بخشی از مقاله
چکیده
معماری ایران در دوران حکومت قاجارها و سال های بعد از آن دچار تحولاتی شد و ا ز معماری اصیل ایرانی فاصله گرفت. علت این امر را می توان در گسترش روابط ایران با کشورهای اروپایی دانست. این تأثیرات پذیری از فرهنگ غربی ، از آنجا که به صورت تقلیدی کورکورانه بود، اثرات ناخوشایندی را برای معماری ا یرانی در بر داشت. یکی از این بناها بنای قوام السلطنه می باشد که حدود 100 سال پیش به دستور احمد قوام برای استفاده ی شخصی ساخته شد و در سال های مختل ف دچار تحولات و تغییر کاربری شد. امروزه این بنا به عنوان موزه ی شیشه و آبگینه مورد استفاده قرار گرفته است . در این تحقیق سعی شده است بیشتر با بنا و اندیشه های حاکم بر معماری این بنا و به طور کلی معماری تلفیقی قاجار آشنا شو یم و میزان مقبولیت معماری تلفیقی را در نزد ایرانیان بررسی کنیم .
روش انجام این تحقیق توصیفی- تحلیلی می باشد که به بررسی بنای قوام السلطنه ( موزه ی شیشه و آبگینه ی تهران ) پرداخته است و با تجزیه و تحلیل بنا در دوره های مختلف به بررسی تأثیرات معماری غرب بر م عماری ایران و میزان مقبولیت آن می پردازیم.
واژههای کلیدی:
قاجاریه، معماری غرب، موزه، تزیئنات، قوام السلطنه
-1 مقدمه:
معماری دوره قاجاریه، که در نیمه اول قرن نوزدهم میلادی دردنباله روی از معماری سنتی قرون گذشته به تدریج به کیفیت پائین تری رسیده بود، در نیمه دوم همان قرن یکسره آسیب پذیرشد، به علت ارتباط با دنیای غرب وگرایش زمان، معماری این دوره به آسانی تحت تاثیر معماری اروپائی قرارگرفت که از راه روسیه و قفقاز و ترکیه از شمال، از خلیج فارس و بوشهر از جنوب، به ایران رسیده بود. معمارهای معروف محلی نیز تاحدی طرز فکر و سلیقه تازه را دنبال کردند، یکی از این امکانات تازه که سیمای اغلب
شهرهای بزرگ ایران را تغییر داد پوشش ساختمان ها با داربست چوبی و شیروانی بود که جای بام های طاقی وگنبدی را گرفت؟ ×
»دراواخر قرن نوزدهم، با استقرار سفارت خانه و نمایندگی ها و اقامت اتباع خارجی درساختمان های اعیانی در شمال شهر و در
داخل"حصار ناصری" 1870) م) و بیرون از حصار قدیم تهران، تاثیر معماری غربی را در ترکیب فضاهای داخلی نیز می بینیم، به این ترتیب که به تدریج از سطوح ساختمان "بیرونی" کاسته می شود و قسمت پذیرائی به داخل ساختمان اصلی راه می یابد، آنچه که امروزه "سالن" یا "میهمان خانه" نامیده می شود از این تاریخ به صورت عنصرجدیدی وارد معماری مسکونی شد، یکی از بهترین نمونه های موجود از آمیزه سنتی و معماری غربی و روسی ساختمان "پاشاخان امیربهادر"، 1906)ــ 1894 م)، وزیر دربار مظفرالدین شاه است که پس از او مورد استفاده انجمن آثار ملی قرار گرفت، در این ساختمان عناصر معماری سنتی در طبقه هم کف به کار رفته است: طاق های ضربی، گهواره ای و چهاربخشی، تالار چهارستونی به شیوه قدیم، ایوان بزرگ سراسری، همگی از عناصر شناخته شده معماری ایرانی است، × درمقابل، راهروی عریض مرکزی، پله دوپاگردی، ستون ها تقلیدی، سربخاری های بزرگ وگچ بری با نقش های غربی، صراحی های دست انداز، در و پنجره های کلاسیک که جای "اوروسی " های شرقی را می گیرد همگی عناصر معماری غریبه ای است که در شکل گیری معماری مسکونی دولتمندان این دوره ظاهر می شود، در تهران ساختمان
علیقلی خان سردار اسعد که بعد ها به باشگاه بانک ملی تبدیل شد و ساختمان قوام السلطنه که اکنون موزه آبگینه است نیز در
زمره ساختمان های این دوره اند که درآنها نحوه تفکر معماران و نوآوری زمان به چشم می خورد) « مقتدر، × .(1372
» بنابراین همانگونه که ما به تدریج از جهان شرق قدم به جهان سوم گذاشتیم و در بسیاری از زمینه ها فرنگ را منبع الهام خود
قرار دادیم ، ساختمان های ما نیز به ظاهر سبک تاریخ گرایی در فرنگ در آمدند . در این رابطه کاخ ها و بناهای حکومتی اولین
ساختمان هایی بودند که تحت تأثیر مدرنیزاسیون قرار گرفتند و دستخوش تغییرات شدند . در طی این دوران، سفرکردگان به
فرنگ بعد از مشاهده ساختمان های آن دیار، آن فرم ها را به عنوان نمادی از تجدد، جالب توجه یافتند و در بازگشت به ایران خواستار ساختمان هایی به سبک فرنگ شدند. آنها با خود عکس ها و کارت پستال هایی از بناهای غربی به ایران آوردند و از معمار باشی ها خواستند که ساختمان هایی شبیه آنها اجرا کنند. معمار باشی های ایران که به غرب سفر نکرده بودند و اطلاعی از چند و چون کار امرا و فرنگ رفته ها نداشتند، سعی کردند که این فرم های فرنگی را با مصالح و روش های ساختمانی سنتی ایران اجرا کنند. این دوران را می توان سرآغاز معماری کارت پستالی در ایران دانست. لذا در دوره ناصر الدین شاه نمادهایی از تاریخ گرایی مغرب زمین وارد ایران گردید. ولی این تاریخ گرایی در معماری ما جنبه تقلیدی داشت) « قبادیان،1383، .(31
-2 معماری پست مدرن و بازتاب آن در جهان و ایران:
از دهه شصت میلادی، موضوع پست مدرن در معماری به صورت یک سبک مهم مطرح شد . در ایران نیز، سبک پست مدرن پس از انقلاب مطرح شد. ولی مدتاًع آنچه در شهرهای بزرگ ایران، بالاخص تهران ، ساخته شد تقلید از معماری غرب بود و خصوصیات بومی و محلی خاص هر نقطه در ایران مورد توجه واقع نشد . یعنی یک تقلید صرف از مجلات معماری صورت گرفت و به معانی و اصول فکری معماری پست مدرن توجهی نشد. اگرچه معمارانی همچون شیخ زین الدین، کلانتری و صفامنش ، که معماری دوره قاجار را عمدتاً الگو قرار داده اند، بیشتر به اصول و مبانی پست مدرن نزدیک هستند. ×
معماری پست مدرن تاثیر بسیار گسترده ای در سطح جهانی داشت و تا نیمه دهه ی هشتاد میلادی به عنوان معماری فراگیر مطرح بود. × در اروپا معمارانی همچون جیمز استرلینگ، ماریو بوتا، آلدو راسی و هانز هولاین از جمله معماران شاخص این سبک هستند.×
2-1 هانس هولاین ×
متولد 30 مارس 1934 میلادی در وین؛ تحصیل معماری در آکادمی هنرهای تصویری وین و اخذ دیپلم در سال 1965، ادامه تحصیل درامریکا، شیکاگو و برکلی.
تدریس درامریکا : سال های 1967 تا 1976 استاد آکادمی هنر در دوسلدورف از 1976 استاد طراحی صنعتی و طراحی دانشکده هنرهای عملی وین و از سال 1979 استاد معماری در همان دانشگاه. هانز هولاین طراحی داخلی موزه ی شیشه و آبگینه ی تهران را در سال 1977 بر عهده گرفت.
شکل (1) هانس هولاین
-3 معماری قاجاریه:
در دوران قاجار معماری و بناهای خانه های ثروتمندان بیشتر تحت تأثیر غرب قرار می گیرند. ستون های باشکوه،مزیّن و پر نقش و نگار در ویلاها و کاخ های اغنیا به تدریج آشکار شدند و ستون هایی که بی واسطه از اروپا اقتباس شده بودند ، از گوشه و کنار شهر تهران سر برآودند. ستون در معماری باروک اروپا بسیار نقش دارد و ساختمان ها با ستون های بسیار که منحنی شکل نیز هستند ساخته می شدند در زمان قاجار اکثر ویلاها و کاخ ها به سبک معماری باروک اروپایی ساخته می شدند . نقشهای پیچیده ی کنده کاری شده بر سنگ و گچبری ها بر ستون ها ازویژگیهای برجسته اقامتگاه ثروتمندا ن در این دوره بود . آینه کاری، تزئینات پیچیده، کاشی کاری و استفاده از رنگ های زرد و نارنجی از جمله ویژگی های بارز و عمده معماری دوران قاجار است. به طور خلاصه می توان تزئینات معماری دوران قاجار را این چنین معرفی کرد : کاشی کاری هفت رنگ و لعابهای رنگارن گ ، نما ی داخلی گچبری و کاشیکاری، استفاده از آرایه های چوبی در تزئینات، شیشه های رنگی ، استفاده ازآجر تزئینی قالبی و تراش مخصوص دوره قاجار، استفاده از تزئینات آئینه کاری، استفاده از کاشی منقوش و نقش د ار (منقوش اساطیری کهن و درباری )، استفاده از قواره آجر تراش در تزئینات مکانهای مذهبی، رسمی بندی وکاربندی.
