بخشی از مقاله
1 - مساجد مراكز آموزش عمومي قرآن:
الف) نقش و اهميت مسجد:
مسجد هر مكاني است كه در آن عبادت شود. اين معناي گسترده غير از معنايي است كه اصطلاحا در ذهن ما وجود دارد و مكان خاصي كه خصوصيات مشخص داشته باشد را مسجد مي ناميم. زبيدي در تاج العروس همين تعريف را براي مسجد مي آورد : «كل موضع يتعبد فيه فهوالمسجد» اين تعريف نشان ميدهد كه عبادت و سجده كردن در تعريف مسجد موضوعيت دارد و اهميت اين مكان به همين است. خداوند متعال در سوره جن آيه 18 مي فرمايد: «و آن المساجد لله قلاتدعوا مع الله احدا» يعني همانا مساجد براي خداست پس با خدا كسي را نخوانيد همين باعث تقدس مسجد ميشود كه فقط در آن ذكر خدا شود.
قال رسول الله – صلي الله عليه و آله- : «الا آن بيوتي في الارض المساجد تضيء لاهل السماء كما تضيء النجوم لاهل الارض»
رسول خدا- صلي الله عليه و آله- فرمودند: همانا خانه هاي من در زمين مساجد هستند كه براي اهل آسمان مي درخشند همانگونه كه ستارگان براي اهل زمين مي درخشند.
پيامبر – صلي الله عليه و آله- با سخن و عمل خود مساجد رادر مرتبه بالايي از اهميت و ارزش قرار دادند و جامعه را نسبت به اين مكان مقدس متوجّه كردند.
قال رسول الله – صلي الله عليه و آله- : من اسرج في مسجد من مساجد الله سراجا لم تزل الملائكه و حمله العرش سيتغفرون له مادام في ذلك المسجد ضوء من السراج»
رسول خدا- صلي الله عليه و آله- فرمودند: كسي كه در مسجد پي از مساجد خدا چراغي روشن كند، ملائكه و حاملان عرش پيوسته و تا وقتي كه در مسجد نوري از چراغ هست براي دو طلب آمرزش مي كنند.
ب) تعليم و تعلم در مسجد:
مساجد، مركز تمام فعاليت هاي مسلمين بوده اند. اين مطلب نشان ميدهد كه تمام فعاليت ها بايد از عبادت خدا نشات گيرد ولا البته خواهد بود. اما در ميان تمام فعاليت ها نقش فعاليت و تربيت و آموزش قرآن در مسجد خود نمايي ميكند. قال رسول الله- صلي الله عليه و آله- : «يا اباذر! كل جلوس في المسجد لغو اله ثلاثه: قرائه مصل او ذاكر الله تعالي او سائل من علم»
پيامبرخدا- صلي الله عليه و آله- ميفرمايند: اي ابوذر! هر نشستني در مسجد لغو وبيهوده است غير از اين سه مورد: قرائت قرآن ، پس از نماز خواندن نمازگزار يا يادكننده خدا و يا دانشجوي علمي. هم ايشان ميفرمايند: من الي المسجد لايريد غيره ليعلم خيرا او يعلمه ثم رجع الي بيته الذي خرج منه كان كالمجاهد في سبيل الله غانما» يعني: كسي كه بامداد يا شبانگاه به سوي مسجد رود و صرفا هدف او اين باشد كه راه خيري را ياد گرفته يا ياد دهد و سپس به خانه اي كه از آن خارج شده باز گردد، مانند مجاهد در راه خدا در حاليكه منفعتي برده است، ميباشد.
اين حديث نشان دهنده اهميت تعليم و تعلم است و مهم نيست كه معلم باشي يا شاگرد، فقط مهم اين است كه در مسجد تعليم و تعليم صورت گيرد.
قال رسول الله- صلي الله عليه و آله- : «ماجلس قوم في مسجد من مساجد الله - تعالي- يتلون كتاب الله يتدارسونه بينهم الا تنزلت عليهم السكينه و غشيتهم الرحمه و ذكرهم الله فيمن عنده»
رسول خدا- صلي الله عليه و آله- فرمودند: هر قومي (گروهي) كه در مسجدي از مساجد خدا بنشينند و كتاب خدا را خوانده و آن را به هم درس دهند، آرامش بر آن ها نازل ميشود و رحمت آن ها را فرا گرفته، و خدا از ايشان در ميان كساني كه نزد او هستند به بزرگي ياد ميكند.
حضرت پيامبر- صلي الله عليه و آله- خود در مسجد حضور فعالي داشتند و احاديث نشان مي دهند كه ايشان در نشست ها و حلقه هاي درسي مسلمين شركت مي كردند و ايشان را راهنمايي مي فرمودند.
البته در اين ميان به حلقه هاي درسي كه مربوط به قرآن مي شد توجه ويژه اي داشتند. يكي از اصحاب پيامبر- صلي الله عليه و آله مي گويد: «كنافي مسجد رسول الله- صلي الله عليه و آله- حلقا نتحدث اذا خرج علينا رسول الله من بعض حجره فنظر الي الحلق ثم جلس الي اصحاب القرآن فقال بهذاالمسجد امرت» يعني: ما در مسجد رسول خدا به صورت حلقه هايي سخن مي گفتيم كه پيامبر از يكي از حجره هايش برما وارد شده پس به حلقه ها نگاه كرد و در كنار اصحاب قرآن نشست. پس گفت: من به حضور در اين مجالس مامور شده ام.
2 - ارزشيابي
آخرين حلقه فعاليت معلم و شاگرد ، ارزشيابي است كه ميتوان به وسيله آن اشكالات را شناسايي و در رفع آن ها كوشيد. ارزشيابي جداي از آموزش نيست و همان مقايسه حاصل كار با اهداف آموزشي است كه ميزان موفقيت يا عدم موفقيت برنامه درسي را نشان ميدهد.
در زمان پيامبر ارزشيابي آموزش عمومي قرآن به صورت عرضه و اقراء انجام مي شده است. در اين فصل پس از بررسي موارد ديگر ارزشيابي و انواع و مراتب آن به بحث عرضه و اقراء پرداخته شده است.
1- اهميت و ضرورت ارزشيابي:
ارزشيابي آموزش قرآن از آن جهت اهميت دارد كه كساني كه آموزبه هاي قرآن به آن ها ارائه ميشود نهايتاً رفتارهاي مختلفي از خود بروز مي دهند.
عن ابي جعفر- عليه اسلام- قال: «قراه القرآن ثلاثه: رجل قرأ القرآن فاتخذه بضاعه و استدر به الملوك و استطال به علي الناس؛ و رجل قرأ القرآن فحفظ حروفه وضيع حدوده و اقامه اقامه القدح، فلاكثر الله هولاء من حمله القرآن: و رجل قرأ القرآن فوضع دواء في مساجد و تجافي به عن فراشه، فباولئك يدفع الله العزيز، و باولئك ينزل الله – عزل و جل- الغيب من السماء فوالله تهولا في قراء القرآن اعزمن الكبريت الاحمر»
امام باقر- عليه السلام- فرمودند: قرائت قرآن سه گونه است: 1- كسي كه قرآن را ميتواند و آن را بضاعت قرار داده و به وسيله آن پادشاهان را مي دوشت و به مردم گردن فرازي و دست اندازي ميكند. 2- كسي كه قرآن را مي خواند پس حروف آن را حفظ كرده و حدود آن را ضايع ميكند و آن را چون جام آب بردست دارد خداوند اين چنين حاملان قرآن را زياد نكند. 3- و كسي كه قرآن را مي خواند. پس دواي قرآن را بر درد قلبش قرار ميدهد و شب را با آن شب زنده داري ميكند و روز را با آن به تشنگي به سر ميبرد و در مساجد خود براي آموزش و ترويج آن قيام ميكند و از بسترش به دليل آن كناره ميگيرد.
پس به خاطر ايشان خداوند عزيز جبار بلا را دفع كند و به خاطر ايشان خداوند دشمنان را بگرداند و به خاطر ايشان خداوند باران را از آسمان نازل كند. پس قسم به خدا قسم ايشان در ميان قرآ قرآن كمياب تر از طلاي سرخ هستند.
همچنين پيامبراكرم- صلي الله عليه و آله- ميفرمايند: «من قرأ القرآن ياكل به الناس جاء يوم القيامه و وجهه عظم لالحم فيه» يعني: كسي كه قرآن را بخواند و به وسيله آن «اموال مردم» را بخورد درروز قيامت در حاليكه صورتش استخوان است و گوشتي د رآن نيست ميآيد.
اين احاديث تكان دهنده اهميت يك ارزشيابي را مي رسانند، كه حداقل خود كاري قرآن به اين موضوع توجه پيدا كند كه اگر با قرآن به صورت درست برخورد نكند. چنين عواقبي دارد ، لذا حق خود را اصلاح كند:
2- مراتب ارزشيابي آموزش قرآن:
الف) ارزشيابي قرائت و تلاوت:
شيوه ارزشيابي دراين مورد عرضه و اقراء است كه در مباحث بعدي به آن ميپردازيم.
ب) ارزشيابي فراگيري مفاهيم، تفسير و معارف قرآن
در اين مرحله بايد ملاكي براي اينكه چه فردي معارف و مفاهيم قرآن را فرا گرفته است داشته باشيم. مولاعلي- عليه السلام – در وصف متقين چنين ميفرمايند: «اما شب هنگام ! راست برپايند، و قرآن را جز به جز با تامل و درنگ بر زبان دارند و با خواندن آن اندوهبارند و در آن خواندن كه تشويقي در آن است، به طمع بيارمند و جان هاشان چنان از شوق برآيد كه گويي ديده هاشان بدان نگران است، و اگر آيه اي را خواندند كه در آن بيم دادني است گوش دل هاي خويش بدان ذهند، آن سان كه پنداري بانگ برآمدن و فرو شدن آتش دوزخ را مي شنوند.»
چنين افرادي هستند كه مفاهيم و معارف قرآن را فرا گرفته در جان و دل جاي مي دهند.
ج) ارزشيابي حفظ قرآن:
ارزشيابي حفظ قرآن نيز به صورت عرضه و اقراء انجام ميشود كه در مباحث بعدي به آن ميپردازيم.
د) ارزشيابي آموختن تدبر در آيات:
تدبير د رآيات قرآن يك امر دروني است اما نتايج و آثار و نشانه هايي دارد كه معلوم ميشود يك فرد درآيات الهي تدبرمي كند يا نه در اين مورد امام صادق- عليه اسلام- ميفرمايند:
«ينبغي لمن قرأ القرآن اذامه بآيه من القرآن فيها مساله او تخويف آن يسال عند ذلك خيرمايرجوا و يساله العافيه من النار و من العذاب» يعني: براي كسي كه قرآن را قرائت مي كند، شايسته است كه هنگامي كه به آيه اي از قرآن كه در آن در خواستي يا ترساندني هست، نزد آن بهترين چيزي كه اميد دارد درخواست كند و از خدا سلامتي از آتش و عذاب را خواهد.
ه) ارزشيابي آموختن شيوه تحقق و پياده كردن قرآن در خويشتن و جامعه:
اين امر نيز از امور دروني است، اما آثاري در بيرون دارد كه ميتوان آن را ارزشيابي كرد. امام سجّاد –عليه السلام- ميفرمايند: لومات من بين المشرق و المغرب لما استوحشت بعد آن يكون القرآن معي …» يعني اگر همه افراد بين مشرق و مغرب (كل دني) بميرند، بعد از آنكه قرآن با من باشد نمي ترسم.
نتيجه مي گيريم كه هر كس قرآن در او محقق شده باشد ملاك ارزشيابي آن اين است كه از هيچ قدرتي جز خدا نترسد. روايات ديگري نيز هست كه ملاك هايي در مورد تحقق پيام قرآن در فرد و جامعه به دست مي دهند.
3- ارزشيابي آموزش عمومي قرآن:
الف) انواع ارزشيابي:
ارزشيابي ميتواند به چهار صورت زير انجام پذيرد:
1- آزمون كتبي: با توجه به اينكه در زمان پيامبر- صلي الله عليه و آله- نوشتن و رونق آن چناني نداشته چنين آزموني در سيره آن بزرگوار نيست. شايد هم به اين دليل باشد كه آموزش قرآن مثل آموزش زباني خاص شنيداري مشافهداي و ماهيت آن طوري نيست كه بتوان آزمون كتبي اجرا كرد.
2- مشاهده انجام كار: اينكه فرد كاري را انجام دهد و معلم حاصل كار را ببيند و نظر دهد كه به دليل ماهيت آموزش عمومي قرآن از اين مورد استفاده نمي شود.
3- مشاهده عملكرد: يعني اينكه فرد را در حال انجام كار مورد آموزش مشاهده كنيم. يكي از راه هاي ارزشيابي آموزش عمومي قرآن همين شيوه است به اين شكل كه فرد قرآن را بخواند و مقري قرائت او را تصحيح كند. به اين دليل عمل اقراء گويند.
4- آزمون شفاهي: اين نوع آزمون نيز در شيوه عرضه و اقراء آيات قرآن در ارزشيابي آموزش عمومي قرآن استفاده ميشود.
