بخشی از مقاله
چکیده
اوقات فراغت در جامعهی امروز ایران به دلیل جمعیت جوان و نوجوان آن دارای اهمیت بالایی میباشد. از سویی دیگر اصلاح و بهبود سبک زندگی در جامعهی امروز ایران بر اساس نگرش اسلامی نیز، یکی از مسائل بسیار مهم میباشد. مقالهی حاضر با توجه به پزوهشهای صورت گرفته در جامعهشناسی، روانشناسی و منابع اسلامی، به شیوهی مروری و تحلیل اسنادی، در ابتدا جنبههای متعدد اوقات فراغت و سبک زندگی را بیان نموده است، سپس گزارشی از پژوهش های صورت گرفته در زمینهی اوقات فراغت را ارائه داده است.
در نتیجه ، پژوهش بیان داشته است، از آن جایی که اوقات فراغت با سبک زندگی دارای روابطی معنادار هستند و همچنین گذراندن اوقات فراغت و مدیریت زمان در سبک زندگی اسلامی برای مسلمانان جزئی از وظایف آنها تعریف شده است، می توان برای اصلاح و بهبود سبک زندگی با توجه به جهتگیری مذهبی و اسلامی، از اوقات فراغت به عنوان یک فرصت استفاده نمود. با توجه به ضرورت برنامهریزی برای اوقات فراغت با حفظ تمامی کارکردهای اوقات فراغت بر اساس نگرش اسلامی، میتوان سبک زندگی موجود جامعه به ویژه جوانان را بهبود بخشید.
مقدمه
امروزه یکی از زمانهای بسیار مهم افراد به خصوص جوانان در جریان زندگی شان، اوقات فراغت آنها میباشد. بسیاری از افراد به اوقات فراغت نگاهی مثبت دارند و در برنامهریزیهای زندگیشان، برخی از برنامههایشان را در اوقات فراغتشان پیگیری میکنند. افراد در این زمان فعالیتهای مشخصی را که میتوان آنها را اندازه گرفت انجام میدهند، در این زمینه پژوهشهای بسیاری در کشور صورت گرفته است. فعالیتهایی که در زمان اوقات فراغت صورت میگیرد، از آن جایی که فعالیتهایی سنجشپذیر هستند مورد پژوهش قرار گرفتهاند، پس میتوان اوقات فراغت را یک نمود عینی از زندگی افراد دانست.
از سویی دیگر بر اساس نمود عینی می توان گفتنمود عینیِ مجموعهی زندگی افراد با عنوان سبک زندگی بیان میشود؛ و سبک زندگی دارای گستره و اثرات گستردهای در جامعه و خانوادهها می باشد. پژوهش در حوزهی سبک زندگی با نگاه آسیبشناسی و اصلاحی به ویژه با نگرش اسلامی یکی از حوزههای نسبتا جدید در رشتههای علوم انسانی در کشور میباشد. پژوهشگران در این پژوهش بر اساس روش مروری با مطالعهی پژوهش های صورت گرفته، در پی تبیین ارتباط اوقات فراغت با سبک زندگی با نگرش اسلامی در جهت ایجاد درآمد و مقدمهای بر طرحریزی روشی برای اصلاح سبک زندگی میباشند.
سوال اصلی پژوهش
سوال اصلی پژوهش حاضر این میباشد که آیا رابطهای بین اوقات فراغت با سبک زندگی با نگرش اسلامی در جهت اثرگذاری بر سبک زندگی بر اساس تحقیقات موجود میتوان بیان کرد؟
روششناسی تحقیق
پژوهش حاضر برای تبیین ارتباط سبک زندگی با نگرش اسلامی و اوقات فراغت بر اساس تحقیقات موجود عمل میکند، لذا میتوان روش آن را توصیفی یا مروری به شیوهی تحلیل اسنادی دانست. با توجه به روش مروری پژوهش، کلیه اسناد و مدارک پیرامون اوقات فراغت و سبک زندگی را میتوان جامعهی پژوهش دانست. به دلیل توصیفی بودن پژوهش، این پژوهش فاقد کار میدانی میباشد و در نتیجه برای پژوهش نمونهگیری صورت نگرفته است. ابزار جمعآوری پژوهشهای مروری را میتوان فیشبرداری دانست. متناسب با شیوهی مروری، روش تحلیل دادهها توصیفی کتابخانه میباشد.
یافته های تحقیق
بررسی واژه شناسی فراغت در فرهنگ فارسی نشان میدهد، این واژه دارای چند معنا می باشد از جمله، فرصت و مهلت، ضد گرفتاریِ از کار و شغل، آسایش و راحتی و استراحت، آسودگی و آرامش - دهخدا، . - 1390 ریشهشناسی واژهی فراغت3 در زبان لاتین، واژه ای به معنای اجازه دادن و رخصت یافتن4، را نشان میدهد
فرهنگ لاروس در تعریف اوقات فراغت این گونه بیان کرده است، سرگرمیها، تفریحات و فعالیتهایی که افراد در زمان آسودگی از کار عادیشان با علاقه و رغبت انجام میدهند - به نقل از سازمان ملی جوانان، . - 1384 فرهنگ آکسفورد - 2000 - نیز در تعریف این واژه گفته است، آن زمانی که افراد کاری انجام نمیدهند و هر چه که دوست داشته باشند میتوانند انجام دهند. بر این اساس میتوان اوقات فراغت را زمانی دانست که فرد از آنجایی که مسولیتی ندارد، فرصتها، آزادی و اختیار وی در انتخاب فرصتهایش افزایش مییابد، و او کارهای دلخواهش را با علاقهای فراوان میتواند انجام می دهد.
بر اساس مطالعات صورت گرفته، با توجه به نظرات ارسطو که فراغت را زوج کار و جز مهم زندگی میدانسته است، مفهوم فراغت در دوران یونان باستان مفهومی در برابر کار نبوده است بلکه مفهومی همردیف کار بوده است و محور زندگی مردم آن دوران محسوب میشده است، چرا که یک زمان مولد برای یادگیری هنرهای رزمی، سواد و زیباییشناسی در نزد مردم یونان بوده است - سعیدی، . - 1387 بر این اساس فراغت آن دوران با دوران کنونی به نظر میرسد بسیار متفاوت بوده است.
البته برخی افراد معتقد نیستند که اوقات فراغت در گذشته وجود نداشته است و آن را یک پدیدهی همیشگی دانستهاند که در همهی زمانها بوده است - رفعت جاه، . - 1390 لیکن باید گفت که اوقات فراغت امروزین نسبت به گذشته تفاوتهایی بسیاری را دارد که در همین زمینه میتوان گفت، بر اساس دیدگاه گیدنز، تفاوت اوقات فراغت در جامعهی امروزی نسبت به گذشته آن است که اوقات فراغت در امروز یک پدیدهی معطوف به آینده، شخصی، در جهت کسب رضایت درونی می باشد؛ اوقات فراغت برای فرد فرصتی است که بتواند ابعاد گوناگون زندگیاش را به ویژه آن ابعادی که وی هنوز از آنها رضایت کسب نکرده است تکمیل کند، فرد در زمان فراغت در پی انتخاب گزینه هایی است که برای کسب رضایت و لذت از زندگی دارای اولویت بیشتری برای فرد هستند
در روانشناسی نیز اوقات فراغت دارای اهمیت بسیاری شده است، چنانکه امروزه مفهوم فراغتدرمانی5 به وجود آمده است - لاگان 6 و همکاران، 2003؛ پارکر7 و همکاران، . - 2001 آنگونه که به نظر میرسد میتوان اوقات فراغت را در جامعهی امروزی به عنوان یک فرصت نگریست که فرد در جهت رشد خویش و با اشتیاق و رضایت زیادی استفاده مینماید.
از همین روی در جامعهشناسی، فراغت در برابر کار را یک پدیدهی مدرن ناشی از انقلاب صنعتی دانستهاند - رفعت جاه، . - 1387 دورانی که با توجه به گستردگی مشاغل و تعریف مشاغل جدید برای افراد، به افراد زمانهای دیگری غیر از زمان کار ارائه میشود. بر این اساس در علوم انسانی به ویژه جامعهشناسی و مطالعات فرهنگی مفهوم اوقات فراغت یک موضوع جدی در پژوهشهای مختلف میباشد و صاحبنظران گوناگونی در این زمینه مطالعاتی را انجام دادهاند.
دومازدیه8، جامعه شناس فرانسوی یکی از پیشگامان مطالعهی علمی اوقات فراغت میباشد. وی در این زمینه بیان کرده است: »اوقات فراغت آن زمانی است که فرد میتواند، مجموعه فعالیتهایی را به میل خود، برای استراحت، تفریح، آموزش و افزایش خلاقیت و رشد جسمی و روانی خویش در زمانی که فارغ از تعهدات شغلی، خانوادگی و اجتماعی است، انجام دهد«
گروه بینالمللی جامعهشناسی، اوقات فراغت را زمانی دانستهاند که فرد به منظور تفریح و استراحت و مشارکت اجتماعی، بعد از وظایف شغلی، خانوادگی و اجتماعی، در آن فعالیتهایی را انجام میدهد - کوهستانی، . - 1378 پارکر - 1976 - 9 اوقات فراغت را اضافهی زمانِ کار و وظایف دانسته است که برای تفریح و استراحت، پیشرفت اجتماعی و موفقیت در اختیار فرد میباشد.
دومازدیه معتقد است که اوقات فراغت دارای کارکردهایی مختلفی میباشد که شامل استراحت و رهایی از فشارهای فعالیتهای روزمره، لذت و تفریح، رشد و شکوفایی استعدادهای درونی می باشد و اگر اوقات فراغتی این کارکردها را نداشته باشد یک فراغت ناقص محسوب می شود
در تکمیل کارکرد رشدی می توان نظر اسمیت 10 را ذکر کرد، وی معتقد است، زمان فراغت زمانی است برای آموختن مسائلی که برای ورود به بزرگسالی لازم می باشد - لطیفی، . - 1380 کارکرد رشدی را نتیجه ای از کارکردهای اوقات فراغت دانستهاند که همراه تمامی کارکردهای دیگر اوقات فراغت میباشد
کارکردهای دیگری نیز برای اوقات فراغت ذکر شده است. اوقات فراغت با توجه به اینکه به فرد فرصتهای اضافی میدهد، سبب کاهش خستگی و رفع نیاز های جسمانی و روانی میشود - هوشیار، . - 1377 اوقات فراغت باعث افزایش روابط اجتماعی و پرورش استعدادها میشود - عتیقهچی، . - 1374 اصلاح رفتار، یادگیری مهارتهای اجتماعی و خلاقیت و افزایش دانش و مهارت از کارکردهای دیگر اوقات فراغت میباشد - سبحانینژاد و همکاران، . - 1388 اوقات فراغت نیازهای تفریح، یادگیری و تحقق استعدادها را برآورده میکند - عبدالملکی، . - 1387 پس در نتیجهی رفع نیازها و تحقق خویش و یادگیری مهارتها احساس مسولیت فرد نسبت به خود و جامعه گسترش مییابد.
تورکیلدسن 1985 - به نقل از رجبی و احسانی، - 1388 معتقد است سه دسته عوامل بر اوقات فراغت موثر هستند، عوامل شخصی و خانوادگی، شرایط اجتماعی و اقتصادی فرد و فرصتهای دسترسی به فراغت. در زمینهی تاثیرات خانوادگی میتوان دیدگاه بوردیو11 را بیان کرد، وی معتقد است، تجارب دوران کودکی و محیط خانواده بر علائق، سلیقهها، خواستها و برداشتهای فرد نسبت به اوقات فراغت موثر میباشد؛ وی تمامی عوامل موثر بر فرد را نسبت به اوقات فراغت در اصطلاح منش خلاصه میکند، او معتقد است منش مبتنی بر شرایط خانوادگی و طبقاتی فرد و نظام ارزشها و خواستهای وی میباشد که این را بنیاد سبک زندگی و اوقات فراغت میداند؛ وی بیان کرده است، منش هر فرد شایستگیهای فرهنگی و سرمایهی فرهنگی برای فرد به ارمغان میآورد و فرد بر اساس شرایط فرهنگی و اجتماعی خویش دست به فعالیتهایی در اوقات فراغت میزند، معنای فراغت برای هر فرد تحت تاثیر ارزشها و نگرشهای فرد میباشد
شیوههایی که افراد با آن اوقات فراغت خود را سپری میکنند شیوههای گوناگونی میباشد. به طور کلی شیوههای گذراندن اوقات فراغت را به شیوههای فردی، جمعی ، فعالانه، منفعلانه تقسیم میکنند - سبحانینژاد و همکاران، . - 1388 ملاک تقسیم به شیوهی فردی و جمعی، تعداد افراد می باشد و ملاک شیوهی فعالانه و منفعلانه، میزان فعالیت و عدم فعالیت فرد در زمان اوقات فراغت میباشد. غفاری - 1387 - معتقد است که الگوی اوقات فراغت فردی عاملی موثر بر کاهش اعتماد بین افراد است. کسانی که الگوی اوقات فراغتشان الگوی خصوصی و فردی باشد، دارای یک الگوی آسیبزا هستند
از آنجایی که بوردیو بنیاد سبک زندگی و اوقات فراغت را یک عامل به نام منش دانسته است، باید اوقات فراغت و سبک زندگی در تعامل یک دیگر دانست. همچنانکه گفته شده است، افراد در زمان انتخاب اوقات فراغت انتخابهای گوناگون دارند و هر چه که انتخاب میکنند در واقع ابزاری برای درک سبک زندگیشان است
در توضیح بیشتر گستره و دامنهی انتخابهای هر فرد در زندگی میتوان گفت، گیدنز - 1378 - 13 معتقد است با توجه به فراوانی گسترهی انتخابهای افراد در زندگی روزمره، افراد برای رهایی از این گوناگونی بر طبق یک الگوی نظاممند رفتار میکنند
