مقاله اخلاق حرفه ای درحسابداری وحسابرسی

بخشی از مقاله

اخلاق حرفه ای درحسابداری وحسابرسی

چکیده

حسابداری دردنیای پیشرفته اقتصادی امروز حرفه ای است حیاتی,زیراسامانه اقتصادی جاری بدون آن نمیتواندوجودداشته باشد,برجستگی متمایزکننده حرفه حسابداری,پذیرش مسئولیت نسبت به عموم است.جامعه انتظارات فراوانی ازاهل این حرفه داردومردم بایدبه کیفیت خدمات پیچیده ارائه شده توسط حرفه حسابداری اعتمادداشته باشند.ازاین رواطلاعات ارائه شده توسط حسابداران بایدبه طورقابل توجهی کارآمد,قابل اتکا,واقعی و بی غرضانه باشد,پس حسابداران نه تنهابایدواجدشرایط وصلاحیت حرفه ای باشند,بلکه بایدازدرجه بالایی ازصداقت ودرستکاری حرفه ای نیزبرخوردار وآبرووحیثیت حرفه ای ازمهم ترین دارایی های آنهاباشد.درنتیجه اخلاق حسابداری برای حسابداران حرفه ای وافرادی که به خدمات حسابداری تکیه دارنداهمیت زیادی داردباوجوداین به نظرمیرسددرایران,ازلحاظ نظری ,به این مهم پرداخته نشده است. در این مقاله بدنبال بیان مفاهیم مرتبط با اخلاق حرفه هستیم.

کلید واژهها: اخلاق،حرفه, اخلاق حرفه ای,اخلاق حرفه ای حسابدری,اخلاق حرفه ای حسابرسی

1

مقدمه

هنگامی که شخصیت افراد در جامعه متزلزل شود، جامعه به طور فاجعه آمیزی آسیب پذیر میگردد. دوام و بقای یک ملت و یا یک فرهنگ منوط به این است که آن ملت مجهز به ارزش های ساده و ابتدایی اخلاقی نظیر: دلاوری، نوع دوستی، احترام به دیگران و قانون باشد. یک ملت بقا نخواهد داشت مگر اینکه دارای افرادی باشد که مبنای عملشان انگیزه هایی فراتر از سود شخصی باشد. رعایت قانون، احترام به زندگی و داراییهای بشر، عشق ورزی به خانواده، دفاع از اهداف ملی، کمک به مستمندان و پرداخت مالیات، همه و همه به فضایل شخصی افراد نظیر دلیری، وفاداری، صداقت، گذشت،

نیکوکاری، احساس همدردی، ادب، نزاکت و احساس وظیفه بستگی دارند حرفه حسابداری نیز یکی از متشکل ترین و منضبط ترین حرفه های دنیاست و به دلیل نوع و ماهیت خدماتی که ارائه میکند باید اعتبار و اعتماد خاصی داشته باشد. تداوم این اعتبار و اعتماد و تقویت آن، به پایبندی فکری و عملی اعضای حرفه به ضوابط رفتاری و اخلاقی آن بستگی دارد.

تعریف اخلاق

اخلاق می تواند به عنوان شاخه ای از فلسفه به میزان نگرانی در مورد رفتار انسان در خصوص درست و بدون خطا بودن کارها، نیکی و بدی، نیت و عواقب چنین اقدامهایی تعریف شود. .(Smith & Lee 2009) اخلاق ممکن است به طورکلی به عنوان مجموعه ای از اصول ارزشها تعریف شود. برای مثال از مجموعه های تجویزشده از اصول اخلاقی یا ارزشها در این سطح میتوان به قوانین و مقررات، اصول مذهبی، منشور اخلاق کسب وکار,برای حرفه ای ها و گروههای صنعتی و منشور رفتار درون سازمانی اشاره کرد(.( Kabir, 2009 به عبارت دیگر، اخلاق مجموعه ای از معیارهای دستوری است برای قضاوت در این باره که آیا چیزی درست است یا خیر(.)(Gitman & McDaniel, 2002محب,نگین,م مرادی,فاطمه)

اهمیت اخلاق

ماهیت کار انجام شده توسط حسابداران و حسابرسان نیاز به سطح بالایی از اخلاق دارد. سهامداران، سهامداران بالقوه،و دیگر کاربران از اطلاعات صورتهای مالی برای تصمیم گیری آگاهانه در مورد سرمایه گذاری استفاده میکنند. شناخت اخلاق میتواندحسابداران و حسابرسان را برای غلبه برمعضلات اخلاقی کمک کند، همچنین به آنها برای انتخاب صحیح کمک می کند، اگر چه ممکن است به نفع شرکت نباشد،امابرای سرمایه گذاران و ذینفعانی که از این اطلاعات استفاده می کنند، مفید است.
هر جامعه متمدن بر ارزشهای اخلاقی استوار است؛ بدوناخلاق تمدن سقوط میکند. رعایت موازین اخلاقی توسط کسبوکارها باعث ارتقای اعتماد عمومی به کالاها و خدمات آنها میشود. اخلاق باید آموزش داده شود.
تعاریف حرفه

حرفه را این گونه تعریف می کنند: » پیشه ای که مستلزم وجود دانشی است تخصصی و اغلب تدارکی طولانی و ژرف شامل: آموزش مهارتها و روشها و همچنین اصول علمی ، تاریخی و محققانه ای که بر آن مهارتها و روشها تاکید دارد و با استناد به سازمان و تشکیلات یا اتفاق آراء و استانداردهای والای دستاوردها و رفتار و سلوک پشتیبانی می شود و اعضای خود را به مطالعاتی مستمر و نوعی کار متعهد می کند که نخستین آن ارائه خدماتی عمومی است.

فرهنگ علوم اجتماعی می گوید: »واژه حرفه به شغلی اطلاق می شود که داشتن دانش و مهارت سطح بالایی را طلب می کند و باید حداقل بخشی از آن دانش و مهارت از طریق گذراندن دوره های کم و بیش نظری و نه با ممارست عملی صرف کسب شود، به نحوی از انحا در دانشگاه یا مؤسسه ای معتبر مورد آزمایش و امتحان قرار می گیرد و بر افرادی دلالت می کند که در مقایسه با مشتریان آن

2

حرفه صاحب نظر هستند.درحال حاضر این واژه معمولاً در باره مشاغل معینی بکار می رود که اعضای آن به ارائه خدمات و نه تولید و توزیع کالا اشتغال دارند(همتی,محمدوهمکاران)
ماهیت حرفه

تداوم حیات هر حرفه منوط به نوع و کیفیت خدماتی است که ارائه می کند و اعتبار و اعتمادی است که در نتیجه این خدمات بدست می آورد . این اعتبار و اعتماد ، سرمایه اصلی هر حرفه است و حفظ آن از اهمیتی والا برخوردار است .این امرمستلزم شناخت مسئولیت یک فرد حرفه ای تحت چهار عنوان ذیل است:

مسئولیت در قبال جامعه, مسئولیت در قبال صاحبکار,مسئولیت در قبال سایر اعضای حرفه, مسئولیت در قبال خود.(حساس یگانه,یحیی,کتاب فلسفه حسابرسی,فصل(13
اخلاق حرفه ای

مفهوم اخلاق حرفه ای پدیده ای نسبتاً نو در حسابداری است که اخیراً در کشور ما بسیار به آن توجه شده و این مقوله سرآغاز تحول و توجه جدید درحسابداری ایران خواهد بود و می توان انتظار داشت که در آینده نزدیک، بحث ها، کارگاهها و پژوهشهای بیشتری در این زمینه شکل خواهد گرفت.

هر حرفه رفتار و تعهدات مربوط به خودرا دارد که برگرفته از اساسنامه آن حرفه است. اخلاق حرفه ای نیز بر حسب دانش و آگاهی وسیع و یک نمونه ایده آل از خدمت به جامعه تعریف شده و می کوشد به مسائل اخلاقی حرفه های گوناگون پاسخ دهد. اخلاق حرفه ای را مسئولیتهای اخلاقی سازمان تعریف می کنند که شامل همه ابعاد سازمان میشودو اخلاقیات شغلی را در برمی گیرد و بر اصل حق مردم استوار است و اعتقاد دارد »محیط حق دارد و سازمان وظیفه.«

امروزه بسیاری از کشورها به این بلوغ فکری رسیدهاند که بیاعتنایی به مسائل اخلاقی و فرار از مسئولیتها و تعهدات اجتماعی به از بین رفتن موسسه و سازمان میانجامد به همین دلیل بسیاری از موسسات و سازمانهای موفق ، برای تدوین استراتژی اخلاقی احساس نیاز کرده و به این باور رسیدهاند که باید در سازمان یک فرهنگ مبتنی بر اخلاق رسوخ کند، از این رو کوشیدهاند به تحقیقات درباره اخلاق حرفهای جایگاه ویژهای بدهند. لذا یکی از عمدهترین دغدغههای مدیران کارآمد در سطوح مختلف, چگونگی ایجاد بسترهای مناسب برای عوامل انسانی شاغل در تمامی حرفههاست تا آنها با حس مسئولیت و تعهد کامل به مسائل جامعه و حرفه خود بپردازند و اصول اخلاقی حاکم بر شغل و حرفه خود را رعایت کنند.(همتی,محمد وهمکاران) عدم رعایت اصول اخلاق حرفه ای در بین حسابداران اضمحلال جامعه حرفه ای حسابداران را در پی خواهد داشت. وظیفه جامعه

حسابداران یاری دادن به نظام اقتصادی کشور در اطمینان دادن به صاحبان سرمایه و دیگر اشخاص ذینفع و ذیحق در مورد صورتهای مالی واحدهای تولیدی بازرگانی و خدماتی است. حصول اطمینان از شفافیت صورتهای مالی، رشد و بویژه امنیت اقتصادی را در پی خواهد داشت که بدون تردید دستاورد بزرگی است.(فرامرز قراملکی، احد)

تاریخچه اخلاق در حسابداری

موضوع اخلاق در حسابداری بیشتر, از سال 2001 در پی فرو پاشی شرکت انرون مطرح شد. سقوط انرون یکی از بزرگترین فروپاشیهای سده گذشته و سده اخیر است که منشأ اصلاحات بزرگی در موضوع حاکمیت شرکتی در سراسر جهان شده و تاثیر عمیقی بر حرفه حسابرسی داشته است. بررسی فروپاشی این شرکت حاوی نکات حائز اهمیتی است که یکی از اساسیترین آنها ضعفهای کنترل داخلی و گزارشگری مالی است که حاصل سقوط اخلاقی درونسازمان و حسابرسان شرکت است.

3

یکی از ضعفهای اساسی در شرکت انرون، مشکلات اخلاقی و فرهنگی بود که از صدر تا ذیل مسئولان شرکت را فراگرفته بود. تیم مدیریت (هیئتمدیره و مدیرعامل) انرون، متکبر، خودخواه، بلندپرواز وپشت هم انداز بودند. حتی برخی عقیده داشتند کنت لی (موسس شرکت) بیشتر شبیه رهبر یک فرقه است وکارکنان برای هر حرف او چاپلوسی و تملق میکردند و همچون برده از او تبعیت مینمودند. هیئت مدیره متشکل از افرادی بود که دارای شخصیت اخلاقی ضعیفی بودند و به انجام کارهای تقلبآمیز، تمایل داشتند واین موضوع علت اصلی شکست شرکت انرون بود.

اخلاق حسابداری برای کنترل دشوار به نظر می رسد در حالی که حسابداران و حسابرسان باید منافع عموم مردم را در نظر بگیرند (که به اطلاعات جمع آوری شده در حسابرسی بستگی دارد) نقش حسابداران برای جامعه مهم میباشد. حسابداران به عنوان خبرنگاران مالی و واسطه گران در بازارهای سرمایه می باشند و تعهد اولیه خود را مدیون منافع عموم مردم هستند.اطلاعاتی که آن ها ارائه می نمایند درکمک به مدیران،سرمایه گذاران و دیگران در تصمیم گیریهای مهم اقتصادی حیاتی می باشد . بر این اساس، ناشایستگی های اخلاقی توسط حسابداران می تواند نبرای جامعه مضر باشد، در نتیجه در مردم بی اعتمادی و در عملیات بازار سرمایه اختلال ایجاد می نماید.

از دهه 1980 تا کنون رسوایی های متعدد حسابداری وجود داشته اند که به صورت گسترده توسط رسانه ها گزارش شده اند و اتهامات تقلب، درخواست های حمایت از ورشکستگی، و بسته شدن شرکت ها و شرکت های حسابداری را به وجود آورده اند . رسوایی ها نتیجه حسابداری خلاق ، تحلیل مالی گمراه کننده، و همچنین رشوه خواری بودند.

( حساس یگانه،یحیی, سقوط اخلاق حرفه ای و فروپاشی انرون)

مشکلات اخلاقی حسابداری دراقتصادامروز الف.بازار رقابتی خدمات حسابداری

بازار رقابتی دنیای اقتصادی امروز علیرغم فواید و مزایای که برای مشتریان در جهت استفاده از محصولات با کیفیت بهتر و قیمیت پایین تر داشته ،پیامدهای غیر اخلاقی زیادی نیز برای رقابت کنندگان عرضه کالا و خدمات در پی داشته است.حرفه حسابداری نیز در بازار رقابتی برای عرضه خدمات حسابداری کم و بیش با معضلات اخلاقی رو به رو بوده است .

دو نوع انحراف در بازار امروز رایج شده است :

-1قیمت گذاری خدمات حسابداری به میزان کمتر از واقع -2تخفیفات نسبت به تعرفه خدمات حسابداری((1
ب. تمرکز واحدهای تجاری برای به حداکثر رساندن سود

در سالهای اخیر ،حرفه حسابداری که یک حرفه مفید و شرافتمند بوده تحت تاثیر فشارهای محیطی خاص قرار گرفته است. شرکت های بزرگ برای گزارش سود بیشتر و فریب سرمایه گذاران ،متوسل به تقلبهای حسابداری شده اند. شرکتهای مشهور و بلند آوازه و مدیران عالی اجرایی ،اداره کنندگان چنین تقلبهای بوده اند که تضعیف کسب و کار ر ا در پی داشته اند.((2

ج. تنوع خدمات و حسابداری

در حالی که نقش اصلی حسابداران تهیه تصویری از وضعیت وعملکرد مالی یک واحد مالی تجاری است. نقشهاوخدمات دیگر نیز می دهند.(سرلک,نرگس,ص(3) (74-76

4

اهداف حرفهحسابدارِی

از دیدگاه آیین رفتار حرفه ای، اهداف حرفه حسابداری عبارت است از :دستیابی به بهترین اصول و ضوابط حرفه ای، اجرای عملیات در بالاترین سطح ممکن، بر اساس اصول و ضوابط مذکور و به طور کلی تأمین منافع عمومی است. تحقق این اهداف مستلزم تامین موارد زیر است:

الف- اعتبار: جامعه به اطلاعات و سیستم های اطلاعاتی قابل اتکا و معتبر نیاز دارد.

ب- حرفه ای بودن : افراد حرفه ای در زمینه حسابدار ی حرفه ای باید به سادگی توسط صاحبکاران، کارفرمایان و سایر ا شخاص ذینفع، قابل تشخیص و شناسایی باشند پ -کیفیت خدمات : اطمینان از اینکه کلیه خدمات ارائه شده توسط حسابداران رسمی با بالاترین کیفیت ممکن انجام میشود.

ت- اطمینان: استفاده کنندگان از خدمات حسابداران رسمی باید مطمئن شوند چارچوبی برای رفتار حرفه ای وجود دارد که ناظر بر ارائه آن خدمات است.( جامعه حسابداران رسمی ایران، آیین رفتار حرفه ای,ص(11

اصول اخلاق حرفه ای حسابداری

لازمه دستیابی به اهداف حرفه حسابداری توسط حسابداران رسمی، پایبندی به اصول بنیادی زیر است: الف- درستکاری: حسابدار رسمی باید در انجام خدمات حرفه ای خود درستکار باشد.

ب- بیطرفی: حسابدار حرفه ای باید بیطرف باشد و نباید اجازه دهد هر گونه پیش داوری، جانبداری، تضاد منافع یا نفوذ دیگران، بیطرفی او را در ارائه خدمات حرفه ای مخدوش کند پ-صلاحیت و مراقبت حرفه ای: حسابدار حرفه ای باید خدمات حرفه ای را با دقت، شایستگی و پشتکار انجام دهد .

وی همواره موظف است میزان دانش و مهارت حرفه ای خود را در سطحی نگاه دارد که بتوان اطمینان حاصل کرد خدمات وی به گونه ای قابل قبول و مبتنی بر آخرین تحولات در حرفه و قوانین و مقررات ارائه می شود.

ت- رازداری: حسابدار حرفه ای باید به محرمانه بودن اطلاعاتی که در جریان ارائه خدمات حرفه ای خود بدست می آورد توجه کند و نباید چنین اطلاعاتی را بدون مجوز صریح صاحبکار یا کارفرما، استفاده و یا افشا کند؛ مگر آنکه از نظر قانونی یا حرفه ای حق و یا مسئولیت افشای آن را داشته باشد.

ث- رفتار حرفه ای: حسابدار حرفه ای باید به گونه ای عمل کند که با حسن شهرت حرفه ای او سازگار باشد و از انجام اعمالی بپرهیزد که ممکن است اعتبار حرفه را خدشه دار کند.

ج- اصول و ضوابط حرفه ای: حسابدار رسمی باید خدمات تخصصی حرفه ای را مطابق اصول و ضوابط حرفه ای انجام دهد

و همچنین درخواست های صاحبکار یا کارفرمای خود را به گونه ای با مهارت و دقت انجام دهد که با الزامات درستکاری، بیطرفی

و در مورد حسابداران رسمی شاغل با استقلال وی نیز سازگار باشد.( جامعه حسابداران رسمی ایران، آیین رفتار حرفه ای,ص:-12 (11
عوامل موثردرنقض اصول

وضعیتهای گوناگون وعوامل متعدد ومختلفی بصورت بالقوه میتواندموجبات نقض وعدم رعایت اصول بنیادی رادرعمل فراهم آورداین عوامل رامیتواندرچنددسته زیرطبقه بندی نمود:

5

منافع شخصی,تجدیدنظر,حمایت یامخالفت,رابطه نزدیک,تهدید

منافع شخصی:منافع مالی یادیگرمنافع حسابدارحرفه ای یاخویشاوندان نزدیک وی میتواندبه ایجادخطرنقض اصول درستکاری وواقع بینی منتج شوداین خطرممکن است ازمنافع مستقیم یاغیرمستقیم نشات بگیرد.

تجدید نظر:درمواردی که نتایج کاریاقضاوت حسابدارحرفه ای درمعرض چالش قرارمیگیردو وی ناگریزبه ارزیابی مجددوتجدیدنظردرآن میشودخطرنقض اصل واقع بینی پدید می آید.

حمایت یامخالفت:درمواردی که حسابدارحرفه ای درمسئله یادعوایی به طرفداری یامخالفت باصاحب کاریا کارفرمایش موضع گیری میکندممکن است اصل واقع بینی رانقض نماید.

قرابت:درمواقعی که حسابدارحرفه ای به دلیل رابطه نزدیک ,آگاهی ازمسائل ویادانستن ویژگیهای صاحبکاریاکارفرمایش به وی اعتمادکامل پیدامیکندخطرنقض اصول بنیادی توسط وی پدیدار میشود.

تهدید:حسابدارحرفه ای ممکن است به دلیل تهدیدیاترس ازصاحبکار,کارفرما,شخص یامرجعی مقترویافشارهای دیگراصول بنیادی رانقض کند.(علی مدد,مصطفی) راه های گوناگونی وجود دارد که حرفه حسابداری و جامعه حسابداران رسمی را تشویق و ترغیب نمایندکه رفتاری شایسته در پیش

گیرند و خدمات مربوطه را با کیفیت عالی ارائه نمایند:

استانداردهای پذیرفته شده حسابرسی, آزمونهای حسابداران رسمی, کنترل کیفیت, بررسی همپیشگان, کمیسیون بورس اوراق بهادار, الزام به آموزش مستمر, مسئولیت قانونی, آئین رفتار حرفه ای.(حساس یگانه,یحیی,کتاب فلسفه حسابرسی,فصل(13
قصورات اخلاقی درحرفه حسابداری

متأسفانه رخدادهای اخیر حسابداری در جهان و بررسی روند گزارشگری در ایران و سایر کشورها نشان دهنده قصورات اخلاقی دراین حرفه است هرچند دیرزمانی است که مجامع حرفه ای حسابداری درکشورهای مختلف به هدف ملزم کردن حسابداران مسؤولیت پذیری درقبال منافع عموم و رعایت اخلاق حرفه ای،اقدام به تدوین آیین رفتارحرفه ای نموده اند، اما گویا آیین نامه رفتار حرفه ای به تنهایی نمی تواند مشکلات موجود را حل کندوهمچنان رسوایی های حرفه حسابداری درگوشه و کنار جهان به وقوع می پیوندد .در تحلیل این وقایع،عده ای با استفاده از فرض های بنیادین اقتصادی، ذات بشر را فرصت طلب و بی توجه به اخلاق بیان نموده اند و خواستار قوانین سختگیرانه تر در حرفه حسابداری می باشند . برخی نیز نخبگان و استادان حسابداری رامسئول رسواییهای اخیر می دانند و ادعا می کنند که گرایش دانشگاهیان حسابداری به کسب احترام علمی و جدایی آنها ازحرفه، آنها را از یافتن ارزشهای مشترک مورد نیاز برای جلوگیری از رسواییهای اخیر ناتوان کرده است . برخی نیز افول ارزشهای اخلاقی در اجتماع را دلیل زیرپا گذاشتن معیار های اخلاقی میدانند.( اعتمادی,حسین,دیانتی دیلمی,زهرا,ص(12 حسابداران شاغل در حرفه حسابداری، هر روز درگیر قضاوت و انتخاب رویه های حسابداری هستند. این در حالی است که
دانشگاهیان به طور سنتی نقش مفسر و اصلاح طلب را در مسائل هنجاری ایفا می کنند و با تمرکز صرف روی مباحث اثباتی، مهمترین نقش خود را در جامعه فراموش کرده اند تاکید دانشگاهها به تدریس فرضیه هایی که مبنای آنها منفعت شخصی است، می تواند به طور ناخودآگاه به دانشجویان ا لقا کند که وقتی وارد عرصه عمل شدند آنها نیز منفعت شخصی خود را مبنای تصمیم گیریهایشان قرار دهند. از سوی دیگر، بررسی ابعاد اخلاقی دستکاری اطلاعات مالی در سطح خرد و کلان نشان می دهد که دستکاری اطلاعات مالی در هر دو سطح، غیر اخلاقی بوده و از منظر استفاده کنندگان از اطلاعات که دارای قدرت اجرایی در شرکت نیستند و

6