دانلود مقاله مبانی جهت یابی و نقشه خوانی

بخشی از مقاله

مبانی جهت یابی و نقشه خوانی

مقدمه:
آیا تا به حال در جایی گمشده اید؟ و در یک شهر جدید و یا در مسیر جاده ای نشانه ای را از کسی پرسیده اید؟ قطب نما و قبله نما، دو وسیله‌ای هستند که از دیر باز برای یافتن و تعیین جهت‌های اصلی جغرافیایی (شمال، جنوب، شرق و غرب) و جستجوی مکان ها به کار می رفته‌اند.

از ابتدا، انسان ها برای کشف سرزمین های جدید، مسافرت از شهری به شهر دیگر و یا از کشوری به کشور دیگر نیازمند دانستن جهت‌های جغرافیایی بوده اند. با دانستن سمت و سوی جهت‌های جغرافیایی و نیز محل آغاز حرکت (مبداء) می‌توان جهت و مسیر حرکت را به سمت مقصد مورد نظر تنظیم کرد و گم نشد؛ مخصوصاً اگر مسیر، در طول بیابان‌ها، جنگل‌ها، دریاها و یافتن کسی که نشانی را بداند، محال باشد و یا شب هنگام حرکت کنیم.

قطب نما، وسیله ای است که در این راه کمک بسیاری به انسان ها کرده است. وسیله‌ی اصلی به کار رفته در قطب‌نما، آهنربا است. حتماً تا حالا یک آهنربا و یا وسایلی را که در آن‌ها آهنربا به کار رفته است دیده‌اید. در غیر این صورت، کافی است سری به یخچال منزل‌تان بزنید. می‌بینید، نوار دورِ درِ یخچال آهنرباست که باعث چسبیدن و محکم شدن در به بدنه‌ی آن می‌شود. در طبیعت، بعضی مواد و سنگ‌ها خاصیتی دارند که باعث جذب مواد آهنی و فولادی به آن‌ها می‌شود.

این خاصیت را خاصیت مغناطیسی یا آهنربایی می‌گویند، به هر جسمی که این خاصیت را داشته باشد آهنربا می‌گویند. آهنرباها می‌توانند تمامی حجم های آهنی (مثل سوزن، کلید منزل، میخ و ...) را جذب کنند و یا به آن‌ها بچسبند.
وقتی دو آهنربا را کنار هم قرار دهیم، اتفاق جالبی می‌افتد: دو سر آهنرباها از هم دور می‌شوند و به هم می‌چسبند و دو سر دیگر وقتی یکی از آن‌ها را را سر و ته کنیم از هم دور می‌شوند.

آهنربا‌ها انواع مختلفی دارند: میله‌ای، نعل اسبی، حلقه‌ای و ... .
هر آهنربا دارای دو سر مختلف است که دارای خصوصیت‌های مختلف و مخالف هم هستند. به آن‌ها قطب‌های شمال و جنوب آهنربا می‌گویند. اولی را با N و دومی را با S (حروف ابتدای کلمه‌های انگلیسی North به معنی شمال و South به معنی جنوب) نمایش می‌دهند. جذب آهنرباها از یک سمت و دفع (رانش) آن‌ها از سمت دیگر، دقیقاً مربوط به این دو قطب است. قطب‌های هم‌نام (مثلاً دوقطب N و N و یا دو قطب S و S از دو آهنربای مختلف) همدیگر را دفع می‌کنند، ولی دو قطب غیر همنام مثل S از یک آهنربا و N از آهنربای دیگر همدیگر را جذب می‌کنند. به طور ساده‌تر، اگر یک آهنربایِ میله‌ای را از سمت قطب N به نزدیک قطب S یک آهنربای میله‌ای دیگر ببریم، به یکدیگر می‌چسبند، ولی اگر آهنربای اول را از سمت

قطب S آن به قطب S آهنربای دوم ببریم، از هم دور می‌شوند. اما موضوع اصلی و جالب آنست که بدانید خودِ کرة زمین هم آهنربای عظیمی است که دقیقاَ خاصیتی مشابه همین آهنرباهای کوچک را دارد. کره‌ی زمین به دلیل وجود مواد مذاب مغناطیسی (از جنس اکسید آهن) در هسته‌ی مرکزی آن، دارای خاصیت مغناطیسی است.

● قطب‌نما:
در زمان‌های قدیم انسان‌ها متوجه شدند که بعضی از سنگ‌ها (که بعداً به آنها سنگ‌های مغناطیسی گفتند) وقتی از یک نخ آویزان می‌شوند، در یک راستای مشخص قرار می‌گیرند. این نکته، سرآغاز کشف قطب‌نما شد، چون می‌دیدند، راستایی که آن سنگ می‌ایستد، در راستای شمال و جنوب جغرافیایی است. از آن به بعد از این روش، یعنی آویزان کردن سنگ‌های مغناطیسی (که بعداً این سنگ‌ها را بصورت کوچکتر و میله‌ای در آوردند) برای یافتن جهت شمال و جنوب استفاده ‌شد.

همانطور که گفتیم، کره‌ی زمین یک آهنربای بزرگ است که دارای دو قطب شمال و جنوب است. محل قرار گرفتن قطب شمال مغناطیسی در قطب جنوب زمین و محل قرار گرفتن قطب جنوب مغناطیسی در قطب شمال زمین (از نظر جغرافیایی) است. سنگ آهنربا اگرچه در ابعاد کوچکتری نسبت به کره‌ی زمین است اما مثل آن، آهنرباست. این آهنرباها یکدیگر را جذب و دفع می‌کنند.

طرز کار قطب نما هم بر همین منوال است.
در اصل قطب نما یک میلة مغناطیسی (آهنربایی) است که به شکل یک عقربه در آمده و در داخل یک محفظه‌ی محافظ، از مرکزش آویزان است. دور تا دور این محفظه، دارای عددهایی هست که هر کدام بخشی از ۳۶۰ درجه‌ی یک دایره‌ی کامل را نشان می‌دهد. نوع قرار گرفتن عقربه‌ی قطب نما، زاویه‌های اصلی و سمت و سوی جهت‌ها در دور تا دور، محل قرار گرفتن قطب نما را نشان می‌دهد. این عقربه چون آهنرباست، همیشه در راستای شمال و جنوب جغرافیایی قرار می‌گیرد. قطب‌های ناهمنام این عقربه و زمین (که هر دو از جنس آهنربا هستند) به سمت هم قرار می‌گیرند ولی چون قطب‌های مغناطیسی زمین در دو سمت جنوب و شمال خود بی‌حرکت هستند، پس عقربه بعد از ثابت ماندن، دقیقاً در راستای شمال و جنوب می‌ایستد و به این دلیل جهت عقربه، جهت شمال جغرافیایی را نشان می‌دهد.

این اصل در همه جای کره‌ی زمین و در هر لحظه از شبانه روز صادق است. به این دلیل است که قطب‌نما وسیله‌ای لازم برای تمام افرادی است که به جهت یابی نیاز دارند؛ افرادی مثل دریانوردان، گردشگران و کوهنوردان.
● قبله نما :
ما مسلمان‌ها برای خواندن نمازهای روزانه‌ی خود، نیازمند یافتن قبله‌ایم. خانه‌ی کعبه، در شهر مکه و در کشور عربستان است به همین دلیل مسلمان‌های تمام کشورهای دنیا می‌بایست جهت قبله را بیابند. روش‌های مختلفی برای یافتن این جهت وجود دارد؛ مثل استفاده از نور آفتاب و قبله نما.

قبله‌نما مانند همان قطب‌نما است. با این تفاوت که به گونه‌ای درجه بندی و تنظیم شده است که علاوه بر نشان دادن جهت شمال، جهت قبله را هم نشان می‌دهد. باید گفت که یافتن قبله توسط قبله‌نما به سادگیِ یافتن شمال و جنوب جغرافیایی نیست. برای قبله، علاوه بر داشتن یک قبله‌نما، به یک جدول هم نیاز داریم که دارای مشخصات شهری باشد که ما در آن هستیم، چون جهت قبله نسبت به جهت شمال، در نقطه‌های مختلف کره‌ی زمین، زاویه‌ی یکسانی نمی‌سازد.

شما در فعالیت « رصد ماهواره‌ها از پشت‌بام خانه! » روش پیدا کردن طول و عرض جغرافیایی محل زندگی خود را یاد می‌گیرید. طول و عرض محل زندگی خود را در فلش زیر وارد کنید. این برنامه، زاویه‌ی قبله با جهت شمال را به شما نشان می‌دهد. حالا با استفاده از یک قطب‌نما، می‌توانید جهت قبله را در محل زندگی خود پیدا کنید.

قطب نما، عقربه اي مغناطيسي است كهتحت تاثير حوزه مغناطيسي زمين قرار مي گيرد. توليد كنندگان قطب نما
چندين چيز ديگر هم به قطب نما ساده اضافه كرده اند تا استفاده آن را راحت تر كنند. اما سواي تمام امكانات اضافه
شده، هسته اصلي همان عقربه اي است كه به نيروي آهنربايي كره زمين واكنش نشان مي دهد و از روي آن مي
توانيد جهت هاي مختلف را بشناسيد.

» يك قطب نماي كوهنوردي شامل قسمت هاي زير است :
1. يك عقربه آزاد گردان. يك طرف آن داراي رنگي متفاوت سمت ديگر است كه بدين وسيله پيدا كردن قطب بسيار
ساده است.

2. محفظه اي مدور و قابل چرخاندن كه عقربه در آن قرار دارد. اين محفظه مي تواند حاوي مايعي باشد كه باعث آرام
تر كردن حركت هاي عقربه مي شود و خواندن آن را دقيق تر مي كند.
3. صفحه اي مدور و مدرج به دور محفظه عقربه. اين صفحه در جهت حركت عقربه هاي ساعت از صفر تا 360 درجه
تقسيم شدهاست.

4. يك فلش جهت يابي و چند خط موازي با آن كه به نصف النهار معروف است تمام آن ها در زير عقربه قرار گرفته
5. يك خط نشانگر يا شاخص كه زاويه حامل يا بيرينگ يا زاويه حامل هم معروف است.
6. يك صفحه صاف اتكا كه شفاف و مستطيلي شكل است و تمام قطعات قطب نما روي آن قرار دارند. روي اين
صفحه مي توان خط جهت حركت را هم مشاهده كرد. هر چه اين صفحه اتكا بلند تر باشد، خواندن قطب نما، دقيق
تر انجام خواهد شد.

» وسايل جانبي كه بر روي بعضي از قطب نماها وجود دارد :

1. پيكان تنظيم انحراف كه ارزش آن را دارد تا پول بيشتري براي آن پرداخت كرد تا بتوان تصحصح مغناطيسي را با كمك آن راحت تر انجام داد.
2. آينه جهت ديدن عقربه كه راهي ديگر براي تقويت دقت است.
4. خط كش كه به سانتي متر يا اينچ مدرج است و از آن مي توان براي اندازه گيري فاصله هاي روي نقشه استفاده كرد.
5. يك كلينومتر كه مي توان زاويه شيب را اندازه گيري كند. اين وسيله مي تواند بحث شيب يك سطح را حل كند. علاوه بر اين با استفاده از آن مي توانيد مشخص كنيد كه از دو قله تقريبا هم سطح هستند يا نه.

6. يك ذره بينكه از آن براي از نزديك خواندن فاصله هاي بين خطوط منحني ميزان استفاده مي شود.

بعضي از قطب نماها داراي امكان تنظيم انحراف هستند، ولي آينه ندارند. اين نوع قطب نماها از نظر قيمت بين قطب نماهاي ساده شكل و قطب نماهاي كامل قرار دارند.اين نوع قطب نماها براي كساني كه طالب امكانات تنظيم انحراف هستند ولي نمي خواهند براي آينه بهايي بپردازند، چيز مناسبي هستند.
اغلب قطب نماها داراي ريسماني براي اتصال به كمربند، لباس يا كوله پشتي هستند. انداختن بند قطب نما به دور گردن كار درستي نيست و از نظر ايمني احتمال بروز مشكل با آن وجود دارد. خصوصا زماني كه صعودهاي فني انجام مي دهيد.قطب نماهاي گرد و كوچك و ارزان و بدون صفحه پائيني براي كاركوهنوردي مناسب نيستند. چرا كه با آن ها نمي توانيد كارهاي دقيق با نقشه انجام بدهيد.

تعريف بيرينگ يا زاويه حامل :

بيرينگ به معني جهت از يك نقطه تا نقطه ديگر است كه به صورت زاويه در مقياس درجه نسبت به خطي كه به عنوان مرجع در نظر گرفته شده است، اندازه گيري مي شود. اين خط مرجع، خطي به طرف قطب شمال واقعي است.

» قطب نما براي دو كار اساسي در رابطه با بيرينگ استفاده مي شود :

1. قطب نما براي بيرينگ گرفتن استفاده مي شود. اندازه گيري بيرينگ به اين معني است كه سمت و جهت از يك نقطه ديگر روي نقشه و يا روي زمين نسبت به شمال مغناطيسي اندازه گيري شود.

2. قطب نما براي دنبال كردن بيرينگ هم استفاده مي شود. دنبال كردن بيرينگ بدين معني است كه يك بيرينگ را روي قطب نما مشخص كنيم و سپس به دنبال آن برويم، چه روي نقشه و چه روي زمين.

انواع قطب نما و شیب سنج:

قطب نما وشيب سنج پيشرفته LS – 25 به همراه لمپ افقي و سه پايه آلومينيومي مخصوص ساخت كمپاني USHIKATA- ژاپن

قطب نما وشيب سنج پيشرفته S – 28 با سه پايه آلومينيومي مخصوص ساخت كمپاني USHIKATA- ژاپن

قطب نما وشيب سنج DQL-1B با سه پايه چوبي مخصوص قطب نما و شيب سنج همراه با كاور ساخت كمپاني GEO ALLEN- چين

قطب نما وشيب سنجDQL-7 داراي كرويمتر ساخت كمپاني GEO ALLEN- چين


قطب نما وشيب سنج DQL- 8 طرح برانتون ساخت كمپاني GEO ALLEN- چين

قطب نما مدل DQL-8 طرح برانتون با مشخصات فني :
1. دقت تراز لوبيايي:15'±5'/2 mm
2. دقت تراز دايره اي:30'±5'/2mm
3. خطاي زاويه ديد:0.5˚
4. ارزش تقسيمات:1˚
5. وزن:0.261 Kg
6. اندازه:85*73*35(cm)

مزايا:
مجهز به قفل ايمني درب
كيفيت بهتر سيستم مغناطيسي
جدول سينوسها
تقسيم بندي درجه و گراد

مبانی جهت یابی و نقشه خوانی:

مقدمه:
در هر مکانی که انسان ناشناس باشد برای اينکه بتواند موقعيت خود را بداند به يک شناخت از محيط خود نياز دارد که اين شناخت در محيط های باز مانند بيابان،کوهستان و... بيشتر ملزوم است حال اگر اين شناخت برای عمليات جستجو ونجات ختم شود امری است % 100 ضروری که بايد هر امدادگری آن را بداند.

تعریف جهت یابی:

به پيدا کردن شمال مغناطيسی وساير جهات نسبت به آن را جهت يابی گويند. تعيين موقعيت و گزينش مسير مناسب ، تنها با كاربرد فنون و روش هاي جهت يابي مقدور نمي شود . براي دست يابي به اين اهداف بايد به نوعي قدرت قضاوت و داوري مجهز شد كه تنها با حضوردر طبيعت و تمرين مداوم فنون مذكور پديدار مي گردد .
حس جهت يابي در برخي جانوران مبناي غريزي دارد . برخي نظريه پردازان ، براي انسان نيز چنين غريزه اي قائلند و توانايي انسان هاي نخستين براي بازيافتن مأمن و پناهگاه خود و همچنين توانايي تشخيص مسير درست توسط نابينايان را مثال مي‌زنند .

البته بيشتر پژوهشگران براين باورند كه انسان بالقوه واجد توانايي جهت يابي است و اين ظرفيت با آموزش مهارت هاي لازم ، تمرين و تكرار به منصه ظهور مي‌رسد و بالفعل مي‌گردد .

۱) به کمک حرکت و وضع ظاهری آفتاب
1) روشهای ۲) به کمک آفتاب وسایه اجسام
بدون وسیله ۳) به کمک آفتاب وساعت
در روز ۴) با روشهای اضطراری

آ) درمساجدمسلمین محراب به سمت جنوب است
ب) سنگ سر قبر مسلمانان به سمت مغرب است
ج) در تنه درختان فاصله دایره ها درشمال کمتر است
د) دیوارهای گلی درسمت شمال رطوبت زیادی دارند
ه) مورچه ها خاک لانه خود رادرسمت شمال انباشته می کنند
2) بدون وسیله آ) ستاره قطبی و ستارگان ذات الکرسی

درشب ب) به کمک هلال ماه
ج) ستارگان صلیب جنوبی

۳) روشهای آ) قطب نما
با وسیله ب) نقشه

1)به کمک حرکت و وضع ظاهری آفتا ب :

خورشيد از مشرق طلوع ودر مغرب غروب می کند ودر مسير خود يک نيمدايره را طی می کند که رو به جنوب است به همين دليل وسط ظهر خورشيد در جنوب است؛ اگر موقع طلوع خورشيد طوری بايستيم که دست راست به سمت خورشيد باشد روبرو شمال ، پشت سر جنوب و دست چپ غرب خواهد بود.

2) به کمک آفتاب وسايه اجسام:

برای اين کار يک چوب 1متری صاف پيدا کرده و به طور عمود بر زمين قرار می دهيم سايه ای که از آن روی زمين می افتد (سايه اول) علامت گذاری می کنيم؛ حدود 10 تا15 دقيقه صبر می کنيم تا سايه حرکت کند محل جديد سايه (سايه دوم) را نيز علامت گذاری می کنيم؛ حال طوری می ايستيم که پای چپ روی سايه اول وپای راست روی سايه دوم باشد،در اين حالت روبرو شمال وپشت سر جنوب خواهد بود.

3) به کمک آفتاب وساعت:
اگرعقربه ساعت شمار(کوچک) را رو به آفتاب قرار دهيم به طوری که سايه خود را بپوشاند در اين حالت نيمساز زاويه بين عقربه کوچک و 12عدد سمت جنوب رانشان می دهد.

در حالت دوم اگر نيمساز زاويه بين عدد12 وعقربه کوچک به سمت آفتاب باشد عدد6 سمت شمال وعدد 12 سمت جنوب رانشان می دهد

روشهای بدون وسيله در شب :
آ) ستاره قطبی و ستارگان ذات الکرسی
ستاره قطبی وسط ستارگان ذات الکرسی وهفت برادران (دب اکبر ) قرار دارد که سمت شمال را نشان می دهد
ب) به کمک هلال ماه:
در نيمه اول ماه قمری هلال ماه به سمت غرب (باختر) است؛ بادانستن اين مطلب وزمان ماه قمری می توانيم شمال وجنوب وساير جهات را پيدا کنيم.اگر خطی فرضی ازدوانتهای قوس ماه رسم کنيم در نیمه اول ودوم دو حرف p وq درست می شود که اولی نشان دهنده غرب ودومی نشان دهنده شرق است.
ب) ستارگان صليب جنوبی:
چون اين ستارگان در منطقه ما ديده نمی شوند لذا توضيحی دراين باره داده نمی شود (مربوط به نيمکره جنوبی).

روشهای با وسيله :
A) قطب نما:

وسيله است که شمال مغناطيسی را به ما نشان می دهد. قطب نما ابزاري است كه اگر به خوبي به كار گرفته شود ، اشتباه نمي كند و اطلاعات درست و دقيق مي دهد .قطب نما انواع گوناگون دارد که بسته به نوع کاربرد از آنها استفاده می شود؛يکی از قسمتهای اصلی قطب نما که در انواع آن وجود دارد صفحه مدرج و عقربه مغناطيسی می باشد که نوک پيکان عقربه مغناطيسی سمت شمال را نشان می دهد؛بعضی از قطب نماها مجهز به طوقه کار در شب وشاخص های شب نما (فسفری) می باشند که با اين نوع می توان در شب نيز کار کرد.

ميدان مغناطيسي زمين :

پايه و اساس كاركرد قطب نما ، نيروي مغناطيسي زمين است كه خطوط آن در راستاي شمال و جنوب مغناطيسي قرار دارند؛عقربه مغناطيسي قطب نما نيز مانند هر جسم مغناطيسي ديگر ، تحت تأثير اين خطوط نيرو قرار گرفته متوجه قطب ((N))سمت شمال مي شود . البته خطوط نيروي مغناطيسي زمين كاملا ًمنظم و موازي يكديگر نيستند كه علت آن تفاوت تراكم مواد مغناطيسي درنقاط مختلف زمين است . خطوط نيروي مغناطيسي در خط استوا موازي سطح زمين و در قطب هاي مغناطيسي ، عمود بر سطح زمينند . بنا براين در بيشتر نقاط سطح زمين ( به جز استوا ) تيغه هاي مغناطيسي به طور افقي نمي ايستند بلكه با سطح افق زاويه اي مي سازند كه « زاويه ميل مغناطيسي » ناميده مي شود .
قطب نما چه مي‌كند ؟

پس هر وقت گم شديم ، به قطب نمايت اعتماد كن ! البته قطب نما يك وسيله همه كاره نيست و كاركرد هاي معيني دارد كه اهم آنها چنين است :
1. قطب نما جهت شمال ( و نتيجتا ًساير جهات ) را تعيين مي كند ولي در مورد موقعيت ما اطلاعاتي نمي‌دهد . قطب نما با تعيين راستاي شمال ـ جنوب ، يك خط مرجع مهم و مطمئن ترسيم مي كند .

2. در آغاز پيمايش ، مي توان به كمك قطب نما جهت حركت به سوي مقصد را تعيين كرد .
3. به كمك قطب نما مي توان ضمن دور زدن موانع ، در مسير درست باقي ماند .
4. قطب نما امكان حركت در مسير مستقيم را فراهم مي كند و مانع انحراف جانبي راهپيما مي شود .
5. قطب نما مي تواند فرد را به سوي مقصدي كه ديده نمي شو د هدايت نمايد ( در تاريكي ، مه ، جنگل و ... ) .
6. به كمك قطب نما مي توان از مسير طي شده بازگشت و به نقطه آغاز حركت رسيد .
7. به كمك قطب نما مي‌توان نقشه را با دقت نسبتا ًخوبي توجيه كرد .
ويژگي هاي قطب نماي مناسب :

هر كسي بسته به نوع استفاده اي كه از قطب نما مي كند بايد مناسب ترين گونه آن را برگزيند . قطب نما ي مناسب براي عمليات جستجو و نجات ، قطب نما يي است كه :

1. حجم و وزن آن حتي الامكان كم باشد .

2. دقت كافي داشته باشد ( در حد دو الي سه درجه مدرج شده باشد ) .

3. كار كردن با آن ساده و آسان باشد .

4. از استحكام كافي و مقاومت نسبت به تغييرات دما و رطوبت برخوردار باشد .

5. ابزار کار در شب داشته باشد

طرز كار قطب نما :
پيشتر گفتيم كه عقربه قطب نما تحت تأثير خطوط ميدان مغناطيسي زمين قرار گرفته در راستاي آن مي‌ايستد . به نحوي كه عقربه قطبN شمال مغناطيسي را نشان مي‌دهد . ميزان دقت قطب نما به درجه بندي صفحه آن بستگي دارد. مثلا ًاگر هر خط روي صفحه مدرج نشانه دو درجه باشد دقت قطب نما زياد و اگر هر خط نشانه پنج درجه باشد دقت قطب نما كم است . البته ضمن خواندن قطب نما هاي دقيق هم معمولا ًيكي دو درجه خطا اتفاق مي‌‌افتد كه مر بوط به عامل انساني است . اگر در خواندن قطب نما ، خطايي در حد يك درجه رخ دهد پس از يك كيلو متر پيشروي ، به اندازه بيست متر از مسير منحرف خواهيم شد . پس بايد همواره در خواندن قطب نما دقت و توجه ويژه اي به كار برد . در ضمن بايد به وجود حباب در مايع درون قطب نما نيز توجه كرد.قطب نماي سالم معمولا ًفاقد حباب است ولي درشرايط ويژه ( سرماي شديد ) ممكن است حباب كوچكي در آن ظاهر شود كه بلا مانع است . وجود حباب بزرگ يا حباب هاي متعدد در قطب نما ، مي‌تواند در كاركرد آن اختلال جدي پديد آورد .

انواع قطب نما :
قطب نما ها عموما ًدر يكي از سه گونه زير قرار مي‌گيرند :
1. قطب نماي تخت : اين نوع قطب نما براي مأموريت‌هاي تجسس و نجات بسيار مناسب است . صفحه شفاف آن شامل خط كش ، ذره بين ، پايه ها و شكاف هاي نشانه روي ، سوراخ بند حمايل و خطوط نشانه روي مي‌باشد . انواع مرغوبتر آن داراي يك آينه اند كه كار نشانه روي و خواندن جهت را آسان مي‌كند
2. قطب نماي صفحه ثابت : اين نوع قطب نما ، ساده ترين و قديمي ترين قطب نماي موجود است . قيمت آن ارزان و دقت آن پائين مي‌باشد . تعيين جهت با قطب نماي صفحه ثابت ، كار نسبتا ًدشواري است . امروزه از اين قطب نما كمتر استفاده مي‌شود .

3. قطب نماي صفحه چرخان : اين نوع قطب نما ، عقربه جداگانه ندارد بلكه صفحه مدرج و متحرك آن داراي خاصيت مغناطيسي بوده عدد صفر آن ( N ) همواره متوجه شمال است .
اين قطب نما براي وسايل نقليه ( قايق ، اتومبيل ، موتور سيكلت و ... ) مناسب مي‌باشد زيرا عليرغم تغيير جهت حركت خودرو ، صفحه چرخان و عقربه رسم شده روي آن همچنان رو به شمال باقي مي‌ماند و در هر لحظه از روند حركت ، جهت شمال را براي راننده مشخص مي‌نمايد.

* در يک طبقه بندی قطب نما به دو نوع سيلوا ( SILVA ) و MI تقسيم می شوند.
((قطب نمای سيلوا رايج ترين ومتداول ترين نوع قطب نما بوده وبه عنوان قطب نمای حرفه ای خاص کوهنوردی يا امدادی مطرح ومورد استفاده است))

توجيه قطب نما :
1 . توجيه قطب نما با شمال مغناطيسي :
الف ) قطب نماي تخت : صفحه مدرج قطب نما را طوري مي چرخانيم كه حرف « N » ( عدد صفر ) آن برابر پيكان
نشانه روي حك شده روي بدنه اصلي قرار گيرد . سپس بدنه قطب نما را به نحوي مي چرخانيم كه عقربه قطب نما در امتداد پيكان نشانه روي و قطب « N » عقربه در برابر عدد صفر صفحه مدرج بايستد . در اين وضعيت ، قطب نماي ما نسبت به شمال مغناطيسي توجيه شده است .
ب ) قطب نماي صفحه ثابت : در اين نوع قطب نما ، صفحه مدرج ثابت بوده به همراه بدنه اصلي يك مجموعه يكپارچه و واحد را پديد مي‌آورد . عقربه قطب نما آزاد و قطب « N » آن همواره رو به شمال مغناطيسي است . پس با چرخاندن بدنه ، مي‌توان عدد صفر صفحه مدرج را در برابر قطب « N » عقربه قرار داد . در اين حالت قطب نما با شمال مغناطيسي توجيه شده است .

ج ) قطب نماي صفحه چرخان : در اين گونه قطب نما صفحه مدرج آزاد و متحرك ، داراي خاصيت مغناطيسي است و عقربه روي آن حك شده است . بنابر اين قطب « N » ( عدد صفر ) صفحه همواره رو به شمال مغناطيسي است و قطب نما نيازي به توجيه ندارد .
2 .توجيه قطب نما با شمال جغرافيايي :

الف ) قطب نماي تخت : براي توجيه اين قطب نما نسبت به شمال حقيقي ، نخست آنرا با شمال مغناطيسي توجيه ميكنيم سپس صفحه مدرج را طوري مي‌چرخانيم كه عدد صفر به اندازه زاويه انحراف آن منطقه ، از پيكان نشانه روي دور شود . مثلا ًاگر زاويه انحراف منطقه عمليات ، 14 درجه شرقي باشد صفحه را به نحوي مي‌چرخانيم كه عدد 14 روي صفحه در برابر پيكان نشانه روي قرار گيرد و اگر زاويه انحراف منطقه 8 درجه غربي باشد ، عدد 352 را در برابر پيكان نشانه روي قرار مي‌دهيم ( 352 = 8 ـ 360 ) . در اين حالت ، قطب نما نسبت به شمال حقيقي توجيه شده است .

ب ) قطب نماي صفحه ثابت : در اين نوع قطب نما نمي توان صفحه مدرج را نسبت به بدنه اصلي چرخاند . در عوض مي‌توان با توجه به اندازه و جهت زاويه انحراف ، روي بدنه قطب نما علامتگذاري كرد ( با ماژيك ، چسب كاغذي و ...

مثلا ًاگر زاويه انحراف منطقه 5 درجه شرقي است در برابر عدد 5 صفحه مدرج روي بدنه قطب نما علامت كوچكي مي‌گذاريم و اگر 3 درجه غربي است ، مقابل عدد 357 را علامتگذاري مي‌كنيم ( 357 = 3 ـ 360 ) . حال بدنه قطب نما را طوري مي چرخانيم كه قطب « N » عقربه به جاي عدد صفر ، در برابر عدد مورد نظر قرار گيرد . اكنون قطب نما نسبت به شمال حقيقي توجيه شده است.

ج ) قطب نماي صفحه چرخان : در اين گونه قطب نما ، امكان توجيه نسبت به شمال حقيقي وجود ندارد و تنها راه ، محاسبه شمال حقيقي ( و ساير جهات حقيقي ) با استفاده از زاويه انحراف منطقه است .

نکات مورد توجه در استفاده از قطب نما:
به علت نيروي مغناطيسي كره زمين هميشه در يك جهت معين كه همان قطب شمال مغناطيسي است مي‌ايستد و آن را به ما نشان مي‌دهد. استفاده از قطب نما بسيار آسان است ولی بايد تعدادی از مسايلی که موجب تعيين غلط جهت می شوند رفع گردد،عقربه مذكور هيچگاه اشتباه نمي‌كند مگر آنكه در نزديكي اشياي آهني يا فولادي و يا كابلي قرار گرفته باشد . بنابراين ، هنگام استفاده از قطب نما بايستي مطمئن شويم كه از اشياي انحراف دهنده آن ، بطور كلي دور است. تا خللی در کار وارد نشود؛تعدادی از اين اشيا به شرح زير می باشند:

1)هنگام کار بايد قطب نما به صورت افقی قرار گيرد و حدالامکان از لرزش آن جلوگيری شود.
2)هنگام کار بايد از فلزات مختلف (مخصوصا" آهن) دوری کرد ونيز جريان برق نيز روی آن تاثير می گذارد ؛ فواصل بعضی از وسايل را باقطب نما در ذيل اشاره می کنيم:

1) اتومبيل وخودرو: 20 متر
2) سيمهای برق جريان شديد: 60 متر
3) سيم خاردار وفنس ونرده کشی: 10 متر

گرا (آزيموت):
به اختلاف زاویه بين شمال با يک امتداد را گرا مي گويند؛ حدود تغييرات گرا از 0درجه تا360 درجه می باشد که هر گرايی نشان دهنده يک امتداد خاص می باشد وبالعکس هر امتدادی گرای خاص خود را دارد.گرا بر اساس نوع شمال تعيين میشود مثلا" گرای شبکه (ژيزمان) ،گرای حقيقی،گرای مغناطيسی؛چند نوع دسته بندی برای صفحه مدرج قطب نما وجود دارد که عبارتند ازدرجه(از0تا360) وميليم (از 0تا6400که کاربرد نظامی دارد).

گرای شبکه (ژيزمان) :
زاويه بين شمال شبکه ويک امتداد را گرای شبکه گويند

گرای حقيقی:
زاويه بين شمال جغرافيايی ويک امتداد را گرای حقيقی گويند

گرای مغناطيسی:
زاويه بين شمال مغناطيسی با يک امتداد را در جهت حرکت عقربه های ساعت گرای مغناطيسی گويند.

گرای معکوس:
برای محاسبه کافيست اگر گرای امتداد از180 بزرگتر بود آنر ا کم(موردالف) و اگرکوچکتر از * 180بود با 180 جمع کنبم (موردب).

انحراف: زاويه بين شمال ها را انحراف گويند که عبارتست از:
الف)انحراف مغناطيسی: زاويه بين شمال مغناطيسی با شمال حقيقی (جغرافيايی ) را گويند.که مقدار آن در شرايط مختلف متغيراست و ممکن است شرقی يا غربی باشد

ب)انحراف شبکه: زاويه بين شمال شبکه با شمال حقيقی (جغرافيايی ) را گويند.که مقدار آن در شرايط مختلف متغيراست و نیز ممکن است شرقی يا غربی باشد.
انحراف شبکه مغناطيس:
زاويه بين شمال مغناطيسی با شمال حقيقی (جغرافيايی ) را گويند؛که در اين انحراف شمال شبکه مبنا است.

عوارض زمين:
به کليه پستی وبلندی های زمين عوارض زمين گويند.

انواع عوارض زمين:
الف) طبيعی مانند کوهها وجنگلها و... ب)مصنوعی مانند ساختمانها وجاده ها و...

نقشه:
پيشينه نقشه و كاربرد آن به بيش از دويست سال پيش باز مي گردد . نخستين نقشه ها در اوان قرن نوزدهم ميلادي توسط جغرافي دانان و به منظور بهره برداري در تحقيقات و محاسبات جغرافيايي تهيه شدند . بعدها افراد ديگري هم از نقشه استفاده كردند و اكنون تقريبا ًدر همه زمينه ها بهره برداري از نقشه رايج شده است . شيوه و فن تهيه نقشه را كارتوگرافي ( نقشه نگاري ) مي نامند . پايه و اساس تهيه نقشه ، مفهوم « سيستم تصوير » است . سيستم تصوير يعني چگونگي تبديل عوارض سطح كروي زمين به تصاوير تخت.بنابر اين ترسيم عوارض زمين با اندازه کوچکتر را در يک سطح افقی نقشه گويند.يا نقشه يك تصوير هندسي تخت از تمام يا بخشي از سطح زمين است.

انواع نقشه :
نقشه را از نظر محتوا به دو دسته اصلي « توپوگرافيك » و « موضوعي » تقسيم مي كنند . علت جدا كردن نقشه‌هاي توپوگرافيك اين است كه مي‌توان اطلاعات مختلفي را به آنها اضافه كرد . تقسيم بندي هاي ديگري نيز براي نقشه وجود دارد كه اهم آنها به قرار زير است :

1. نقشه ها را مي‌توان از نظر هدف تهيه ، به انواع توريستي ، هوانوردي ، سوق الجيشي و ... تقسيم كرد .
2. بر پايه چگونگي تهيه ، نقشه‌ها به انواع دقيق و نيمه دقيق تقسيم مي‌شوند . بيشتر نقشه‌هايي كه توسط دستگاه‌هاي اجرايي و با كاربري محدود تنظيم مي‌گردند جزءنقشه هاي نيمه دقيق هستند .
از نظر نشان دادن ارتفاع و عوارض زمين ، مي‌توان نقشه ها را به دو دسته « پلانيمتريك » و توپوگرافيك تقسيم كرد . مناسبترين نقشه‌ها براي نجاتگران ، راهپيمايان ، نظاميان و كوهنوردان نقشه‌هاي توپوگرافيك هستند . گاهي ساير اطلاعات ضروري نيز به اين نقشه ها افزوده مي‌شود ، يعني نقشه‌هاي « توپو » به عنوان پايه و اساس ساير نقشه‌ها نيز به كار مي‌روند

زبان نقشه :
براي انتقال مفاهيم در نقشه ها از علائم بصري مانند خطوط ، رنگ‌ها و شكل هاي گوناگون بهره گيري مي‌شود . به منظور جلوگيري از هر گونه سوء تفاهم ، اين علايم بايد استاندارد و منحصر به فرد باشند . اين ويژگي در نقشه هاي تهيه شده در ايالات متحده و كانادا به چشم مي خورد و براي هر مفهوم ، تنها يك نماد استاندارد وجود دارد . البته در ساير كشورها ( از جمله كشور ما ) گاهي سازمانهاي تهيه كننده نقشه ، از نمادهاي متفاوتي براي نمايش يك مفهوم استفاده مي كنند كه كار نقشه خواني را دشوار مي نمايد . در اين شرايط ، نقشه بايد حتما داراي يك راهنماي كامل و جامع باشد . بايد توجه داشته باشيم كه نشانه هاي روي نقشه لزوما با مقياس نقشه متناسب نيستند . مثلا از روي دايره اي كه نشانه يك روستاست ، نمي توان به ابعاد واقعي آن روستا پي برد ولي مركز دايره ، دقيقا با جايگاه روستاي مذكور در منطقه مورد نظر متناظر است . هر نقشه بايد داراي عنوان ، مقياس ، نام سازنده ، چگونگي تهيه ، سيستم تصوير و يك راهنماي كامل باشد . طول و عرض جغرافيايي ، زاويه انحراف ، مدارها ، نصف النهار ها و انواع شمال از اطلاعات ضروري نقشه به شمار مي آيند .

مفهوم رنگ در نقشه :
بخش قابل توجهي از اطلاعاتي كه نقشه به ما مي دهد وابسته به رنگ است . بنابراين در دست داشتن كپي سياه وسفيد يك نقشه ، كمك چنداني به ما نمي كند . رنگهاي مختلف در نقشه ها ، مفاهيم مشخصي دارند كه عموما استاندارد و ثابت است .