بخشی از مقاله
چکیده:
حروف یکی از عناصر پیامرسان در پوستر بهشمار میروند، که گاهی نیز بهعنوان فرم بصری صرف بهکار برده میشوند. اگر بهعنوان عنصر پیامرسان به حروف بنگریم، خوانایی و روانخوانی در اولویت اصلی قرار میگیرد و در صورت استفاده صرف از فرم بصری حروف، زیبایی و جذابیت، بیشتر مد نظر است. فرم گرافیکی تایپ در پوستر، هرروزه در حال تحول بوده و برای تحلیل اصول و قواعد طراحی حروف هر دوره، شناخت، مطالعه و مقایسه آثار هنرمندان آن دوره امری ضروری میباشد. در این مقاله با استفاده از روشتحقیق توصیفی و شیوه گردآوری کتابخانهای سعی براین است، سیر تحول تایپ در تبلیغات محیطی دوره معاصر، با تاکید به نمونههای شاخص پوسترهای تهران، مورد تحلیل واقع شود. نتیجه اینکه تبلیغات محیطی، نیاز اجتناب ناپذیر زندگی شلوغ امروز، به سمتو سوی فونتهای ساده، خواندنی و جذاب پیش میروند، تا افراد در حال حرکت، که فرصت چندانی برای خواندن تبلیغات ندارند را بهسوی خود جذب کنند. عوامل زیادی از جمله رنگ در این راه مکمل فونتها بهشمار میروند، که انتخاب صحیح آنها کمک شایانی به خوانایی و جذابیت حروف میکند.
کلمات کلیدی: تایپ، طراحی حروف، تبلیغات محیطی، معاصر، پوستر
-1 مقدمه
نوشته و خط روش ثبت و حفظ اطلاعات و انتقال آن بوده و هست. نوشته در واقع از تعدادی شکل گرافیکی تشکیل شده که خود به تنهایی بیمعنی به نظر میرسند، ولی با همین اشکال قراردادی هزاران کلمه و جمله با معنی ساخته میشوند. انتقال معنی به همراه زیبایی هدف و غایت خطاطی بوده و هست - . - 1 در بیانی کلی می توان حروف را نشانههایی نامید که هم به نظامهای نشانهای و هم تصویری مرتبطاند - . - 2آنچه در این مبحث به آن خواهیم پرداخت نه بحث خط به معنای خاص آن است و نه خوشنویسی؛ بحث مورد نظر، روند تکامل فرم گرافیکی تایپ یا فونت در تبلیغات محیطی معاصر ایران است.
1-1شروع تایپ در ایران
تایپ جهت سهولت کار در عصر نشر به وجود آمده و مقصد اصلی آن انتقال اطلاعات به عام بوده و هست، که امکان خوشنویسی بدون حضور خطاط را ایجاد کرده است - . - 3 پیدایش روزنامهنگاری و صنعت چاپ در رانِی عصر قاجار، با اعزام دانشجویان به اروپا و آشنایی با تمدن مدرن راهی در جهت خارج شدن یرانِ سنتی از عقبماندگی بود، که با استفاده از این عنصر اصلی در تبلیغات، هرروزه گستردهتر شد - . - 4
2-1ماهیت فونت فارسی
نباید این موضوع را نادیده گرفت که محدودیتهای فونتهای فارسی در اجرای فرم گرافیکی، خود سدی در مقابل بسیاری از خلاقیتها است. در آغاز شروع مبحث لازم است به برخی از تفاوت های فونتهای فارسی و لاتین اشاره کوتاهی داشته باشیم. حروف لاتین دارای گرید بسیار متقارن و متوازنتری از حروف فارسی هستند. عرض و طول در بسیاری از حروف لاتین یکسان است؛ بعضی از حروف مانند حرف O، از چنان قدرت بصری برخوردارند که گاهی میتوانند وظیفه بیان احساس در یک ترکیب تایپوگرافی را به تنهایی بهدوش بکشند - . - 5 چسبیدگی حروف در بعضی از حروف فارسی دست و پا گیر است و در راحتی و خلاقیت طراح خلل وارد میکند.
دو عامل اصلی که در فرم گرافیکی تایپ در اولویت است: کارایی و روانخوانی است، که البته تغییرات پارامترهای تایپوگرافیک سبک قلمهای فارسی مانند سایر زبانها بر کارایی قرائت تاثیرگذار است - . - 6هرچه از دوران معاصر به حال نزدیک میشویم طراحان حروف بیشتر خواهان ابراز واقعیت پنهان کلمات، به صورتی صحیحتر و نزدیک تر به ایدهآلِ توصیفشده هستند. بهطوری که هر روزه تیمهای مختلفی در جهان به صورت گروهی در حال طراحی فونتهای جدیدی هستند؛ فونتهایی که طراحان حروف را هر چه بیشتر جهت رسیدن به این خواستههایشان نزدیک کنند. متأسفانه می توان در اینجا این نکته قابل تفکر را عنوان کرد که: تاکنون هیچگاه به طور جدی کار تحقیقاتی به روی خط فارسی انجام نگرفته است تا قابلیتهای آن به طور کامل کشف شود؛ تلاشی در جهت عبور از خوشنویسی و رسیدن به تایپوگرافی - . - 7
-2 تایپوگرافی
گرافیک دیزاینر از عوامل مختلفی مانند نوشته و تایپ، تصویرسازی و عکس، رنگ و شکل برای بیان استفاده میکند که تایپوگرافی هم یکی از این عوامل است - . - 8 تایپوگرافی، خطنگاری و یا همان خطنگاره به معنای عامی که امروزه میشناسیم ترکیببندی حروف و کلمات است؛ حروفی که یا کاملا حساب شده و برنامهریزی شده برای رسیدن به مفهومی خاص ترکیب گشتهاند و یا به صورت تصادفی بهگونهای چیده شدهاند که میتوان بهخاطر زیبایی بصری ایجاد شده، آنها را اثری هنری بهشمار آورد. "تایپوگرافی در واقع اضافه کردن چیزیاست به نوشته" - . - 1تایپ اولین ماده در گرافیک برای ارتباط است که به سادگی معانی مختلف را بیان میکند. وظیفه تایپوگرافی صرفا نوشتن حروف به سبکی زیبا، منحصربهفرد با سلیقه ای شخصی نیست. در واقع طراحی حروف، مفهوم،احساسِ کلمات، مانند بلندی صدا و سایر کیفیتهای گفتاری را با عوامل مختلفی مانند تغییر اندازه، فواصل، رنگ، محل قرارگیری و ... به صورت تصویری بیان می کند - . - 9 به طور کلی هدف از تایپوگرافی ارسال هرچه مؤثرتر پیام و برقراری ارتباط و ایجاد تفهیم بیشتر نسبت به نوشتار عادی بوده است.
1-2تایپوگرافی معاصر ایران
وقتی حرف از عوامل گرافیکی معاصر ایران بهمیان میآید مقطع تاریخی مورد نظر آغاز تکثیر مکانیکی در ایران است. ولی عقیده مقبولتر عدهای دیگر ماهیت امروزی گرافیک ایران را از زمان راهاندازی اولین بنگاههای تبلیغاتی و دانشکدههای گرافیک میدانند؛ چیزی حدود 50 تا 80 سال اخیر - که البته منظور از معاصر در این مبحث دومین عقیده است - - . - 10ذکر این نکته خالی از لطف نیست که اثرگذاری چاپ به حدی است که شاخه ای در گرافیک خط بهنام »تایپوگرافی « بهوجود میآورد و در اینجاست که تایپ و حروف از تصویر پیشی میگیرد و این زمانی است که با مقولههای عمیق فرهنگی و مفاهیم اجتماعی بیشتر سروکار پیدا می کنیم - . - 2
1-1-2 تایپوگرافی تبلیغات محیطی معاصر ایران
هرب هولباین معتقد است آنچه بسیاری از ما در گذر پنجاه سال اخیر درک میکنیم این است که حروف فقط مفهومی مکانیکی از چیدن کلمات روی صفحه نیست، بلکه ترجیحا نوعی ابزار خلاق و گویا در دستان طراحی با تخیل قوی است.تایپوگرافی تبلیغات محیطی یرانِ معاصر - مانند سایر کشورها - ، گاهی صرفا به بیان مفاهیم اجتماعی می پردازد و گاهی رسانهای است کاملا تبلیغاتی و در برخی موارد ترکیبی از این دو؛ که در هر دو این موارد برقراری ارتباط رسالت اصلی است.در تایپوگرافی محیط اطراف امروزهی ما، حروف پابهپای تصویر در تبلیغات محیطی اثرگذار است. وقتی "تایپوگرافی" با قدرت در کنار "پیکتوگرافی" در تبلیغات شهری مطرح می شود، راهگشاییاست برای بیان مفاهیمی که معنی آنها با استفاده از تصویر سخت جلوه می نمود. با اینکه تایپوگرافی معاصر ایران دامنه وسیعتری نسبت به گذشته خود دارد، ولی جای خالی آن در بسیاری از تبلیغات محیطی و بهویژه بناهای معماری معاصر کاملا احساس میشود.
2-1-2 فرم گرافیکی تایپ در پوسترهای معاصر ایران
تایپوگرافی در پوسترهای ایرانی در طراحی اعلان، نوشتار و متن، غیر از وظیفه اطلاع رسانی مکتوب، خود نیز یک فرم محسوب میشود و در کل ساختار پوستر از لحاظ ترکیببندی و صفحهآرایی به کار میآیند. در پوسترهای اولیه طراحی شده در ایران از خط و نوشته صرفا جهت انتقال مفاهیم و اطلاعات و به عنوان یک اطلاعرسان صرف استفاده میشد و کمتر فرم اشکال بصری آن با توجه به موضوع قرار میگرفت.در ایران معاصر، نوع به کارگیری حروف هماهنگ با چینش عناصر و رسیدن به مفهوم، مهمترین دغدغه هنرمند در طراحی یک پوستر تایپوگرافی است.در بحث تایپوگرافی پوستر اشاره به این نکته ضروری است که نوشتار وقتی قرار است بار تصویری پوستر را بر عهده بگیرد قبل از خوانده شدن دیده میشود، اما در این جا خوانده شدن مهمتر از زیبایی است - القای معنا به صورتی نو و خلاق - . - 11 -
در پوسترهای امروزه ایرانی در بسیاری از موارد، استفاده از حروف به صورتیاست که القای فرم بصری و تصویر را در اثر مینماید. بزرگنمایی، فشردگی و چیدن حروف در کنار هم، و گاهی تنها با دخل و تصرف در فیزیک حروف، ارتباط عمیقی با موضوع به وجود میآورند - . - 12با مشاهده پوسترهای معاصر ایران به این گفته رونالد بارتز فیلسوف بزرگ فرانسه می رسیم که: در گذشته عکسو تصاویر معنا را بهتصویر میکشیدند و امروزه نوشتار تصاویر را با خود حمل میکنند و تصاویر را با فرهنگ و تصورات آمیخته میسازند - تصاویر1و. - - 14 - - 13 - پوستر تایپوگرافی هفتمین نمایشگاه بینالمللی اسماالحسنی پوستر تایپوگرافی کنسرت سیمرغ
