بخشی از مقاله
آسیب های شبکه های اجتماعی مجازی و راه کار های پیشگیری از آن
چکیده
شبکههای اجتماعی به دلیل قالب بودن فضای گپ و گفتگو و از طرف دیگر ریشهدار بودن فرهنگ گفتمانی در کشورمان توانستهاند بیش از سایر رسانههای مجازی، مورد توجه قرار گیرند و استفاده از آنها روبه افزایش است. این شبکهها نیز مانند سایر شبکههای ارتباطی میتوانند در جهت مثبت و منفی به کار گرفته شوند. شبکههای اجتماعی مجازی فواید زیادی دارند اما آسیبهای ناشی از آن همچنان گریبان گیر نوجوانان و جوانان و به طور کلی جامعه و خانوادهها شده است.مقاله حاضر به بررسی آسیب های ناشی از این شبکه ها و راهکارهای پیشگیری از آن پرداخته است.از جمله کارکردهای منفی شبکه های اجتماعی مجازی؛ شکلگیری و ترویج سریع شایعات و اخبار، تبلیغات ضد دینی و القای شبهات، نقض حریم خصوصی افراد، انزوا و دور ماندن از محیطهای واقعی اجتماع،بحران هویت ، اعتیاد به شبکه ها و آسیبهای سیاسی و روانی است. شبکههای اجتماعی در بعد روانی منجر به انعطافپذیری هویتی و شکلگیری هویتهای مجازی جدید میشود و در بعد سیاسی منجر به تضعیف دولتهای ملی، اشاعه اطلاعات سیاسی و کاهش مشارکت سیاسی افراد و گروهها میشود.. از جمله راه کارها برای پیشگیری از این آسیب ها ؛ مقابله با ایجاد و نشر شایعه های برانداز ، قانونمند کردن مقابله با جرایم سایبر ، توسعه شبکههای اجتماعی مجازی بومی و آموزش و آگاهسازی خانواده ها، مراقبت و کنترل والدین، اولیای مدرسه و دوستان و همسالان می باشد.همچنین سازمان های مختلف به ویژه صدا و سیما با آموزش و آگاه سازی مردم در کاهش آسیب های ناشی از این شبکه ها نقش دارند.
مقدمه
اینترنت یکی از وسایل ارتباطی در عصر جدید است که توسط انسان به کار گرفته شده است.این وسیله باعث سرعت و دقت در کارها و گسترش ارتباط شده است ، به گونهای است که کرهی زمین را تبدیل به دهکده جهانی کرده است.اینترنت منتقلکنندهی میلیونها پیام است،پیامهایی که بر ارزشها،نگرشها و هویت فرهنگی کاربران آن در سطح خرد و بر نظامهای فرهنگی-اجتماعی در سطح کلان تأثیر میگذارد.در راستای همین تغییرات است که آمدن واقعیتهای نمادین در فضای سایبر اینترنت ،زمینهی لازم را برای شکلگیری شبکههای اجتماعی را فراهم ساخته است. (دستجردی و صیادی،342-332: 1390)
پدیدهی اینترنت یک شمشیر دو لبه است؛ یعنی هم »فرصت« است و هم »تهدید«، هم »سازنده« است و هم »تخریب کننده«، هم »توسعه دهنده ی« ذهن است و هم »اسیر کننده آن.« بنابراین مفید یا مضر بودن آن، به ظرفیت فکری افراد و قابلیت تصمیمگیری و مدیریتی کسانی بستگی دارد که اطلاعات دریافتی را سازماندهی و پردازش میکنند. )شرودر، کیت ای، مترجم؛ فرود، فر ناز، ،11،.(1383پیشرفتهای جدید در حوزهی فناوری مفاهیم جدیدی چون:دهکده جهانی،جامعه اطلاعاتی،جامعه مجازی و فرهنگ مجازی را پدید آورده است که پیامدهای عملی کردن این مفاهیم تأثیرات خوب و بد بسیاری را بر فرهنگهای مختلف دارد و آنها را بیش از گذشته در عرض تبادل،درهم آمیختگی و رویارویی با یکدیگر قرار میدهد.(جهانگیر، (63-58 :1383
فضای رایانهای پرورشگاهی برای رشد و گسترش ذهن افراد است.این فضا منبع دانش و محل تکامل ایدههای تازه بوده و مانند منبعی وافر از سرگرمیهای شگفتانگیز در یک جهان مجازی است،با وجود همهی اینها اینترنت محلی برای کج روی نیز میباشد.ناهنجاریهای اخلاقی که از طریق سایت های غیراخلاقی ،برخی ایمیلها،وبلاگ های شخصی و چت روم ها ایجاد میشود فضای مجازی را ناامن ساخته است.(پور خاتون،(1391
انسان موجودی مدنی الطبع نامیده شده و همواره باهم نوعان خود در ارتباط بوده است. این نیاز انسانها به یکدیگر، سبب به وجود آمدن اجتماعات انسانی به شمار می رود که به اشکال، اندازهها و کارکردهای مختلف از آغاز تمدن بشری وجود داشته است. شاید کوچکترین و درعینحال قدیمیترین و استوارترین اجتماع انسانی خانواده باشد. (علیمرادی ، 13-6: 1389 )در عرصه مجازی ، شبکههای اجتماعی از طرفی به دلیل قالب بودن فضای گپ و گفتگو و از طرف دیگر ریشهدار بودن فرهنگ گفتمانی در کشورمان توانستهاند بیش از سایر رسانههای مجازی، مورد توجه و اقبال جامعه ایرانی قرار گیرند. این شبکهها نیز مانند سایر شبکههای ارتباطی میتوانند در جهت مثبت و منفی به کار گرفته شوند. به طور مثال از شبکههای اجتماعی مجازی میتوان در جهت رشد فضایل اخلاقی و یا انحراف ازان استفاده کرد. (ماه پیشانیان، (21-16 :1390
در نتیجه با توجه به استفاده فراوان و روبه رشد از این شبکهها در میان کاربران و اثرات منفی که شبکههای اجتماعی مجازی بر اجتماع دارد، مقاله حاضر درصدد بررسی آسیبهای شبکههای اجتماعی مجازی است و سؤال اساسی این پژوهش این است که آسیبهای شبکههای اجتماعی مجازی چیست و با چه راهکارهای میتوان آسیبهای ناشی از این پدیده نوظهور را کاهش داد
مروری کوتاه بر تعریف شبکههای اجتماعی مجازی
در شبکههای اجتماعی مردم میتوانند از شبکههای دوستان آنلاین و گروههایی از کاربران استفاده کنند و همچنین به دوستان جدیدی دست یابند.و با دوستان قدیمی دوباره ارتباط برقرار کنند و روابط دوستانهای را در بین علایق و گروهها به وجود آورند.کاربران شبکههای اجتماعی مجازی میتوانند علایقشان را با پیوستن به گروهها و کسانی که مورد علاقه آنها هستند به اشتراک بگذارند.بعضی از شبکههای اجتماعی نیز میتوانند به کاربران کمک کنند تا شغل پیدا کنند یا تجارت مشارکتی ایجاد ( Neelamalar, M , کنند.در این شبکهها کاربران میتوانند به وسیلهی پروفایل شان ویژگیهای شخصی خود را بیان کنند. . Chitra, P,2009 ,126. )
یک شبکه اجتماعی مجازی ساختار به هم پیوستهای از تنوع در ارتباطها است ارتباطهای دوستانه بین کاربران در شبکههای اجتماعی مجازی نامهای متفاوتی مانند دوستان و پیروها دارد.در خلال این ارتباطات کاربران پیامکها وپیام های چند رسانه ای را بین خودشان به اشتراک میگذارند.تعدادی از شبکههای اجتماعی بر خط مانند فیس بوک ،لینکدین و توئیتر وجود دارد که این شبکه هابیشتر از100 میلیون کاربر فعال دار ندو کاربران زیادی از این خدمات استفاده میکنند. Sanjay & Bryan، 2013(
شبکههای اجتماعی مجازی محصول فناوریهای وب دو هستند. .ب دو به آن دسته از فناوریهایی اطلاق میشود که امکان مشارکت کاربر در تولید محتوا و به اشتراکگذاری اطلاعات شامل :متن،عکس،فیلم ،پیوند،فایل و هرگونه دادهی دیگر را فراهم میآورند.فناوریهای وب دو دنیای کندوهای کاربران در محیطهای مجازی است و شبکههای اجتماعی مجازی بخش از فناوریهای وب دو هستند که درون آنها،تعاملات کاربران و امکان ایجاد حلقههای دوستی،گروههای رأیدهی،ارتباطات افقی و سفارشی شدن صفحات وب فراهم میشود.
میتوان گفت شبکههای اجتماعی بیشتر چندبعدی هستند و به کاربران توانایی کاربردهای قبلی تر از جمله پیامهای فوری و وب نوشت ها و یا تبادل پیامهای شخصی و بارگذاری محتوای تولیدی کاربر مثل وب نوشت ها،تصاویر،ویدئو ونیز بسیاری از کاربردهای دیگر مثل یافتن دوتان قدیمی و دوست شدنهای جدید و داشتن شبکههای دوستان را میبخشد.این قابلیتها عمومی هستند و آنچه در زندگی افراد در یک شبکهی اجتماعی بر خط اتفاق افتاده است ،به تفصیل شرح میدهند.به تعبیری دیگر کاربران این شبکهها به نوعی یک زندگی بر خط را از طریق این پایگاهها دارند(.ضیایی پوروعقیلی،(42-23: 1383
ظهور و گسترش شبکههای اجتماعی مجازی
از سال 1955 تاکنون صدها سایت شبکهی اجتماعی با قابلیتهای مختلف فنی و رویکردهای متنوع اجرایی به وجود آمدهاند که علائق و رسالتهای متفاوتی را پشتیبانی میکنند. بسیاری از شبکهها افکار شخصی را نشر میدهند حال آنکه شبکههای دیگر بر ارتباطات خانوادگی،دوستانه،دانشگاهی یا کاری متمرکز میشوند،موضوعات خبری مطرح روز را نشان میدهند،علائق اعضا را مشخص میکنند یا اینکه همهی این امور باهم ترکیب میشوند. اما در حالت کلی میتوان گفت که طراحی اصلی و پشت پردهی تمامی شبکههای اجتماعی مجازی مشابه هم بوده و مطابق سیستم گلوله برفی1 عمل میکنند. به دنبال یک ثبتنام در شبکه که میتوان برخاسته از میل شخصی یا دعوت یکی از اعضای قلبی صورت گیرد،یک کاربر اقدام به ساختن پروفایل2 شخصی میکند که در آن،مضاف بر اطلاعات مرسوم دموگرافیک نظیر سن،شغل و اطلاعات ارتباطی مثل نام و آدرس ، نکاتی دربارهی قابلیتهای خاص،علائق،گرایشهای فکری و اعتقادی وی نیز درج میشود.پس از ایجاد پروفایل و تکمیل مراحل عضویت،کاربران با مشارکت در فضای دوستان خود و با کمک قابلیتهای چندرسانهای سایت همچون گذاشتن عکس ، متن محتوا یا لینک به محتواهای بیرونی،فضای خود را توسعه دهند.((Ibidظهور سایت های شبکهی اجتماعی در سال 1995 با سایت هم کلاسی3 که به اعضا کمک میکرد دوستان دوران تحصیلی در مقاطع ابتدایی،دبیرستان و دانشگاه را پیدا کنند کلید خورد.در آن زمان کاربران امکان ایجاد پروفایل را نداشتند اما رویکرد این شبکه موفقیتآمیز بود((Wordpressسپس شبکهی اجتماعی سیکس دگریس4 مه طلایهدار پایگاههای اجتماعی به معنای مدرن است در سال 1997به وجود آمد.این شبکه از نخستین پایگاههایی بود که به کاربرانش اجازهی ایجاد پروفایل،دعوت از دوستان ، سازمندهی گروه و دیدن پروفایل دیگر کاربران را میداد . موسسان این سایت معتقدند که این شبکه فرتر از زمان خود بود.تا سال 2002 یعنی دوران طفولیت شبکههای اجتماعی مجازی ،وب سایت های شبکهی اجتماعی دیگری با امکانات جدید همچون ایشین اونیو،میگنته،بک پلانت،کای ورلد1 و غیره پدید آمدند که افراد را به ایجاد صفحات تخصصی،شخصی،حرفه ای و دوستیابی ترغیب میکردند.اما دوران رد و فراگیر شدن آنها با نسل جدید این شبکهها از سال2001 با پدید آمدن سایت هایی چون ریز2 و فریند ستر(2002) 3 در امور تجاری، لینکدین4 برای تجار حرفه ای مای اسپیس5 برای سرگرمی و امور هنری و کوچ سرفینگ6 در امور مسافرت((2003،فیس بوک7 برای دانشجویان هاروارد،اورکات8 برای دوستان دوران تحصیل،فلیکر9 در حوزه ی هنری،داگستر10 برای سگ ها و کتستر11 برای گربه ها((2004،یوتیوب برای فیلم و عکس،یاهو360،ببو و سانگبرای ارتباط عموم((2005،مای چرچ 12 برای مسیحیان و فیس بوک برای عموم (2006) وموارد دیگر که در نمودار((1آمده است ادامه یافته و تخصصی شدن آن ها سرعت گرفت.((Ibid:215در نمودار (1)روندی از پیدایش شبکه های اجتماعی مجازی در محدوده ی زمانی1997 تا2007ارائه شده است.(شهابی و بیات،(86-61 : 1391
تاریخچه شبکههای اجتماعی مجازی در ایران
مفهوم شبکههای اجتماعی مجازی در سال2004 میلادی با حضور شبکه»اورکات « تحت مالکیت شرکت گوگل در میان کاربران ایرانی وارد شد و به سرعت مورد توجه قرار گرفت. چندی بعد،فیلتر شدن اورکات این اقبال را از میان برد.اولین شبکه اجتماعی مجازی ایرانی،»کلوب«1است. این شبکه به دلیل دارا بودن بسیاری از ویژگیها و استانداردهای شبکههای اجتماعی مجازی جهانی همواره مورد اقبال کاربران ایرانی بوده و در سالهای اخیر تیز از جمله پایگاههای اینترنتی برتر داخلی بوده است. در این شبکه،امکانات متنوعی از جمله بازی آنلاین،اتاقهای گفتگو و به تفکیک موضوعی و امکان مشاهده تعداد افراد آنلاین در کل شبکه بدون ایجاد کاربری در آن میباشد.
»دنبالر«2نیز از جمله میکرو بلاگ های اجتماعی ایرانی است که سرعت بالایی دارد. در این میکروبلاگ هها هر کاربر می تواند پستی را به طول1000کاراکتر ارسال کند.کاربر برای بروز رسانی صفحهی شخصی خود در دنبالر میتواند علاوه بر اینترنت،از سرویس»پیام کوتاه«3 و نیزGPRS تلفن همراه استفاده کند. از دیگر شبکههای اجتماعی مجازی ایرانی میتوان به فیس نما4 ،پارس کلوپ5،آشیون6،فرندفا7،یوپلاس8،ویوان فیس9،آیتک10،فیس فید11 و...اشاره کرد. (خجیر و حسین نظر، -389 :1392 (400
کارکرد های منفی شبکههای اجتماعی مجاز
(1 شکلگیری و ترویج سریع شایعات و اخبار کذب
به علت عدم امکان شناسایی هویت واقعی اعضا ونیز عدم کنترل محتوای تولیدشده توسط کاربران شبکههای اجتماعی، یکی از مهمترین ابعاد منفی این شبکهها، شکلگیری و ترویج سریع شایعات و اخبار کذبی خواهد بود که توسط برخی از اعضای این شبکهها و با اهداف خاص وغالباًسیاسی منتشر میشود.
(2 تبلیغات ضد دینی و القای شبهات
در شبکههای اجتماعی اینترنتی نیز مانند سایر رسانهها، افراد و گروههای مغرض با اهداف از پیش تعیینشده و با شیوههای مخصوص، اقدام به تبلیغات ضد دینی و حمله به اعتقادات مذهبی مینمایند که پس از تحقیق و ریشهیابی درمییابیم که هدف اصلی گردانندگان برخی از این شبکهها، دین زدایی و حمله به مقدسات بوده است.
(3 نقض حریم خصوصی افراد
شبکههای اجتماعی ابزارها و امکاناتی را در اختیار کاربران خود قرار میدهند که آنها بتوانند تصاویر و ویدئوها و اطلاعات شخصی خود را در آن قرار دهند. گرچه اغلب شبکههای اجتماعی برای حفظ حریم خصوصی افرا راهکارهایی ارائه دادهاند ولی این راهها کافی نیستند و مشکلاتی از قبیل ساخت پروفایل های تقلبی در شبکههای اجتماعی و عدم امکان کنترل آنها به دلیل حجم بالای این هرزنامهها،باعث میشود افرادی با پروفایل های تقلبی به شبکههای اجتماعی وارد شوند و با ورود به حریمهای خصوصی افراد مورد نظر،تصاویر و اطلاعات آنها را به سرقت برده و شروع به پخش تصاویر در اینترنت کنند.
( 4 انزوا و دور ماندن از محیطهای واقعی اجتماع
