بخشی از مقاله
چگونگی روش احیا و غنی سازی اوقات فراغت در ساعات
غیر رسمی دانش آموزان
مقدمه
دانش آموزان به هنگام آسودگي از فعاليتهاي تحصيلي خود، بر اساس دلبستگي ها و علايق و استعدادهاي فردي خود در پي فعاليت هايي هستند که بتوانند آنان را به دور از الزامات و محدوده مجبوريتهاي تحصيلي و خانوادگي، ارضا کرده و موجب شکوفايي توانايي هاي دروني آنها گردند.
دانش آموزان از آنجا که در سنين رشد و بالندگي هستند
در مقوله اوقات فراغت از اهميت زيادتري نسبت به طبقات ديگر جامعه برخوردارند و به تبع آن، حساسيت امر نيز به مراتب افزونتر به نظر مي رسد.
بدين معني که در عصر انفجار اطلاعات و گسترش بي حد و حصر تکنولوژي و هياهوي پيشرفت هاي صنعتي و اقتصادي؛ غفلت ورزيدن از ميليون ها ساعت اوقات فراغت اين قشر عظيم خسارات جبران ناپذيري بر آينده افراد و جامعه در پي خواهد داشت.
در طي ساليان دراز در کشور ما، ارگان ها و سازمان هاي گوناگوني- علاوه بر وزارت آموزش و پرورش- در اين حيطه وارد شده و خود را به عنوان پوشش دهنده بخشي يا بخش هايي از اوقات فراغت جوانان و نوجوانان معرفي نموده اند. ليکن متاسفانه در اکثر موارد يا تاثيري قابل توجه بر جاي نگذاشته اند و يا اگر هم تاثيري داشته اند، بسيار کم رنگ بوده است.
البته در جامعه ما معضل غني سازي اوقات فراغت، بيشتر در شهرها نمود پيدا مي کند هرچند در روستاها نيز به شکلي خاص و بويژه در مورد دختران به چشم مي آيد. خصوصا اينکه در دوره حاضر، تحولات شگرف علمي و پيشرفت هاي سريع تکنولوژي، تغييرات عميقي را در زندگي افراد بوجود آورده و با پيدايش طبقات جديدي از خانواده ها، وضعيت پيچيده تر
و بحراني تر گشته است. امروزه نيازهاي روحي- رواني و عاطفي دانش آموزان بسيار فراتر از ساليان پيش محسوس است. نوع نگاه آنها به خويشتن و محيط پيرامون خود متفاوت تر از گذشته است و به همين دليل پاسخگويي به اين نيازها نيز مشکل تر و نيازمند دقت فراوان مي باشد.
از سوي ديگر بهره گيري از ابزارهاي پيشرفته و پيچيده تبليغاتده تر و مقابله با آن را مشکل تر مي نمايد. اين آسيب ها زماني بيشتر نگران کننده مي شوند که کمبر سطح کشور شاهد هستيم. بايد اذعان نمود که امکانات و کارکرد سازمان هاي مسئول در زمينه اوقات فراغت دانش آموزان هرگز توانايي مقابله با آن همه هجوم فرهنگ بيگانگان را نداشته است. بويژه اينکه همگان از هدفي والا يعني سوق دادن جوانان به يک زندگي متعالي و خداجويانه سخن مي گويند.با نگاهي گذرا به تعدد اسامي نهادهايي که همه يا بخشي از فعاليت هاي خود را به امر غني ساختن اوقات فراغت جوانان و نوجوانان اختصاص داده اند، اهميت کار از نظر مسئولين دريافت مي شود اما آنچه در عمل اتفاق مي افتد ناهماهنگي و عدم سياستگذاري واحد در اجراي برنامه هاست. يعني اين نهادها هر کدام چون جزاير پراکنده اي هستند که همواره در ميان آبهاي متلاطم در جا مي زنند و چه بسا که صداي همديگر را نيز نمي شنوند. بديهي است که در چنين
اوضاع و احوالي حتي اگر يک بخش، کوچکترين اقدامي نيز در راستاي وظايف محوله انجام ندهد هرگز به چشم مسئولان نيامده و مسئوليتي نيز متوجه کسي نخواهد شد.
در ميان نهادهاي متعدد مربوط با اوقات فراغت، راديو و تلويزيون، مطبوعات و آموزش و پرورش نقشي اساسي تر را برعهده دارند. از اين ميان دو مورد نخستين در عصر ارتباطات وظايفي بس سنگين تر برعهده دارند که بحث پيرامون آنها مجالي ديگر مي طلبد. اما آموزش و پرورش به عنوان متولي تعليم و تربيت ميليون ها دانش آموز، اهميت فوق العاده خود را از آنجا کسب مي کند که در ارتباط مستقيم با دانش آموزان و خانواده ها بوده و براحتي هم مي تواند در ساماندهي و بهينه سازي اوقات خارج از وقت آموزش نيز نقشي حساس و بنيادي ايفا کند.
آموزش و پرورش با برخورداري از بيشترين فضاي آموزشي و نيز امکانات گسترده نيروي انساني، تنها به يک برنامه ريزي اساسي و ساز و کارهاي جدي در اين زمينه دارد که بتواند با همان امکانات موجود، بيشترين بهره را ببرد. از طرف ديگر وجود سازماني خاص به نام سازمان دانش آموزي و زيرمجموعه هاي آن يعني کانون هاي فرهنگي- تربيتي در تمام مناطق آم
وزش و پرورش، فرصت فوق العاده اي است که هدف اصلي آن نيز غني سازي اوقات فراغت دانش آموزان مي باشد. اين سازمان و کانون ها از پتانسيل بسيار بالايي براي رسيدن به آرمان هاي مورد نظر برخوردارند که متاسفانه چندين سال است در سردرگمي و ب
لاتکليفي گرفتار شده و توان اصلي خود را در انجام وظيفه اساسي خود به ميزان زيادي از دست داده است. آنچه که در اين مورد خاص ضروري مي نمايد، خانه تکاني جدي در سازمان دانش آموزي و کانون هاي فرهنگي- تربيتي است تا با يک برنامه ريزي اصولي و اتخاذ تصميمات کاربردي و رسيدگي مسئولين به مشکلات و موانع موجود، گام هاي بلندي در راه اصلاح پيکره بيمار اين بخش مهم آموزشي و تربيتي برداشته شود.
راههای غنی سازی اوقات فراغت دانش آموزان
ضروريت و اهميت مسئله
جوانان و مسائل آنان موضوعي است كه اهميت آن بر هيچكس پوشيده نيست زيرا جوانان پايه گذاران فرهنگ آينده سرزمين خويش هستند و حفظ ارزشها يي كه بابهايي گران بدست آمده به عهده آنها مي باشد . از ميان مسائل متعدد اجتماعي ، مشكلات جوانان از موقعيت برجسته اي برخوردار است تا جايي كه اگر هدايت كنندگان كشور با تمام تلاش شان مسائل جوانان را در درجه اول اهميت قرار دهند كاري نابجا نكرده اند . همانطور كه مي دانيم ي
كي از مسائل جوانان چگونگي گذران اوقات فراغتشان مي باشد اگر براي گذران وقت آزاد جوانان هيچ امكاناتي و برنامه ريزي نشده باشد فعاليتهاي مسئولين براي شكوفا شدن استعدادهاي آنان ، سلامت جسم و روان و كسب مهارتهاي گوناگون و ... و بودجه كلاني كه براي پ
يشرفت آنها هزينه شده به هدر خواهد رفت . اوقات فراغت براي همه وجود دارد ولي آن
چه حائز اهميت است شيوه گذراندن آن است و اگربه انحراف كشيده شود بسيار مخرب و تضعيف كننده فرد و اجتماع مي باشد ، اگر در برنامه ريزي ها براي گذران اوقات آزاد تدابير لازم اتخاذ شود از اتلاف وقت آزاد مخالفت خواهد شد پس اولين قدم شناخت بهترين روش غني سازي اوقات فراغت جوانان مي باشد كه مي تواند استفاده صحيح از امكانات اقتصادي
، فرهنگي ، اجتماعي باشد .
با توجه به اهميت قابل توجهي كه اوقات فراغت در سلامت جسم وروان و كسب مهارت هاي گوناگون و رشد وتعالي شخصيت در جوانان را دارا مي باشد بنابر اين مي توان گفت اوقات فراغت بهترين و مناسب ترين فرصت براي برخورداري از برنامه و نظم در امور مختلف و پرهيز از آشفتگي و به هدر ندادن نيرو و انرژي و غلبه بر كاهلي و تنبلي است . پس اگر بتوان اوقات فراغت جواناني كه سنين 14 الي 18 سالگي را مي گذرانند با روشهاي اصولي و فراهم كردن امكانات مناسب به اوقات فراغتي پر بار تبديل نمود .
سلامت جوان و نوجوان وبه طبع آن سلامت جامعه را تضمين خواهيم كرد نتايج سودمند اين تحقيق نشان مي دهد كه داشتن برنامه هاي هدايت شده و پر بار از طرف مسئولين يا خانواده يا مدارس براي غني سازي اوقات فراغت جوانان و دور كردن آنها از خطر فساد هاي اخلاقي تا چه حد مؤثر مي باشد .
تحت چه شرايطي و موقعيتي مي توان اوقات فراغت بهتري براي جوانان مهيا كرد آيا مسائل اقتصادي و فرهنگي خانواده در اين زمينه مهم است اگر خانواده اي از نظر وضعيت اقتصادي مناسب نباشد پس نوجوان نمي تواند از وسايل تفريحي مناسب و يا كتابهاي و يا مكانهاي ورزشي مناسب جهت گذران اوقات فراغت خود استفاده نمايد .
تعريف اوقات فراغت :
تعريف لغوي : در فرهنگ عميد فراغت به معني آسودگي و آسايش از كار و شغل در فرهنگ دكتر معين فراغت به معناي بي اعتنايي ، وارستگي ، فرصت ،مجال حاصل كردن ،آسوده شدن و به پايان بردن كار ي آمده است .
تعريف واژه فراغت در لغت نامه دهخدا چنيني آمده است : فراغت فراغ فرصت و مهلت . مجال ، آسايش ، آرامي و استراحت ضد گرفتاري از كار و شغل ، آسودگي ، آرامش .
در لغت عربي فراغت به معني اضطراب است قاموس قرآن : فرغ به معني دست كشيدن از كار معني شده است اوقات فراغت با وقت آزاد يا بيكاري ، اوقات مرده متفاوت است وقت آزاد مي تواند اعم و اوقات فراغت اخص باشد در اوقات آزاد ، كارها ووظايف متعددي چون خوردن ، خوابيدن ، شست و شو ، ديد و بازديد و ... ولي اوقات فراغت اوقاتي هستند كه به ميل و اختيار فرد در راه آموختن ، آفريدن ، ساختن ، پژوهش ، تربيت ، مشاركتهاي اجتماعي ، گسترش افق فكري و در بسياري از عرصه هاي ديگر صرف مي شود .
فرهنگ لاروس مفهوم اوقات فراغت را چنين بيان كرده :
سرگرمي ها و تفريحات و فعاليتهايي كه به هنگام آسودگي از كار عادي با شوق و رغبت به آنها مي پردازند و اين كلمه شايد از لغت schole كه يك ك
لمه يوناني است آمده باشد كه معني آن با لغت لاتين leisare كه به معناي آزاد بودن ، ارتباط نزديك دارد
دكتر افروز در باره اوقات فراغت چنين بيان كرده :
اوقات فراغت حساس ترين ارزشمند ترين ، پر بارت
رين اوقات زندگي آدمي مي باشد اين اوقات همانند شمشير دو دمي است كه لبه آن مي تواند زمينه ساز خلاقيت ، هنر آرايي ، لبه ديگر آن عاملي در جهت گرايش به بزهكاري و آسيب پذيراجتماعي باشد .
جامعه شناسان براي فراغت به معني امروزي دو شرط قائلند :
اول آنكه فعاليتي باشد فارغ از اجبارهاي اجتماعي ، مذهبي ، عمومي كه در آن نوعي گزينش و يا انتخاب آزاد مطرح است .
دوم اينكه كاري كه از آن فرد معيشت خود را تأمين مي كند از ساير فعاليتها جدا باشد با توجه به اين دو شرط فراغت عنوان نموده كه : فراغت مجموعه اي از
اشتقالات است كه فرد با رضايت خاطر براي استراحت يا تفريح يا به منظور توسعه آگاهي ها و فراگيري غير انتفاعي و يا مشاركت اجتماعي داوطلبانه ، بعد از رهايي از الزامات خانوادگي واجتماعي بدان مي پردازد .
همچنين زمان فراغت را نيز به دو بخش تقسيم كرده اند: 1) زمان كار 2) زمان خارج از كار
زمان خارج از كار خود به چند دسته تقسيم مي شود :
زماني كه ارتباط با كار روزانه دارد مثلا ً اوقاتي كه صرف رفت
و آمد به محل كار مي شود زماني كه براي وضع احتياجات زيستي ( تغذيه ، خواب ، نظافت ) مي گذرد ، بالاخره آنچه را كه مي توان فراغت نا ميد اموري است مثل مطالعه ، فعاليتهاي اجتماعي ، استراحت ، ورزش ، تماشاي نمايش و نظاير آنها پس از اوقات فراغت (وقت آزاد ) را با زماني كه بعد از كار روزانه باقي مي ماند نبايد اشتباه كرد . بايد آن را جزيي از اوقات خارج از كار شمرد كه صرف ارتقاء سطح فرهنگ ، ورزش ، استراحت ، فعاليتهاي اجتماعي و ........ مي شود .
اوقات فراغت براي كمك به حفظ ميراث فرهنگي جامعه وايجاد ضابطه براي جامعه از لحاظ فعا ليت هاي ايام فراغت به نحوي كه مالا ً در پيشبرد سط
ح زندگي و تمدن افراد درجامعه مؤثر باشد .
بهبود سطح زندگي جامعه از طريق ايجاد حس مسئوليت براي كمك به همنوع ، مشخص نمودن امكانات فردي از لحاظ رفاه ، شخصيت ، فعال ، و ابراز هيجانات ارتقاء سطح روابط بشري از طريق بهبود مهارتهاي اجتماعي ، تجربيات گروهي و تهذيب عادات و آداب و رسوم و احساسات ، بالا بردن سطح كارايي اقتصادي ، اجتماعي افراد كار برد دارد .
برخي نيز اوقات فراغت را جهت فرار از مشكلات روزانه ، وقت گذراني ، احساس يك زندگي تخيلي و يا مبارزه با عصبانيت و هيجان ذكر نموده اند ي
ا عنوان شده كه فراغت يك وقت اختيار
ي است يا زماني است كه شخص بدون قيد و تعهد آزاد به انجام امور مورد نظر خود باشد .
روانشناسان در باره اوقات فراغت گفته اند .
يكي از شرايط رشد عاطفي و بلوغ اجتماعي و قدرت همسازي افراد داشتن علاقه پايدار به تفريحات و اشتغالات سازنده ، سودمند بيش ازرغبت نسبت به كار تحصيل است . امروزه يكي از اهداف آن توجه به چگونگي استفاده و گذران اوقات فراغت مي باشد .
پير فرانسوا چنين مي گويد : فعاليتهاي اوقات فراغت نقش مهمي در جبران كمبودهاي عاطفي و رواني دارد چرا كه به جوانان آنچه را كه در خانواده يا مدرسه فرصت ابراز و يا شناساندن آن را نيافته اند امكان ظهور و بروز مي دهد ، در اينجا لازم است درباره نوعي محروميت كه بد بختانه نزد جوانان كنوني فراوان ديده مي شده و چاره انديشي و تدبير اوقات فراغت را ملزم مي گرداند تاكيد شود ، و آن محروميت هاي ناشي از زندگي تحصيلي است . و اين نتيجه همگاني كردن آپ بدون امكانات وو سايل و استاد كافي است . بدتر از همه اينكه شاگردان در معرض خطر شكست نمرات بد ، امتحانات ناموفق و .... مي باشند . بدين ترتيب آنها در اولين سالهاي بحراني زندگي خود با شكست هاي پياپي مواجه مي گردند بنابر اين مهم اين است كه دانش آموز در جايي ديگري غير از مدرسه بتواند اين كمبود را جبران نمايد اين جبران به دو طريق امكان پذير مي باشد :
1- براي فعاليت موضوعاتي انتخاب كردند كه واقعاً مورد توجه بوده و آنها را به خود كشانده و ذوق زندگي به ايشان ببخشد
2- موجبات موفقيت هر چند ناچيز و كوچك را فراهم آورد تا به دانش آموزاجازه دهد به خود بگويد " هر چند كه ديروز در كلاس موفق نشدم ولي امروز در فوتبال درخشيدم "
بنابر اين براي اوقات فراغت بايد تدبير جامعي انديشيد به نحوي كه بتوان به جوانان سلسله اي از تفنن هاي مورد توجه آنها را با نشاني از موفقيت عرضه نمود بهر
حال مسلم اين است كه چگونگي گذران اوقات فراغت از جايگاه ويژه اي در فعاليتهاي اجتماعي افراد جامعه برخوردار است و اين جايگاه ويژه لزوم توجه مسئولين و سازمانها ي اجرايي را به برنامه ريزي و رهبري اين فعاليت ها روشن مي سازد و اينكه اگر با اين مسئل
ه بطور جدي مواجه نشويم مشكلات فراواني را ايجاد مي نمايد .
هر جوان پس از پايان كارهاي روزمره و ف جوان با صرف ساعات بيكاري خود در شبانه روز علاوه بر ورزش ، مطالعه ، و بازديد علمي ، تفريحات مفيد به امور فني و صنعتي، هنري ، نجاري ، نقاشي ، موسيقي ،.......... و كارهاي ديگري كه مورد علاقه خود مي باشد مي پردازد و اين جوان كمتر بدبين و مأيوس و عصباني خواهند بود و اين از وظايف وزارت آپ و همكاري وزارتخانه هاي ديگر است كه با كمك هم و طرح برنامه هاي مفيد خلاء ساعات بيكاري جوانا را پر نمايند .
برنامه هاي ورزشي منظم و يا مطالعه كتابهاي مفيد در زمان اوقات فراغت دانش آموزان بسيار مؤثر است عدم برنامه ريزي صحيح در مراكز ورزشي و مراكز علمي ( مطالعه كتاب ) بسيار براي جوانان خطرناك است و عاملي است كه جوانان به سمت فعاليتهاي ورزشي گرايش نداشته باشند .
روشي كه مي توان راههاي غني سازي اوقات فراغت دانش آموزان را بررسي كرد استفاده از نظريات دانش آموزان مي باشد مي توان از پرسشنامه هايي كه از قبل طراحي و برنامه ريزي شده در اختيار آنان قرار داده و نظريات آنان را در رابطه با گذ
ران اوقات فراغت پرسيد .
در تعاريف عملياتي : ( رفتار قابل مشاهده ) با برنامه ريزي صحيح در اوقات فراغت مي توان پيشرفت تحصيلي ، فعاليتهاي اجتماعي ، اخلاقي و مذهبي آنان را مشاهده كرد . هر گاه در جامعه اي برنامه ريزي صحيح براي اوقات فراغت جوانان شده باشد جوانان آن جامعه در كليه فعاليت هاي روزانه خود موفق و در تمام كارها پيشرفت بسزايي دارند .
