین بیگانه ای، حاکی از ضعف فرهنگی و عدم شناخت و بهره گیری از میراث کهن و درخشانی است که در هزاره ی متمادی به رنج بسیار به نتیجه رسیده است. پس برای رهایی از این گرداب بیگانگی باید به شناسایی میراث های فرهنگی خویش پرداخت و با توجه به نیاز های زمان، از آن ها بهره گرفت.[2] «
بیان مسئله: پژوهش بر مبنای این مسئله که کاربرد مبادی بصری فرم، در کالبد ابنیه آرامگاهی معاصر ایران چیست، صورت گرفته است. سوال تحقیق: پژوهش پی پاسخ به این پرسش میباشد که آیا ارتباطی بین مبادی بصری فرم با ویژگیهای کالبدی ابنیه آرامگاهی معاصر ایران و شخصیت و هویت فرد آرمیده وجود دارد؟ به عبارت دیگر، مبادی بصری فرم کالبدی ابنیه مذکور بر اساس چه مبنایی انتخابگردیده اند؟ فرضیه تحقیق: بر اساس آن چه بیان گردید، فرضیه پژوهش عبارت اند از: به نظر میرسد ویژگیهای کالبدی ابنیه آرامگاهی شاخص در دوران معاصر بر مبنای شخصیت و هویت فرد آرمیده تبیین گشته و متناسب با مبادی بصری فرم، طراحی شدهاند. پیشینه تحقیق: در مقاله "تجدید یک خاطره - خبازی، مجله معمار "19 و مقاله "بناهای یادمانی هوشنگ سیحون - بانیمسعود، مجله معمار "28 صرفا به معرفی خصوصیات کالبدی و معماری پنج بنای یادمانی ابن سینا، خیام، میرزا احمد نیریزی، نادر شاه و کمال الملک پرداخته شده است. [3] در این پژوهش به شناسایی مبادی بصری فرم در کالبد معماری آرامگاهی معاصر ایران پرداخته شده و هدف پژوهش این است که با بررسی ویژگیهای کالبدی ابنیهآرامگاهی، مبادی بصری فرم آن را تبیین و ارتباط آن را با هویت آمیده (مکتب و فضای فکری)، شناسایی نماید.
-2 مبانی نظری
-1-2 مبادی بصری فرم
زبان و سواد بصری دارای یک سیستم و نظم منطقی ساده و روشن مانند کلام نیست. گروهی از پیامها برای جمعی از افراد دارای معانی مشترک است که معنای مشترک سواد یا سواد بصری نامیده می شود. بعضی از اصول ادراکی در میان افراد مشترک است که به مثابه سکوی پرش برای هنرمند می باشد و از این طریق می تواند تاثیر عنصری انتخاب شده بر مخاطب را پیش بینی کند. [4]
2
عناصرو کیفیت نیروهای بصری در هنرهای تجسمی به دو بخش کلی تقسیم می شوند، بخشی که با آن ها به طور فیزیکی و ملموس سروکار داشته و همان عناصر بصری محسوب می شوند مثل نقطه، خط، سطح، رنگ، شکل، بافت، اندازه و تیرگی روشنی. بخش دیگرکیفیات خاص بصری هستند که بیشتر حاصل تجربه و ممارست هنرمند در به کار بردن عناصر بصری میباشند، از قبیل تعادل، تناسب، هماهنگی و کنتراست، حرکت و ریتم که به نیرو های بصری یک اثر تجسمی استحکام میبخشند. [5]
-1-1-2 عناصر بصری
عناصر بصری شامل نقطه، خط، شکل، بافت، جهت، نسبت، مقیاس، بعد و حرکت است. -1 نقطه: کوچک ترین واحد بصری که شاخص و نشانگر فضاست.
-2 خط: سیال و روان و بیان کننده تحرک است.
-3 شکل: از اشکال اولیه مانند دایره و مربع تا اشکال پیچیده شامل این معنا می شوند.
-4 جهت: نیرویی است در عامل بصری که حرکتهای دورانی و یا مایل و یا عمودی دارد. -5 رنگ مایه: تاریک و روشن، وجود یا عدم حضور نور است.
-6 رنگ: متناسب با سایه روشن که به آن کروما هم اضافه می شود.
-7 بافت: ویژگی سطحی عناصر بصری که هم می تواند دیداری باشد و هم قابل لمس. -8 مقیاس و نسبت: به اندازه نسبی شکلها و اشیاء میپردازد.
-9 بعد و حرکت که در بیان بصری هر دو به کار میروند، یعنی هم شاهد بعد و پرسپکتیو هستیم و هم شاهد حرکت و به وسیله آن هاست که اشیاء پدیدهها و تجربههای ما از محیط به صورت بعدی بیان میشود. [6]
