بخشی از مقاله
چکیده
یکی از وظائف مهم دولت حفاظت از محیط زیست طبیعی و ارتقاء جایگاه آن اسـت. ایـن مهـم در دو محـور صورت میپذیرد. محور اول استفاده بهینه از منابع پایان پذیر و تجدید شونده است که این منابع و منـافع آن را برای نسل های بعد هم حفظ میکند. محور دوم جلوگیری از تخریب و آلودگی منابع زیستمحیطـی اسـت. مفهوم توسعه پایدار زمانی مطرح شد که موضوعهای زیست محیطی در سرلوحه کار بحثهـای سیاسـی قـرار گرفت و بدین ترتیب به جای اینکه، این مفهوم به عنوان فشاری بر تغییرات محیطی عمل کنـد، بـه صـورت ابزاری برای حمایت از محیط زیست مطرح شد. با توجه بـه اینکـه بهبـود کیفیـت محـیط زیسـت و توسـعه اقتصادی، اهدافی بالقوه سازگار، هماهنگ یا مکمل یکدیگرند، توسعه پایدار برخـی تنشـهای ناشـی از بیـنش متضادی را که در رابطه با محدودیتهای رشد در دهه حاضر ظهور کرد را کاهش می دهد. اقتصاد مقاومتی در کنار مفهوم اقتصاد سبز به دنبال موازنه و تعادل بین فعالیتهای اقتصادی توسعه و اثرات زیست محیطی ناشی از فعالیت های مذکور بوده و در ارتباط با مفهوم اقتصاد رفاه، به دنبال افزایش رفاه عمومی از طریق افـزایش بهرهوری و استفاده بهینه از منابع میباشد.
اجرای درست این سیاست نیازمند شناخت از ارزش اقتصادی واقعی دارایی های طبیعی کشور ، توان سـنجی طبیعی سرزمین برای اختصاص اراضی به کاربری های مناسب در چارچوب اصول صحیح آمایش و کاربسـت روش های تحلیل هزینه - فایده ، اصلاح الگوهای مصرف ( مواد و انرژی) و مدیریت بهینـه منـابع آب، بـه منظور ایجاد هماهنگی بین بخش های اقتصادی اجتماعی و محیط زیسـتی در هنگـام اتخـاذ تصـمیم هـای سرنوشت ساز توسعه ای برای کشور است.
کلمات کلیدی: اقتصاد مقاومتی، اقتصاد سبز، توسعه پایدار ،محیط زیست، حفاظت.
1 نویسنده مسئول
1
.1 مقدمه
انسان در جهان معاصر در لحظات بسیار حساسی از حیات خود قرار دارد. با گذشت قرنها از زندگی بشر بر روی کره زمین و ظهور و مبارزه انسانهای فرهیخته بسیاری در طول تاریخ برای برقراری مساوات، عدالت و توسعه، هنوز نابرابری در میان کشورها و در درون کشورها نه تنها از میان نرفته که روزبه روز عمیق تر شده و می شود. فقر و گرسنگی، عدم برخورداری از آموزش و بهداشت و آزادی های مشروع در همه کشورها، در مقیاسهای متفاوت، پدیده های شناخته شده و ملموسی هستند. ازدیاد نامعقول جمعیت همراه با عوامل فوق، زیست بومهایی را که حیات بشر بدانها وابسته است، به شدت در معرض نابودی قرار داده است.
حال برای احتراز از نابودی مطلق محیط زیست، همه انسانها- هم تصمیم گیران و هم مردم دیگر- در ابعاد جهانی یا ملی و بویژه در سطح محلی باید این واقعیت مهم را دریابند که پیشرفت و توسعه باید روندی پایدار داشته باشد و از ثمرات آن نه تنها نسل های حاضر که نسلهای آینده نیز بهره مند شوند. توسعه مردم معاصر نباید به قیمت نابودی و اضمحلال زندگی آیندگان که برای دفاع از حقوق خود فعلا حضور ندارند، تمام شود. همچنین باید بیاموزیم که توسعه حق همه مردم اعم از مرد، زن، پیر و جوان و کودک است و نه تنها همه باید از ثمرات آن بهره مند شوند که باید در روند توسعه نیز مشارکت داشته باشند. اقتصاد جهانی به گونه ای جدایی ناپذیر با محیط زیست در ارتباط است زیرا باید منابع طبیعی را استخراج، فرآوری و سپس بهره برداری کند. براساس اصل بقای ماده و انرژی تمامی آن منابع باید نهاتاًی به صورت ضایعات درآیند. اما این ارتباط کمی ضریب فشار بر محیط زیست را می توان به میزان قابل ملاحظه ای کاهش داد. به همین دلیل اثرات زیست محیطی فعالیتهای اقتصادی راحتی در صورتی که امکان رشد و توسعه آن فراهم باشد، می توان کم کرد.
از آنجا که بین اقتصاد و محیط زیست ارتباط تنگاتنگ برقرار است سیاستهایی که هدف آنها نیل به یک مقصود اجتماعی یا اقتصادی است لاجرم محیط زیست را تحت تأثیر قرار می دهند، حتی اگر این امر منظر نظر سیاست گزار نباشد، اگر علل تخریب محیط زیست ریشه در کارکردهای اقتصادی داشته باشد، راه حل نیز در همان جاست.
کیفیت محیط زیست در تمام کشورها از اهمیت برخوردار است، اما در کشورهای فقیر اهمیت بیشتری دارد. ما با روشن ساختن این مطلب که تخریب محیط زیست ناشی از پایین آمدن درآمد اقتصادی، یعنی کاهش یافتن تولید ناخالص ملی است بر این امر تأکید می کنیم و معتقدیم که حفظ کیفیت محیط زیست و ذخیره منابع طبیعی به منزله شالوده و اساس تأمین سلامت و رفاه تمامی انسانهاست. بدین ترتیب آنجا که کیفیت آب پایین است بدون تردید به بروز بیماری خواهد انجامید.
.2 توسعه پایدار
اولین بار کاربرد واژه توسعه پایدار (Sustainable development) توسط خانم باربارا وارد (B.Ward-1970) در اعلامیه کوپنهاک درباره محیط زیست و توسعه بکار رفت. بدنبال آن پس از گزارشات باشگاه رم (modoze 75) و بنیاد هامرشولد (Daghammarskjold-75) بتدریج توسعه پایدار در طی سالهای دهه 1980 و از زمانی که اتحادیه بین المللی برای حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی (IUCN-82) ، راهبردهای جهانی از محیط زیست و منابع طبیعی با هدف کلی دستیابی به توسعه پایدار را از طریق حفاظت از منابع حیاتی (زنده) را ارائه کرد، مورد توجه جدی و اساسی اندیشمندان و متفکران توسعه قرار گرفت.بدنبال آن با گزارش کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه (WCED) موسوم به گزارش برانتلند (Our common future 87, Brandt land report) مجموعه ای از پیشنهادها و اصول قانونی جهت دستیابی به توسعه پایدار برای کشورهای در حال توسعه فراهم آمد.سپس موضوع توسعه پایدار در کنفرانس سازمان ملل متحد در زمینه محیط زیست و توسعه (UNCED-92) در شهر ریودوژانیرو ( بعنوان اجلاس زمین) بطور گسترده ای مورد توجه قرار گرفت. بر اساس نتایج این اجلاس اهداف اساسی مبتنی بر مفهوم توسعه پایدار بدین شرح مورد توجه قرار گرفت.
2
-1 تجدید حیات رشد اقتصادی -2 تغییر کیفیت رشد اقتصادی 3 -برآورده ساختن نیازهای ضروری اولیه -4 اطمینان از سطح پایداری جمعیت -5 حفاظت از منابع طبیعی و ارتقاء منابع -6 جهت گیری مجدد دانش فنی (دانش بومی)
-7 محیط زیست و تصمیم گیری اقتصادی -8 جهت گیری مجدد روابط اقتصادی و بین المللی -9 اقدام در جهت مشارکتی ساختن توسعه با این پیشینه، در باب تعریف و اصطلاح توسعه پایدار ادبیات نسبتا فراوانی موجود می باشد که حکایت از برداشتهای متفاوت
توسط اندیشمندان و محققین رشته های علوم اجتماعی ، جغرافیا ، کشاورزی ، اقتصاد و بیولوژی دارد.1 به همین منظور به یک جمع بندی و تصویر کلان از آن تعاریف بسنده می شود.به عبارت جامه توسعه پایدار بعنوان یک فرایند ، لازمه بهبود و پیشرفت است.فرایندی که اساس بهبود وضعیت و از بین برنده کاستیهای اجتماعی - فرهنگی جوامع پیشرفته است و باید موتور محرکه پیشرفت متعادل ، متناسب و هماهنگ اقتصادی - اجتماعی و فرهنگی تمامی جوامع و بویژه کشورهای در حال رشد باشد. به تعبیر روشنتر توسعه پایدار در صدد فراهم آوردن راهبردها و ساز و کارهایی است که بتواند به اهداف مهمی نظیر تلفیق حفاظت زیست محیطی و توسعه ، تامین نیازهای اولیه زیستی بشر ، دستیابی به عدالت اجتماعی و از بین رفتن فقر و محرومیت عمومی، خود مختاری و تنوع فرهنگی و حفظ یگانگی اکولوژیکی (مبتنی بر بوم شناسی ) دست یازد.
با عنایت به تعریف فوق، همواره پایداری و چگونگی ارزیابی آن در جوامع مختلف از اهمیت بسزایی برخوردار است در این ارتباط همواره چهار رویکرد اساسی تا بحال فراهم آمده است.
رویکرد اول نگرش پایداری از جنبه محیط شناختی (Enviromentally Sustainable Development) است. دراین رویکرد روابط توسعه پایدار محیط در قالب مثلث که دارای (Barrow.C.G,1995-Harris,J.M,2000) ارتباطات مستقیم است، معنا و مفهوم پیدا می نماید.اصولا یک بعد اقتصاد ، بعد دیگر اکولوژیک و بعد سوم اجتماع قرار دارد ، اما در هر کدام یک از این ابعاد، زیرمجموعه های دیگری قابل تعریف است.
رویکر توسعه پایدار از دیدگاه محیط((ESD اقتصاد
-1 رشد پایدار (Sustainable growth)
-2 بهره وری سرمایه (Capital efficiency)
اکولوژیک اجتماع
تمامیت اکوسیستم (Ecosystem integrity) انصاف (Equity)
منابع طبیعی((Natural resources تحرک اجتماعی (Social)
تنوع زیستی (Biodiversity) مشارکت (Participation)
ظرفیت زیستی (Carrying capacity) نیروبخشی((Empowerments
