بخشی از مقاله
چکیده
در مناطق شمالی کشور سالانه میلیونها متر مکعب آب ناشی از بارندگی از طریق انهار و رودخانهها به نوعی از دسترس انسانها خارج میگردد. با توجه به محدودیت منابع آب شیرین موجود، کنترل و بهره برداری از این آبها در کشاورزی از اهمیت بسزائی برخوردار میباشد بطوریکه نیاکان ما را بر آن داشته است تا دست به خلاقیت زده و سازهای بنام آببندان را احداث نمایند. تغذیه آبهای زیرزمینی، جمعآوری زه آب منطقه و استفاده مجدد از آنها، سادگی در ساخت و موارد بسیار زیاد دیگر اهمیت احداث، توسعه و نگهداری آببندان به عنوان یک سازه پایدار بومی را دو چندان میکند. در این مقاله با بررسی هزینههای ساخت، لایروبی، بهسازی، بهره برداری و نگهداری تعدادی از آببندانها، نقش این منابع آبی مهم در مدیریت و بهره وری از آبهای سطحی اراضی شمالی کشور مورد بررسی قرار گرفته است.
کلمات کلیدی : مدیریت منابع آبی- آببندان- لایروبی و بهسازی
1
Archvie of SID
مقدمه
اهمیت آب از گذشته های دور تا عصرحاضر و بحران آن درآیندهای نه چندان دور بر هیچکس پوشیده نیست. اگر چه آب جزء منابع تجدید شونده محسوب میگردد ولی مقدار آن در طول سال برای حوزههای آبریزتقریباّ ثابت و حتی رو به کاهش است. ازطرفی افزایش جمعیت توأم با رشد صنعتی و بالا رفتن سطح رفاه عمومی و تأمین مواد غذایی، اهمیت و بحران آن را در زمینه کشاورزی، صنعتی و شرب روز به روز بیشتر می کند و کمبود آن به خصوص در نواحی خشک و نیمه خشک مشهود و ضرورت تأمین آب و مهار آبهای سطحی پررنگتر میگردد.
در مناطق پر باران و شمالی کشور سالانه میلیونها متر مکعب آب ناشی از بارندگی از طریق انهار و رودخانهها وارد دریا شده و یا به نوعی از دسترس انسانها خارج میگردد. از طرفی پراکنش نامنظم باران در این مناطق موجب میشود در فصول کشاورزی محصولات با کمبود رطوبت مواجه شوند.
با توجه به ارزش بالای آب و محدودیت منابع آب شیرین موجود جهت استفاده در کشاورزی و تولید غذا که از با اهمیتترین منابع تولید غذای انسانها به شمار میرود ، کنترل و بهره برداری از این آبها از اهمیت بسزائی برخوردار میباشد بطوریکه نیاکان ما را بر آن داشته است تا در این خصوص چارهای اندیشیده و دست به خلاقیت زده و سازهای بنام آببندان را احداث نمایند.
با توجه به پتانسیل آبی منطقه و وجود بارندگیهای مناسب در فصول پائیز و زمستان، در این مناطق آب رودخانهها و هرزآب ناشی از بارندگی از طریق کانالها و ایستگاههای پمپاژ به حوضچههائی مصنوعی بنام آببندان هدایتشده و در فصول بهار و تابستان برای آبیاری مورد استفاده قرار میگیرد. این روش از قدیم الایام توسط نیاکان ما در این مناطق به عنوان یک شیوه سنتی منحصر بفرد جهت ذخیره و تأمین آب مورد استفاده قرار میگرفته، که به قولی قدمت 5000 ساله دارد.((1
معرفی آببندان
آببندانها یا استخرهای خاکی سنتی درمناطق شمالی کشور به عنوان مخازن کوچک تنظیم و ذخیرهسازی آب با احداث دیواره در اطراف زمینی که به همین منظور در نظر گرفته شده است در بالادست اراضی کشاورزی احداث میگردند.
این سازه پایدار بومی که در مقایسه با سایر تأسیسات با هزینه کم توسعه یافته است، نقش بسیار مهمی در تأمین آب اراضی شالیزاری و سایر محصولات ایفاء میکند بطوریکه طبق بررسیهای بعمل آمده این آببندانها 350 میلیون مترمکعب آب را برای
2
Archvie of SID
50 هزار هکتار اراضی استان مازندران تامین مینمایند که در مقایسه با حجم آب پشت سدهای استان رقم قابل توجهی بشمار میرود(.(2
این استخرهای ذخیره آب بعنوان یکی از پشتوانههای اصلی منابع آب شالیزارهای این مناطق از دیر باز مورد توجه بوده بطوریکه حتی احداث سد و شبکه آبیاری نیز قادر به تضعیف نقش این منابع نبوده است.در حقیقت بقای بخش وسیعی از اراضی شالیزاری این مناطق مرهون وجوداین منابع تأمین آب می باشد.آببندانها درماههای بحرانی تیرو مرداد و در مواقع خشکسالی بویژه در سالهای اخیر به عنوان یک جایگزین مناسب در موارد عدم نارسایی شبکههای آبیاری مناطق شمالی عمل نموده است. بطوریکه کشاورزان منتفع از این نوع منابع آبی دچار کمترین خسارت در زمان کم آبی میشوند.
