بخشی از مقاله
چکیده
پیشرفت تکنولوژی، صنعت و علم بر روی سبک زندگی، ساختمانها و حتی بر شهرها تاثیرات قابل توجهی گذاشته است. در گذشته بناها با توجه به نوع اقلیم، فرهنگ و غیره شکل میگرفته اما امروزه فرمها بدون توجه به شرایط اقلیمی و سازگاری با طبیعت و صرفاً به علت داشتن فرمهای جذاب، به تقلید از طرحها و سبکهای معماری سایر اقلیمها در معماری ایران مورد استفاده قرارگرفتهاند.
این امر باعث آسیب رساندن به طبیعت و عدم پاسخ گویی به نیازهای عملکردی و عدم دستیابی به یک فرم ساختمانی پایدار و انعطاف پذیر در جهت کاهش مصرف منابع انرژی تجدید ناپذیر گردیده است. در بسیاری از کشورهای پیشرفته، معماری اقلیمی و ساخت و ساز فرمهای سازگار با شرایط محیطی و مصالح بومآورد، در حال توسعه و ترویج بوده و این موضوع بعنوان یکی از مباحث پرطرفدار در دانشکدههای معماری دنبال میشود.
طراحی دانشکدههای معماری با رویکرد اقلیمی میتواند تأثیر زیادی بر کیفیت آموزش معماری داشته باشد و با بروز ویژگیهای معماری سازگار با محیط موجبات توجه و احیاء آن را فراهم آورد. بررسی دانشکدههای معماری موجود کمک بسزایی در رسیدن به اهداف مورد نظر دارد که در این مقاله، به بررسی شرایط اقلیمی ساختمان دانشکده× هنر و معماری دانشگاه رازی در شهر کرمانشاه پرداخته خواهد شد.
با توجه به اینکه دانشکدههای معماری محلی برای رشد و تکامل معماران هستند و این اهم که ساختمان خود نیز میتواند به عنوان مؤلفه کمکی جهت انتقال بهتر مفاهیم آموزشی بکار گرفته شود، در این راستا به دو مرکز آموزشی که نکات اقلیمی در آنها رعایت شده است اشاره شده و سپس دانشکده هنر و معماری دانشگاه رازی مورد بررسی قرار گرفته است. روش این پژوهش مبتنی بر مطالعات کتابخانهای و تحقیقات میدانی است و رویکردی توصیفی دارد. نتایج بدست آمده از این پژوهش قابل استفاده برای طراحان و معماران در طرحهای اقلیمی خود خواهد بود.
-1 مقدمه
نیاکان ما در گذشته به گونه ای ساختمان سازی میکردهاند که با بهرهگیری و رعایت اصول اقلیمی و صد البته با پذیرشهای فرهنگی، تا حدودی در شرایط آسایش به سر میبردهاند. آنها با توجه به اقلیمهای متفاوت درگستره سرزمینی، روشهای گوناگونی را به کار میبردهاند، به گونهای که با رعایت این اصول به طور طبیعی از شرایط آب و هوایی سرد و گرم در امان بودند.
اقلیم یا آب و هوا یکی از عواملی است که تقریباً بر کلیه جنبههای زندگی بشر تأثیرگذار است بطوری که امروزه شاخهای از این علم تحت عنوان آب و هواشناسی کاربردی بسیاری از امور از جمله کشاورزی، آب، انرژی، صنعت، معماری، محیط زیست و... را در بر میگیرد. با توجه به بحث اقلیم و معماری و بهینه سازی مصرف انرژی میتوان گفت که توجه به ویژگیهای اقلیمی و تأثیر آن در طراحی ساختمان از نظر افزایش عمر مفید ساختمان و افزایش ضریب آسایش و بهداشت برای ساکنین آن و همچنین جلوگیری از اتلاف انرژی مورد نیاز جهت تعادل شرایط محیطی فضاهای داخل دارای اهمیت زیادی است بخصوص در ارتباط با مورد اخیر که امروزه از نظر کاهش آلودگی هوا و بهداشت محیط زیست از دیدگاه جهانی حائز اهمیت فراوان است.
بایستی خاطر نشان نمود که ساختمانهایی که با محیط طبیعی خود هماهنگ یا به عبارت دیگر در احداث آنها طراحی اقلیمی لحاظ شده باشد در بسیاری از نقاط کشور میتواند بدون نیاز به مصرف سوخت و یا با حداقل مصرف سوخت و استفاده از وسایل تهویه مکانیکی شرایط مناسب حرارتی را در اکثر اوقات سال برای ساکنان خود فراهم نمایند و با آگاهی معماران و مهندسین ساختمان به ارتباط و هماهنگی بین مساکن و شرایط اقلیمی و استفاده از دانش روز و تجربیات گذشتگان آنها قادر خواهند بود ساختمانهایی منطبق با شرایط اقلیمی طراحی و احداث نمایند .
با توجه به وسعت زیاد کشور و عوارض طبیعی و جغرافیایی فراوان و گوناگون در این سرزمین که موجب ایجاد شرایط آب و هوایی متنوع در کشور شده است برای هر یک از مناطق کشور طراحی شکل خاصی از سکونتگاههای انسانی را طلب میکند که البته این امر از گذشتههای دور در هر نوع آب و هوایی به شکل محلی و سنتی خود معمول بوده است که آثار آن هنوز هم در مناطق مختلف کشور نمایان است. اما امروزه میتوان از تلفیق معماری سنتی و بومی کشور که عناصر طبیعی و اقلیمی در آن لحاظ شده است با شیوههای معماری مدرن، نوع خاصی از معماری و طراحی ساختمان را بوجود آورد که بتواند شرایط نسبتا مناسبی را برای زندگی و آسایش انسان در تمامی ایام سال فراهم نمود.
با توجه به تعدد کاربری ساختمانها و عدم امکان بررسی همه جانبه آنها در این مقاله ساختمانهای آموزشی و بالاخص دانشکده های هنر و معماری مد نظر قرار گرفته است و ما به دنبال این هستیم که اقلیم را در این بناها بررسی کنیم. رعایت نکات اقلیمی در دانشکدههای هنر و معماری نه تنها در مصرف انرژی، آلودگیهای زیست محیطی، شرایط آسایش انسان و...مؤثر است بلکه استفاده از مؤلفههای اقلیمی در این بناها خود تأثیر بسزایی در آموزش معماری دارد. زیرا دانشکدههای معماری محلی است برای تربیت کسانی که خود دست به طراحی ساختمان میزنند پس اگر در این فضاها مؤلفههای طراحی درست در جای خود بکار رفته شوند به مقوله آموزشی نیز کمک شایانی خواهد شد.
-2 تعاریف و مفاهیم
-1-2 اقلیم شناسی
اقلیم شناسی علمی است که تلاش میکند تفاوت ماهیت آب و هوا در مکانهای گوناگون و چگونگی پیوستگی آن با عناصر محیط طبیعی و فعالیتهای انسانی را شرح دهد. اقلیم شناسی عبارت است از مطالعه علمی اقلیم یعنی توصیف و نمایش اقلیمها، تجزیه و تحلیل عوامل تفاوت بین اقلیمها و کاربرد اطلاعات اقلیمی در حل مسائل جامعه، به دیگر سخن اقلیم شناسی، کشف و تبیین رفتار طبیعی اتمسفر و بهره برداری از آن در راستای منافع انسان است.
-2-2 شرایط آب و هوایی
در برنامهریزیهای توسعه و عمران یک منطقه، آب و هوا نقش اصلی هدایت را بر عهده دارد و علم آب و هواشناسی، کاربردیترین علم محسوب میشود. در این راستا وظیفه آب و هواشناسان، جمع آوری دادهها، تنظیم آنها به منظور تعیین نوع آب و هوای حاکم بر محل و توصیههای مناسب در زمینه فعالیتهای انسانی مطلوب و سازگار با آن شرایط میباشد. شناخت نوع آب و هوا، طراح را در رسیدن به یک اندیشه و ایده کلی در مورد نوع ساختمان یاری میدهد. اما تصمیمگیری در مورد شکل، جهت و فضابندی ساختمانها، چگونگی استفاده از فضاهای بین ساختمان2ها، نقشه هر واحد، ابعاد اتاقها، بافت دیوار و سقفها، ابعاد بازشوها و چگونگی برخورد با سطوح خارجی که همگی متأثر از شرایط آب و هوایی میباشد نیازمند تجزیه و تحلیل دقیقی از دادههای هواشناسی است.
-3-2 اقلیم شناسی معماری
امروزه اهمیت و ضرورت توجه به شرایط اقلیمی در طراحی و ساخت همه ساختمانها بویژه ساختمانهایی که بطور مستقیم مورد استفاده انسان و موجودات زنده قرار میگیرند از دو نظر حائز اهمیت میباشد. از یک سو ساختمانهای هماهنگ با اقلیم و یا ساختمانهای با طراحی اقلیمی از نظرآسایش حرارتی انسان، کیفیت بهتری دارند، شرایط محیطی این گونه ساختمانها بهتر است و تنوع و تغییر روزانه و فصلی نور، حرارت و جریان هوا در این ساختمانها، فضاهای متنوع و دلپذیری ایجاد میکند
از سوی دیگر هماهنگی ساختمان با شرایط اقلیمی موجب صرفه جویی در مصرف انرژی مورد نیاز برای کنترل شرایط محیطی اینگونه ساختمانها میشود. در برخی اقلیمها میتوان شرایط داخلی ساختمانهای هماهنگ با اقلیم را در تمام طول سال بطور طبیعی و بدون نیاز به سیستمهای مکانیکی حرارتی در حد آسایش انسان تنظیم کرد. برای دستیابی به شرایط آسایش، بکارگیری راههای تامین آسایش در ساختمانها مهم ترین عامل میباشد. این راهها را میتوان با توجه به جدول 2 به دو دسته تقسیم کرد:
جدول:2 راههای تأمین آسایش در ساختمانها
لذا اقلیم شناسان باید با شناخت هر چه بیشتر و بهتر اقلیم رهنمودهای مناسب برای آسایش را در ساختمانها و محیطهای طبیعی زندگی ارائه دهند. باید با شناخت هر چه گستردهتر خصوصیات معماری گذشته و رابطه آنها با شرایط اقلیمی حاکم، طراحی و ارائه داده شود و وضع موجود را با توجه به گذشته و حال و آینده به شکل مطلوب سازماندهی کرد. در طراحی ساختمانهای شهری، روستائی و صنعتی باید آب و هوای محل بطور کامل مورد نظر باشد و نسبت به عرضهای جغرافیایی، وضع توپوگرافی، شیب زمین و مقدار دریافت انرژی خورشیدی در فصل تابستان و سرمای زمستان طراحی مناسب ارائه شود.
معماری اقلیمی همان طراحی ساختمان است که در آن آسایش انسان فدای زیبایی ساختمان نشود. به نقل از گیونی، وظیفه یک طراح را ایجاد بهترین شرایط ممکنه در فضای داخلی ساختمان میداند. بنابراین طراحی اقلیمی راهکاری جهت دستیابی به آسایش حرارتی است که استفاده از وسایل مکانیکی گرمایشی و سرمایشی و مصرف انرژی و سوختهای فسیلی و در نتیجه آلودگیهای شیمیایی و صوتی را به حداقل ممکن کاهش دهد.
-4-2 ارتباط اقلیم و معماری
برای شناخت رابطه میان اقلیم و معماری نیازمند آن هستیم که در ابتدا هر یک از آنها را شناخته و سپس به نقد و بررسی کنش متقابل آن دو بپردازیم.
