بخشی از مقاله
نقش استرس در سلامت فرد
مقدمه: نقش استرس در سلامت و بيماري به اثبات رسيده است و قبول اين مسئله كه استرس با بروز بسياري از بيماريها در ارتباط است، روز به روز جنبه علميتري پيدا مي كند. برخي مطالعات نشان داده هر واحد افزايش در استرس با 03/55 گرم كاهش در وزن نوزاد و 3 روز كاهش در سن موقع تولد نوزاد ارتباط دارد. اين مطالعه با هدف تعيين ارتباط استرسهاي دوران بارداي با وزن و سن موقع تولد نوزادان در اصفهان انجام شده است.
روشها: اين تحقيق يك مطالعه توصيفي تحليلي است. كه به طور مقطعي انجام شده است. نمونههاي اين پژوهش را301 خانم مراجعه كننده به بيمارستانهاي منتخب شهر اصفهان تشكيل دادهاند.
اطلاعات مورد نظر با استفاده از روشهاي مشاهده، مصاحبه و مطالعه پروندههاي زايماني جمعآوري و پرسشنامهها تكميل گرديد. براي تجزيه و تحليل اطلاعات از روشهاي آناليز واريانس و رگرسيون استپ داون استفاده شده است.
نتايج: يافته هـاي پژوهش نشان داد استرسهاي دوران بارداري با وزن موقع تولد (P=0/004) و سن موقع تولد نوزاد
(P=0/041) ارتباط دارد.
بحث: با توجـه به نتايج پژوهـش، ارتقاء سطـح آگاهي جامعـه در خصـوص اهميت بهداشت رواني خانمهـاي باردار ضروري به نظر ميرسد. با حمايت روحي روانـي مادران باردار و ارائه راهكارهاي مناسب جهت كاهش استرسهاي دوران بارداري همچنين آموزش روشهاي مناسب واكنش در مقابل استرس ميتوان در جهت ارتقاء سلامت جامعه گام برداشت.
واژه هاي كليدي: استرس، استرس در دوران بارداري، وزن نوزاد، سن موقع تولد نوزاد.
مقدمه:
واژه استرس در دهة1930توسط سليه (Selye) وارد حيطه روانشناسي و پزشكي شد. او استرس را به صورت واكنش ارگانيسم به تهديد يا فشار تعريف كرد (1). استرسزاها سيستم نورآدرنرژيك مغز را فعال مي كنند و سبب رهاسازي كاتكولامينها از دستگاه عصبي خود مختار ميشوند. مطالعات نشان داده كه عامـل آزاد كننده كورتيكـوتروپين (CRH) گلـوتامات و گاماآمينـوبوتيريك اسيـد همگي نقش هاي مهمي در پاسخ به استرس و يا تعديل و تغيير ساير دستگاههـاي پاسخ دهنده به استرس بازي ميكنند (2). استرس امري اجتناب
ناپذير است و افراد در مراحل مختلف زندگي
در معرض آن قرار ميگيرند.
بارداري يك موقعيت خاص در زندگي خانم ها است كه به دليل ايجاد تغييرات قابل ملاحظه در وضعيت فيزيكي, رواني و فيزيولوژيكي، استرس هاي جديد را به زندگي اضافه ميكند. از طرفي جنين نسبت به محركهايي نظير استرس مادر آسيب پذير بوده و در برابر آنها واكنش نشان مـيدهد، زيرا هورمونهاي مادر از راه جفت عبور كرده و سبب ايجاد اثرات ثانويهاي در نوزاد ميشود.
مـحققين نشان دادهانـد مـيزان CRH خـون
خانمهاي بارداري كه در معرض استرس زياد قرار
٭كارشناس ارشد مامايي(مربي) دانشكده پرستاري و مامايي دانشگاه ع. پ اصفهان.
Email: Beigi@nm.mui.ac.ir
گـرفتهاند بالاتر از حد طبيعي است و از آنجا كه CRH ارتباط مستقيمي با شروع زايمان دارد (3)، در بيان عواملـي كه ميتواند اثرات نامطلوبي بر رشد جنين بگذارد و در بروز زايمان زودرس و عقب افتادگي رشد جنين دخيل باشد از استرسهاي جسمي و رواني نام برده شده است.
سازمـان بهداشت جهانـي وزن 2500 گرم يا كمتر و سن 37 هفته يا كمتر را به عنوان معيارهايي براي كم بودن وزن زمان تولد و نارس بودن نوزاد تعيين كرده است (4)، و ميزان مواليد نوزادان نارس و كم وزن يكي از شاخصهاي مهم بهداشتي در كشورهاي مختلف جهان ميباشد زيرا نوزادان نارس و كم وزن بسيار آسيبپذير هستند به گونهاي كه 60 تا 80 درصد مرگهاي 4 هفته اول عمر متعلق به آنهاست و در معـرض خطر بيشتر براي عقب افتادگي ذهني و ساير اختلالات حسي و ادراكي در مقايسه با نوزادان طبيعي قرار ميگيرند. مراقبت از اين نوزادان مشكلات درماني و اقتصادي فراواني ايجاد ميكند (5). لذا از آنجا كه وزن و سن موقع تولد نوزاد از فاكتورهاي بسيار مهم زيستي است كه اساس بسياري از ارزيابيهاي سلامت و بهداشت را تشكيل ميدهد، مطالعه حاضر با هدف تعيين ارتباط استرس هاي دوران بارداري با وزن و سن موقع تولد نوزاد انجام شده است.
مواد و روشها:
اين پژوهـش، يك مطالعة توصيفـي, تحليلي است كه به طور مقطعـي انجام شده است. جامعه پژوهش شامل خانم هايي است كه جهت زايمان به بيمارستانهاي شهيد بهشتي و دكتر شريعتي شهر اصفهان مراجعه كردهاند. تعداد نمونههـاي مورد نظر 301 نفر و انتخاب افراد براساس نمونهگيري آسان صورت گرفته است. انتخاب بيمارستان به صورت تصادفي و حجم نمونهها با ميزان اعتماد 95 درصد بوده است.
شرايط پذيرش نمونه شامل: انجام مراقبتهاي دوران بارداري از هفته 12 حاملگي تا پايان دوران بارداري و شرايط عدم پذيرش نمونه شامل: كليه فاكتورهاي شناخته شده زايمان زودرس و عقب افتادگي رشد جنين در مادر و نوزاد، به جز متغير مورد نظر يعني استرس مادر مـيباشد. فاكتورهاي شنـاخته شده عبـارتند از: سابقة اعتيـاد در دوران بارداري، وجود پرهاكلامپسي، خونريزي، عفونت، پلي هيدروآمنيوس، اليگو هيدروآمنيوس در حاملگي فعلي، سابقه زايمان زودرس، سقط و مرگ جنين، وجود IUD، آنوماليهاي رحم و سرويكس نارسا و سابقه برش جراحي روي رحم، پيوند كليه، وجود بيماريهاي مزمن در مادر، وجود آنومالي در جنين، چندقلويـي و اريتـروبلاستوزيس، دخـالت كادر درمانـي در شروع زايمان، فاصلة كمتر از سه ماه بين زايمان قبلي و حاملگي فعلي، پارگي زودرس كيسة آمنيون، اصـابت ضربه به مادر، كم جثهاي وراثت، كمخونيهاي شديد مادر و ابتلاء مادر به بيماريهاي رواني شديد (6).
در اين مطالعه ابزار گردآوري داده
ها عبارتند از پرسشنامه، پرونده مراقبتهاي دوران بارداري، پرونده زايمان و روش گردآوري دادهها از طريق مصاحبه، مطالعه مدارك پزشكي و مشاهده بوده است.
استرسهاي ناشي از وقايع زندگي بوسيله چك ليست هولمز و راهه تعيين شده است كه با جمع بندي امتياز واحدهاي مورد پژوهش از چك ليست فوق الذكر ميزان استرس و آسيب پذيري آنها تعيين گرديد (7).
علاوه بر نمره خام استرس، ميزان تأثير واقعه بر وضعيت روحي رواني فرد با معيارهاي بيتفاوت، كم اثر، اثر متوسط و اثر زياد با احتساب ضرايب 1 الي 4 براي هر واقعه سنجيده شده است و مجموع نمرات به دست آمده به عـنوان «نمره استرس با ضريب» مورد بررسي قرار گرفته است.
براي كسب اعتبار علمي از اعتبار محتـوي و جهت آزمون اعتماد علمي ابزار گردآوري دادهها، مطالعه راهنما انجام شده است دادههاي پژوهش از طريق روشهاي آماري توصيفي و تحليلي (آناليز واريانس و رگرسيون استپ داون) تجزيه و تحليل شد.
نتايج:
نتايج پژوهش نشان مي دهد در گروه كم استرس بيشترين فراوانـي در نوزادان 3499-3000 گرم، (12/44) درصد و در گروه پر استرس بيشترين فراوانـي در نوزادان زير 2500 گـرم (40 درصد) مي باشد.
پس از تجزيه و تحليل آماري با روش رگرسيون مشخـص شد بين دو متغير استرس هـاي دوران بارداري و وزن نوزاد ارتبـاط آماري معنـيداري وجود دارد (018/0=P).
پس از در نظر گـرفتن ضريب عكس العمـل مـادر نسبت به استرس، نتايج نشان مـيدهد كه بين متغيرهاي وزن نوزاد و استرس ناشي از وقايع زندگي با ضريب، ارتباط آماري معنيدار و قويتري وجود دارد (004/0=P) (جدول شماره 1).
جدول 1: جـدول توزيع فراوانـي ميزان استـرس(با ضريب) و وزن نوزاد در واحدهاي مورد پژوهش.
جمع كل پر استرس استرس متوسط كم استرس ميزان استرسوزن نوزادبر حسب گرم
درصد درصد درصد درصد
64/8 29/14 74/5 84/7 كمتر از 2500
58/26 27/27 23/26 47/26 2999-2500
18/46 45/45 72/46 08/46 3499-3000
95/15 69/11 85/18 69/15 4000-3500
66/2 30/1 46/2 92/3 بالاي 4000
100% 100 100 100 جمع كل
F=8.618 P=0.004 df=1,298
پس از در نظر گرفتن ضريب عكسالعمل مادر نسبت به استرس بين متغيرهـاي سن تولد نوزاد با استرس هـاي دوران بارداري نيز ارتباط آماري معنيدار بدست آمده (041/0=P) (جدول شماره2).
جدول 2: جدول توزيع فراوانـي ميزان استرسهاي ناشي از وقايع زندگي (با ضريب) و سن موقع تولد نوزاد بر حسب روز
جمع كل پر استرس استرس متوسط كم استرس ميزان استرسسن موقع تولد
درصد درصد درصد درصد
99/2 79/7 46/2 94/2 كمتر از 259 روز
59/23 68/24 13/22 51/24 274-259
11/68 64/63 67/69 61/69 297-275
32/4 90/3 74/5 94/2 بالاي294
100% 100 100 100 جمع كل
F=4.232 P=0.041 df=1,298
بحث:
طبق نتايج حاصل از پژوهش، ميزان استرسهاي ناشي از وقايع زندگي پس از تعيين ضريب نحوه
واكنش فرد نسبت به استرس تغيير ميكند.
نكته مهم در تشخيص استرس ها و تنش ها نه شدت استرس، بلكه واكـنش مشخص نسبت به آن ميباشد.
بنابراين، به دليل غير قابل اجتناب بودن بروز بسياري از استرس ها در دوران بارداري، افزايش آگاهي جامعه بخصوص زنان باردار با روشهاي مقابله با استرس ضروري به نظر مي رسد.
نتايج مطالعه وادوا (Wadhwa) در سال1993 نشان داد كه بدون ارتباط با خطرات طبي، هر واحد افزايش در استرس هاي ناشي از وقايع زندگي با 03/55 گرم كاهش در وزن نوزاد و 3 روز كاهش در سن موقع تولد نوزاد ارتباط دارد (8). در اين رابطه جنارو وهنسي (Genaro and Hennessy) مينويسند: استرس باعث افزايش كورتيكوتروپين ري ليزينگ هورمون (Corticotropin-releasing -hormone) و نهـايتاً افزايش انقباضات رحمي ميشود و بعلاوه استرس باعث افزايش محصولات سيتوكين (Cytokin) ميگردد كه منجر به زايمان زودرس ميشود (9).
هيزينك(Huizink)نيزمعتقداست تجربيات معلـوم كرده كه اسـترس مـادر در دوران بارداري با افزايش خطر زايمان زودرس و كاهش وزن تولد نوزاد ارتباط دارد.
اين محـقق در مطالعـهاي نشان داد كـه استـرس دوران بارداري يكي از معيارهـاي ثابت تأخـير رشد حركتـي و مغـزي در نـوزادان است و ميتواند ريسك فاكتوري براي ساير مشكلات رشدي نوزاد باشد (10).
در يكي از شهرهاي كانادا 1300 نفر كودك كه در يكسال متولد شده بودند، در سن دبستان همگي مورد بررسي قرار گرفتند. نتيجه بررسيهـا نشان داد استرس مادر در دوران بارداري، رشد بدن و رفتار كودك را تحت تأثير قرار داده است (11).
نتـايج پژوهش حاضر نيز نشان مـيدهد بين استرسهاي دوران بارداري و وزن تولد نوزاد ارتباط آماري معنيدار وجود دارد و پس از در نظر گرفتن ضريب عكس العمل فرد، اين ارتباط قويتر ميشود در اين مطالعه بين استرس هاي دوران بارداري با سن موقع تولد نوزاد رابطه آماري معنيدار بدست نيامد ولي پس از تأثير ضريب عكس العمـل فرد نسبت به استرس اين ارتباط معنيدار شد. پيشنهاد ميگردد با توجه به اهميت وضعيت رواني مادران در دوران بارداري، با افزايش آگاهي افراد خانواده بخـصوص همـسران خانم هـاي باردار از نقـش حمايتهاي رواني، در كاهش استرس كوشيده و بهداشت رواني مادر و برخورداري از نتايج مطلوب آن تأمين گردد. انجام مراقبت ويژه جهت مادراني كـه در دوران بـارداري تحت فشارهـاي روانـي مختـلف قرار گرفتهاند و فراهم نمودن امكاناتـي جهـت كاهش احتمـال زايمان زودرس يا انجام زايمان در مراكز پزشكـي مجهز، مـيتواند مورد توجه قرار گيرد.
با توجـه به يافتههـاي پژوهش ارتقـاء دانش پرسنل بهداشتي, درماني در زمينه بهداشت رواني و توجه ويژه به بهداشت رواني دوران بارداري در دورههـاي آموزشـي و آمـوزش ضـمن خـدمت ضروري به نظر ميرسد.
