بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
مقدمه
چهارمين شيوه معماري ايران كه همه ويژگي‌هاي خوب شيوه‌هاي پيشين را به بهترين گونه دارا مي‌باشد، سبك رازي است كه از زمان آل زياد شروع شد. در زمان سلجوقيان به اوج رسيد و تا روزگار مغول ادامه يافت. آغاز كار اين شيوه هرچند از شمال ايران بود، اما در شهر ري پا گرفت و بهترين ساختمان‌ها در آن شهر ساخته شد. اگرچه در پي غارت شهر به دست محمود غزنوي از ميان رفته‌اند. البته توضيح اين نكته ضروري است كه در اواخر شيوه خراساني بناهايي داريم كه بيشتر به سبك رازي مي‌خورد. بناي مقبره‌ي امير اسماعيل ساماني، مزار ارسلان جاذب و منار اياز با وجود اشتراك زماني با شيوه خراساني از بناهاي اوليه شيوه رازي مي‌باشند.
اسلاید 2 :
مقبره امير اسماعيل ساماني
ساختمان اين بنا در بخارا است كه در زمان شيوه خراساني ساخته شده، ولي همه ويژگي‌هاي شيوه رازي را دارا مي‌باشد. همچنين در آن بكارگيري درخشان آجرنمايان است كه به عنوان عنصر اصلي ساخت بنا توان چشمگير نقش اندازه‌هاي سطوح تزئيني را به نمايش مي‌گذارد. رديف عمود و افق باريكه‌هاي آجر تونشستگي و بيرون آمدگي آجرچيني ها بافت زيباي سايه روشن را ايجاد مي‌كند كه يادآور بافت‌هاي درهم‌رفته‌ي حصير و سبدبافي است. در شيوه رازي آجر به عنوان مصالح تزئيني خالق انواع بي‌شمار نقش‌هاي شكسته و راست خط در سطوح گوناگون بناست. چهارگوشه بيرون نما چهار پيلك دارد و در آن برخلاف شيوه خراساني، وسواس كوتاه گرفتن ساختمان چندان جدي گرفته نشده است و بلنداي آن كم نيست. در گذشته اين گنبد دو پوش بود ه كه در حال حاضر پوسته زيرين آن باقي مانده است.
اسلاید 3 :
آرامگاه ارسلان جاذب
ارسلان جاذب، سپهسالار خراسان در زمان محمود غزنوي بوده است. آرامگاه وي گنبدخانه‌اي دو اشكوبه است در كمرپوش گنبد روزن‌هايي ساخته شده است. گنبد دو پوسته بوده كه تنها پوسته زيرين برجاي مانده است و اين امر از بخش ويران شده آن پيداست. در چپيرسازي آن پس از گوشه‌سازي، هشت پهلو را ژغر يا ژغز به دايره تبديل كرده‌اند. اينگونه پيشرفتهاي از [چپرسازي] است و نشان مي‌دهد كه اين فن در گام‌هاي نخست خود نبوده است. آجركاري زير گنبد به گونه زيبايي خفته راسته كار شده است، در نماسازي آجري آن نيز به گونه كله راسته، گل انداز زيبايي پديد آورده شده است.
اسلاید 4 :
شيوه رازي در زمان سلجوقيان دچار دگرگوني‌‌ها و پيشرفتهاي مهمي در مساجد شده كه بيشتر بر تركيب گنبد و رديف ستون‌‌ها و ايجاد ايواني بزرگ در چهار وجه يك حيات تاكيد داشت. ايوان اول در قسمت ورودي و ايوان دوم و سوم در مركز دو طرف واقع مي‌شدند، در حالي كه ايران چهارم كه نسبتاً ساده بود، در مقابل ورودي كه ناگزير به اتاق گنبد باز مي‌شد، قرار مي‌گرفت. اين اتاق در محراب قرار داشت. از نمونه‌هاي مساجد در اين دوره كه به شيوه رازي ساخته شده‌اند، مسجد جامع اردستان، قزوين و اصفهان است.
اسلاید 5 :
مسجد جامع اردستان
بخش‌هايي از اين مسجد در شبوه خراساني ساخته شد و در شيوه رازي به يك ايوانه تبديل شد. اين بنا آجركاري دقيقي دارد. بلنداي شبستان آن بسيار زياد است و با طاق‌هاي گوناگون آزاد پوشانده‌اند. گنبد آن دو پوسته پيوسته است كه به دو روش متفاوت ساخته شده‌اند. ستون‌هاي شبستان از نخست چهارگوش بوده، سپس هشت گوش شده و پاكار طاق‌ها روي پيش‌آمدگي ستون كار گذاشته‌اند. داراي چهار ايوان است كه تاريخ چهار ايوان به اين صورت است:
اسلاید 6 :
ايوان جنوبي، شمالي، شرقي و غربي كه قسمت جنوبي آن در زمان سلجوقيان بيشتر از ساير قسمت‌ها دچار دگرگوني كامل شده در اين دوره تنها يك ايوان بزرگ در جبهه جنوبي داشته و بقيه شبستان‌ها و نماهاي جبهه‌ها با كمي دخل و تصرف در اين دوره شكل اصلي خود را كه شبستان‌هاي ستوندار بوده حفظ نموده و بيش از يك قرن و نيم طول كشيده تا ساختمان چهار ايوان مسجد به اتمام برسد و مسجد به صورت يك مسجد چهارايواني تجلي يابد. به اين ترتيب معماري اسلامي ـ ايراني در قالب مساجد، كاخ‌ها و مدارس علوم قرآني گسترش يافت. مساجد اوليه ايراني تنها يك ايوان داشتند كه تقريباً تنها ويژگي نمونه ايراني بودند، ولي كاخ‌ها و بعدها مدارس ديني، صحني چهارگوش در مركز، همراه با يك ايوان در هر يك از چهاروجه داخلي داشتند. اين طرح پليپايي كه ريشه هاي معماري اسلامي ايران را در خود دارد، نخستين بار در سده پنجم در زمان حكومت ملك‌شاه از پادشاهان سلجوقي ظاهر شد.
اسلاید 7 :
مسجد جامع قزوين
بخش‌هايي از مسجد جامع قزوين مانند گنبد آن در شيوه رازي به دستور خمرتاش ساخته شد. در شيوه‌هاي پس از آن هم به ساختمان افزوده شد. ايوان جلوي گنبد خانه در زمان صفويان ساخته شد. گنبد آن يك پوسته است. شنگه روي تيره آن براي ساخت پوسته رويي بوده كه بعدها روي همان آهيانه كاشيكاري مي‌شود. گوشه‌سازي از نوع سكنج است و شاپرك‌‌هاي زير گنبد داراي گره‌سازي است. ديوارهاي زير گنبد با نگاره‌هاي برگ كنگري كه از نگاره‌هاي ساسانيان است، آذين شده است. با وجود زلزله‌خيز بودن قزوين، ساختمان مسجد استوار بر جاي مانده است كه ايتن نشان دهنده دقت در نيارس آن است.
اسلاید 8 :
مسجد جامع اصفهان
در شيوه خراساني بنياد نهاده و بعدها در شيوه رازي طرح شبستان ستوندار به چهار ايواني تبديل شد. گنبد خانه جنوبي توسط خواجه نظام‌الملك ساخته شد و سپس صفه‌‌خانه به آن افزوده شد. دهانه گنبد 15 متر است در بالاي شبستان شمالي مسجد گنبد تاج الملك يا خاكي در هم‌چشمي با گنبد نظام‌الملك ساخته شد. اين مسجد در شمار شاهكارهاي معماري جهان است و مجموعه كاملي از بيان تاريخ و هنر و كاربرد مصالح و تكنيك‌هاي مختلف معماري است. اين مسجد داراي 9 محراب است كه معروفترين و مهمترين آن محراب اولجاتيو در شبستان اولجاتيو مي‌باشد كه محرابي است گچبري شده و از شاهكارهاي هنري ايران محسوب مي‌شود. مسجد جامع داراي 44 كتيبه تاريخ‌دار و بدون تاريخ است كه در جاها و مكان‌‌هاي مختلف نظير سردرب ايوان‌ها، محراب‌ها و زيرگنبد با انواع خطوط كوفيط و ثلث ديده مي‌شود و اغلب نام بانيان و هنرمنداني را كه نزديك به 13 قرن در اين مسجد هنرنمايي كرده‌اند، را در خود دارند.
اسلاید 9 :
يكي ديگر از تمهيداتي كه در دوره سلجوقي ابداع شد، سكنج بود كه اتاق‌‌هاي چهارگوش را به هشت‌گوش تبديل مي‌كرد. بنابراين، گنبد مي‌توانست روي آن استوار شود. اين ابتكار، مشكل معماران و سازندگان و كه سده‌ها با آن دست به گريبان بود، حل كرد و آن را از يك راهكار سازه‌اي به يك مشخصه طراحي تبديل كرد. در اين ميان آميزه ذوق و مهارت عاليترين نمونه‌هاي تكنيك آجركاري را آفريد. پايه‌هاي بلند هشت ضلعي يا مربع، ستون‌هاي گرد را با مجموعه‌اي از تزئينات هنرمندانه هندسي آجري، سفالي و گچي نگهداري مي‌كرد. طرح‌هاي تزئيني نيز به گونه‌اي ابداع شدند كه از نور خورشيد سايه‌هايي ايجاد كنند و با بازي با امواج سه بعدي، نور را به سطح مناره‌ها بيشتر جلوه دهند.
اسلاید 10 :
اين تكنيك‌هاي ماهرانه كاربرد آجرها در همه آثار بزرگ تاريخي نظير مجموعه بزرگ كاروانسراها به خدمت گرفته مي‌شد. يكي از نمونه‌ها كاروانسراهاي اين دوره كه شهرت بسيار دارد «كاروانسراي شرف» كه به نام «رباط شرف» مشهور است، مي‌باشد.
