بخشی از مقاله
\چکیده
شاید یکی از بهترین مکانها براي مطالعه، علم اندوزي و گذران اوقات فراغت کتابخانه باشد. کتابخانه هاي عمومی به عنوان یکی از اجزاي اصلی جامعه می توانند نقش مهمی در رشد و اعتلاي فرهنگ جامعه ایفا کنند. یکی از اساسیترین نیازمندیهاي مراکز فرهنگی، تأمین کتابخانههاست. یکی از معیارهایی که می تواند نقش مهمی در خدمات رسانی فرهنگی – آموزشی داشته باشد مکان صحیح هر کتابخانه و نحوة قرار گرفتن آن با توجه به دیگر عناصر شهري است این پژوهش با شناسایی معیارهاي مؤثر بر مکان یابی کتابخانه هاي عمومی از طریق بررسی متون پژوهشی مرتبط، زمینه استقرار کتابخانه هاي عمومی در جهت دسترسی هر چه آسان تر و استفاده هر چه بیشتر از آنها و مبتنی بر معیارها و موازین استاندارد را فراهم می نماید.
واژههاي کلیدي: مکان یابی، کتابخانه هاي عمومی، انتخاب مکان، مکان کتابخانه اي
-1 کارشناسی ارشد علم اطلاعات و دانش شناسی، adelehasadi@gmail.com
-2 کارشناسی ارشد علم اطلاعات و دانش شناسی،
هفتم خرداد ماه /1394 تبریز
1. مقدمه
شاید یکی از بهترین مکانها براي مطالعه، علم اندوزي و گذران اوقات فراغت کتابخانه باشد. کتابخانه هاي عمومی به عنوان یکی از اجزاي اصلی جامعه می توانند نقش مهمی در رشد و اعتلاي فرهنگ جامعه ایفا کنند. کتابخانه هاي عمومی یکی از مهم ترین نمادها و نهادهاي جوامع دموکراتیک امروزي است کتابخانههاي عمومی، یکی از ابزارهاي اصلی توسعه فرهنگی در جوامع کنونی به شمار میروند و در توسعه نیروي انسانی نقش اساسی بر عهده دارند. کتابخانههاي عمومی در بالا بردن سطح دانش اجتماع و شکوفایی استعدادهاي افراد یک جامعه سهم بسزایی دارند و سنگ بناي توسعه فرهنگی، اجتماعی و سیاسی محسوب میشوند. پرداختن به کتابخانه در شهر به عنوان یکی از تسهیلات شهري، باعث اصلاح محیط اجتماعی شهروندان میگردد. در واقع، باید به برنامهریزي و طراحی کالبدي محلههاي مسکونی توجه شود و محیطی سالم براي ارتقاي سطح تعلیم و تربیت و بسط پیوندهاي اجتماعی و رفع نارساییها فراهم آید. نقش این نوع کتابخانه ها به حدي محسوس است که با نام دانشگاههاي عمومی خوانده می شوند.
یکی از اساسیترین نیازمندیهاي مراکز فرهنگی، تأمین کتابخانههاست. دستگاه مدیریت شهري همراه با سایر سازمانهاي درگیر دیگر در امور شهر و بویژه متولیان امور فرهنگی، باید تدبیرهاي لازم را براي ساماندهی توزیع عادلانه و کارآمد کتابخانهها به عنوان یکی از انواع تسهیلات شهري براي مناطق پرتراکم جمعیت، به منظور افزایش میزان بهرهوري، بکار گیرند. بیتوجهی به مؤلفههاي مکانیابی کتابخانههاي عمومی به هنگام احداث اینگونه کتابخانهها، تمامی تلاشهاي بعدي در زمینه تجهیز مجموعه و ارتقاي سطح خدمات در کتابخانههاي عمومی را بیثمر خواهد ساخت (مختارپور، .(1387 بنابراین، در احداث کتابخانههاي عمومی همچون دیگر کاربریهاي شهري، باید اصول و ضوابط و استانداردهاي مربوط به مکانیابی و کاربري زمین لحاظ شود. ویژگیهاي مکانی که کتابخانه در آن واقع میشود بسیار مهم است و پژوهشها نشان می دهد که مکان، عاملی مهم براي مراجعان می باشد و مکان مناسب باعث افزایش مراجعه و افزایش میزان استفاده خواهد شد (اباذري، بابالحوائجی و جهانگیري فرد، 1392 ، ص.(528
از دیدگاه برنامهریزي شهري، کتابخانههاي عمومی در زمرة مهمترین سازه هاي فرهنگی در داخل شهرها محسوب میگردند و نیازمند توجه ویژهاند. در شهرهاي بزرگ، که سازه هاي زیربنایی آن در دوره هاي مختلف ایجاد شدهاند، توسعه سازه هاي شهري مشکلات جدیدي را در شهر به وجود میآورد. این امور در شهرهاي نهچندان بزرگ، خیلی مسألهساز نیست اما هر چه بر میزان جمعیت و گستردگی شهرها و سازه هاي آنها افزوده میشود، نیاز به برنامهریزي بیش از پیش احساس میشود. توجه به چنین مسائلی، نه تنها از مشکلات شهري میکاهد، بلکه در مجموع باعث کاهش هزینهها و در نتیجه، کاهش فشار روي شهروندان و کاهش بار مالی شهرداريها و دستگاههاي دولتی میگردد (شیعه 1382، .(188
به طور کلی، هدف اصلی و اساسی برنامهریزي کاربري زمین، استفاده بجا و مناسب و در نهایت آمادهسازي زمین براي مصارف مختلف شهري است. بنابراین، در برنامهریزي کاربري زمین باید زمین مورد نیاز براي رسیدن به هدفهاي آینده برآورده گردد. در این میان، کتابداران به واسطه دانش تخصصی که در
هفتم خرداد ماه /1394 تبریز
حوزه کتابداري و اطلاعرسانی، ساختمان و تجهیزات کتابخانهها، شناخت نیازها، جامعه استفادهکننده و خدمات کاربرمدار دارند، میتوانند مشاورانی ارزشمند براي مسئولان و متولیان احداث کتابخانههاي عمومی در نقاط مختلف شهري باشند. مکان کتابخانه هاي عمومی و نحوة توزیع آنها در سطح شهرها از جمله عواملی است که به طور مستقیم در میزان مراجعه و استفادة افراد از کتابخانه دخیل اند.
امروزه با توجه به افزایش تقاضاي خدمات اطلاعاتی، لازم است که با استفاده از تکنیک هاي نوین گامهاي مؤثرتري در جهت تسهیل برآورده کردن این تقاضاها برداشت. یکی از معیارهایی که می تواند نقش مهمی در خدمات رسانی فرهنگی – آموزشی داشته باشد مکان صحیح هر کتابخانه و نحوة قرار گرفتن آن با توجه به دیگر عناصر شهري است (رستمی، 1380، ص .(27 کتابخانه هاي عمومی، همچون دیگر کاربري هاي شهري، جهت ارائه تسهیلات بهتر به شهروندان، نیازمند عنایت ویژه به اصول و قواعد مکان یابی صحیح می باشند. از سویی دیگر، امروزه براي بسیاري از متخصصان این نکته محرز شده است که اداره امور مختلف شهرها و برنامه ریزي خدمات شهري با استفاده از روشها و ابزارهايسنّتی، اگر غیر ممکن نباشد، دست کم با اتلاف وقت و انرژي بسیار همراه است .سامانه اطلاعات جغرافیایی به عنوان یک فناوري رایانه محور، در دهه هاي اخیر توجه بسیاري از متخصصان رشتههاي مختلف را به خود معطوف ساخته است و بهترین مکان یابی با استفاده از فناوري نوین سیستم اطلاعات جغرافیایی و روش هاي آن صورت می گیرد.
عوامل مورد دقت در انتخاب مکان مناسب استقرار یک فعالیت، مستلزم در نظرگرفتن مجموعه اي از عوامل محدودکننده مانند شیب، ارتفاع، مناطق حفاظت شده محیط زیست و غیره و نیز عوامل تقویت کننده مانند دسترسی به منابع، راه ها، بازارها، اراضی مناسب و غیره می باشد ( فرجی سبکبار، .(1384 مناسب بودن مکان خاص براي یک فعالیت تا حد زیادي به عواملی بستگی دارد که در حین مکان یابی آن خدمت انتخاب و ارزیابی می شوند. عدم توجه به موازین علمی در مکان یابی تسهیلات شهري منجر به مشکلات زیادي در شهرها شده است .این مسأله در کلان شهرها با توجه به جمعیت زیاد، وسعت شهر، وجود بزرگراه ها، وجود مراکز نظامی و صنعتی و غیره مشکلات زیادي به بار آورده است.
کتابخانه هاي عمومی در زمره کاربري هاي خدماتی هستند که وظیفه خدمات دهی به همه افراد جامعه را به عهده دارند .از آن جا که کتابخانه ها دسترسی افراد جامعه به منابع دانش و فعالیت هاي فکري بشري را آسان می کنند و موجب ارتقاء دانش و آگاهی عمومی می شوند استقرار آن ها به عنوان یکی از انواع تسهیلات عمومی ضروري است.
پویایی یک کتابخانه به میزان مراجعه کنندگان آن بستگی دارد و از عوامل مؤثر بر میزان مراجعه به کتابخانه ها، نحوه استقرار و توزیع جغرافیایی آنها در سطح شهرهاست .لذا، براي ارائه ي خدمات بهتر باید چون دیگر کاربري هاي شهري با در نظرگرفتن عوامل مؤثر بر مکان یابی مانند جمعیت بالقوه استفاده کننده، مسیرهاي دسترسی و مطلوبیت فضا به مکان یابی این کاربري پرداخت.
