بخشی از مقاله
چکیده
هدف از انجام این پژوهش، تعیین رابطه عوامل اجتماعی با میزان مطالعه اعضای کتابخانههای عمومی شهر سنندج است. روش پژوهش حاضر پیمایشی همبستگی است. جامعه پژوهش حاضر کلیه اعضای کتابخانههای عمومی زیر پوشش اداره کل کتابخانههای عمومی استان کردستان در شهر سنندج بوده. جامعه پژوهش شامل 6411 نفر بودند که 381 نفر به روش تصادفی طبقهای به عنوان نمونه انتخاب شدند.
ابزار گردآوری دادهها پرسشنامه بوده و برای تجزیه و تحلیل دادهها از رگرسیون استفاده شده است.یافتههای پژوهش نشان داد که: - 1 بین عوامل اجتماعی و میزان مطالعه رابطه وجود دارد. - 2میزان مطالعه افراد بر حسب تحصیلات والدین آنها، تفاوت معنیداری را نشان نمیدهد - 3 میزان مطالعه افراد بر حسب شغل والدین آنها، تفاوت معنیداری را نشان نمیدهد. - 4 میزان مطالعه افراد بر حسب درآمد والدین آنها، دارای تفاوت معنیداری است.
مقدمه و بیان مسأله
مطالعه یکی از قدیمیترین عادات تمدن بشری است - لون4، . - 2012 در عادت افراد به مطالعه نقش عوامل مهمی چون خانواده، مدرسه، کیفیت کتابها، سیاست فرهنگی و آموزشی، توسعه اقتصادی و اجتماعی و کمبود کتابخانهها را نمیتوان نادیده گرفت. فقر، وجود رسانههای متعدد و جدید، عدم آموزش صحیح، گرایشهای شدید به فعالیتهای اقتصادی، انفعالی عمل کردن رسانههای گروهی بهخصوص صدا و سیما و از همه مهمتر ریشهدار نبودن فرهنگ مطالعه در بین مردم ایران از دلایل عمده نخریدن کتاب و عدم گرایش به آن است.
بر اساس آمار اعلام شده از سوی اداره کل کتابخانههای عمومی استان کردستان - 1396 - ، آمار اعضای فعال کتابخانههای عمومی شهر سنندج در آخر اردیبهشت سال 1396، 6411 نفر است که حدود یک درصد از مجموع جمعیت شهر سنندج 414069 - نفر - است. این میزان از عضویت در کنار سرانه پایین مطالعه نشاندهنده فاصله بسیار با وضعیت مطلوب است. درحالی که مطالعه بهعنوان یک اصل و عنصر اساسی و عامل توسعه فرهنگی از آن یاد میشود، اما مطالعه هنوز بهعنوان یک نیاز دائمی در جامعه ما مطرح نشده است.
عوامل اجتماعی زیادی وجود دارد که بر مطالعه تأثیرگذارند اما نقش خانواده، نظام آموزشی، رسانههای جمعی و اجتماعی، کتابخانهها و دولت در این میان بسیار برجستهتر است. محیط و شرایط خانواده و روش تربیتی و آموزشی والدین نقش بسزایی در انس کودک با کتاب دارد. عادت به مطالعه یک امر اکتسابی است و کودک این را از والدین خود میآموزد. بیشک در خانوادههایی که پدر و مادر اهل کتاب و مطالعهاند، فرزندان نیز افرادی علاقهمند به مطالعه بار خواهند آمد.
محیط و شرایط خانواده، روش تربیتی و آموزشی والدین، طرز تفکر و نگرش والدین در رابطه با مطالعه و کتابخوانی، وجود کتب و نشریات قابلدسترس و همچنین سطح اقتصادی و پایگاه اجتماعی خانواده، نقش بهسزایی در تقویت عادات مطالعه و کتابخوانی دارد - همائی و اشرفی ریزی، . - 1391 پس از خانواده، دشوارترین وظیفه در اشاعه فرهنگ مطالعه در هر جامعهای بر عهدهی نظام آموزشی و پرورشی آن جامعه است.
از انواع کتابخانههایی که میتواند نقش کلیدی و پایه در ترویج و ایجاد عادت به مطالعه و کسب دانش داشته باشد، کتابخانههای آموزشگاهی است. کتابخانه آموزشگاهی واحدی خدماتی در مدارس ابتدایی و متوسطه است که بهمنظور حمایت از برنامههای آموزشی ایجاد میشود و از راه تأمین مواد، تسهیلات و خدمات پاسخگوی نیازهای آموزشی، اطلاعاتی، تحقیقاتی، فردی و اوقات فراغت دانشآموزان است. - مرتضوی، . - 1381 ازجمله موارد تأثیرگذار دیگر بر مطالعه در نظام آموزشی، محتوای کتابهای درسی است.
نظام آموزشی فعلی کشور، یک نظام متمرکز و برنامه درسی آن منحصر به کتاب درسی است که در کل کشور استفاده میشود - نقل در نیکنفس و علیآبادی، . - 1392 در سیر آموزش، بعد از مدرسه، دانشگاه و آموزش عالی میتواند نقش مؤثری بر میزان مطالعه افراد داشته باشد. بهبود و توسعه عملکرد تحصیلی دانشجویان یکی از اهداف مهم دانشگاههاست که بر اساس موفقیت و پیشرفت در هر مقطعی محسوب میگردد.
عملکرد تحصیلی افراد متأثر از عوامل مختلفی است که یکی از این عوامل، مطالعه است - فریدونی مقدم و چراغیان، . - 1388 مهمترین نهاد فرهنگی جامعه که وظیفه و هدف اصلی خود را گسترش فرهنگ مطالعه و دسترسپذیر ساختن اطلاعات میداند، کتابخانههای عمومی هستند. کتابخانههای عمومی در راستای ارائه خدمات مطلوب به کاربران و ارتقاء سطح مطالعه شهروندان، نیازمند کارکنانی هستند که خود اهل مطالعه، خواندن و دانشافزایی بوده و با انواع منابع و قالبهای اطلاعاتی و بسترهای مطالعاتی آشنا باشند و آگاهی و شناخت نسبی از تازههای نشر، آثار و نویسندگان برجسته در رشتهها و حوزههای موضوعی مختلف داشته باشند.
کتابخانههای عمومی از طریق خدمات ویژهی خود، مطالعه را تشویق و ترغیب میکنند و درواقع افرادی بیگانه با کتاب را به افرادی کتابخوان تبدیل میکنند - معرف زاده و ایرجی، . - 1389 کتابخانههای عمومی در صورت برخورداری از کتاب های مناسب و کتابداران متخصص و توجه به نیازهای مراجعین، میتوانند عامل مؤثری در تشویق اقشار مختلف مردم به مطالعه شوند - همائی و اشرفی ریزی، . - 1392کارکرد رسانهها در عصر ارتباطات، بیشک در همه ابعاد زندگی اجتماعی و فرهنگی بشری انکارناپذیر است.
امروزه جامعهای توسعهیافته تلقی میشود که بتواند در کنار توسعه شاخصهای اجتماعی و اقتصادی، بر معیارهای آموزش و اطلاعات و در حقیقت عنصر دانایی اجتماعی تأکید کند - عظیمی و شکر خواه، . - 1395 در بین تمام رسانهها، نقش تلویزیون در پیشبرد فرهنگ مطالعه بارزتر است. هر رسانهای برای ارتباط با مخاطبانش از قالبهای مختلفی استفاده میکند. فیلم، سریال و قالبهای نمایشی مختلف، مستندها، برنامههای گزارشی و خبری، میزگردها و گفتوگوها، مسابقات و ... قالبهای مختلفی هستند که مدیران و برنامهسازان میتوانند بسته به پیامی که میخواهند منتقل کنند، از آنها استفاده کنند.
ازجمله مواردی که صداوسیما میتواند در برنامههای خود جهت ترویج فرهنگ مطالعه در نظر بگیرد موارد ذیل است: اخبار، برنامههای گفتگو محور، برنامههای مناسبتی، پیامهای بازرگانی، زیرنویسهای تلویزیونی، ساخت برنامهای مستند و گزارش، میان برنامه و برنامههای نمایشی و مانند آن. شیوهی حکومت و همچنین شرایط اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی حاکم بر جامعه، نقش بزرگ و غیرقابلانکاری در ترویج فرهنگ مطالعه دارند.
باید نهادهای دولتی و غیردولتی، چون شهرداری ها، در اختصاص هرچه سریعتر بودجه نیم درصدی به کتابخانههای عمومی و تأمین اعتبارات لازم جهت خرید کتاب و ایجاد فضای لازم کتابخانهها، اقدام نمایند. از طرفی دولت باید بنیانهای فرهنگی را در استانهای محروم، تقویت کند تا به سطح مطلوب برسند. زیرا توجه لازم به این مقوله سبب رسیدن جامعه به سطح ایدئال فرهنگی میشود. دولت بهعنوان متولی بسیاری از امور فرهنگی، با در اختیار داشتن رسانههای گروهی، سازمانها و نهادهای دخیل، و با سیاستگذاریهای دقیق، نقش بسزایی در ایجاد فرهنگ مطالعه میتواند، ایفا کند - نقل در همائی و اشرفی ریزی، . - 1392
روش پژوهش
این پژوهش جزء پژوهشهای پیمایشی از نوع همبستگی میباشد. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه اعضای کتابخانههای عمومی نهادی زیر پوشش اداره کل کتابخانههای عمومی استان کردستان در شهر سنندج بود که در زمان اجرای پژوهش حداقل دارای 15 سال سن داشتند. تعداد اعضای فعال کتابخانههای عمومی شهر سنندج در پایان اردیبهشت ماه 1396، 6411 نفر بود که از این میان 381 نفر به عنوان نمونه به صورت تصادفی طبقهای انتخاب شدند.
حجم نمونه بر اساس جدول اندازه جامعه و نمونه کرجسی و مورگان1 تعیین شد. از روش نمونهگیری تصادفی طبقهای نسبتی استفاده شده است. طبقات مورد نظر در جامعه مورد بررسی، 7 کتابخانه عمومی نهادی در شهر سنندج شامل کتابخانههای شهید برهان عالی، ماموستا هه ژار، مستوره اردلان، خاتم الانبیاء - ص - ، شهید مطهری، فردوسی و امام رضا - ع - هستند و نسبت حضور آزمودنیها در نمونه آماری در کتابخانههای مورد بررسی به نسبت حضور اعضایشان در جامعه تعیین گردید.
الف - پرسشنامه عوامل اجتماعی: پرسشنامه عوامل اجتماعی محقق ساخته است. این پرسشنامه دارای 20 سؤال بود که در بیشتر سؤالات از طیف لیکرت استفاده شده است و تحلیل این نوع سؤالات با توجه به امتیاز بندی بر اساس قاعده لیکرت که در آن خیلی کم - 1 - ، کم - 2 - ، متوسط - 3 - ، زیاد - 4 - و خیلی زیاد - 5 - ، ارزشگذاری شده است، صورت گرفت و میانگین امتیاز برای هر سؤال محاسبه شده است. ضریب آلفای کرونباخ پرسشنامه 0/80 بهدست آمده است. سؤالات این پرسشنامه به پنج دسته تقسیم شدند:سؤالات 1 الی 5 مربوط به خانواده. سؤالات 6 الی 10 مربوط به رسانههای جمعی و اجتماعی. سؤالات 11 الی 15 مربوط به نظامآموزشی. سؤالات 16 الی 20 مربوط به کتابخانه. سؤالات 21 الی 25 مربوط به دولت.
ب - پرسشنامه میزان مطالعه: این پرسشنامه توسط پژوهشگر ساخته شد و دارای 7 سؤال است. در دو سؤال از هفت سؤال از طیف لیکرت استفاده شد و ضریب آلفای کرونباخ پرسشنامه 0/70 به دست آمد. برای روایی این پرسشنامه از ارزیابی صوری استفاده شد. پرسشنامه پس از تهیه و تنظیم، نمونهای از آن جهت مطالعه و اظهار به نظر استادان راهنما و مشاور و چند صاحبنظر دیگر تقدیم گردید و نکته نظرات و اصلاحات مورد نظر ایشان اعمال گردید. همچنین به منظور اندازهگیری پایایی پرسشنامهها، از روش آلفای کرونباخ با استفاده از نرم افزار SPSS20 استفاده شده است.
