بخشی از مقاله
اخلاق حرفه ای کسب و کار در تجارت الکترونیک
چکیده
بررسی اخلاق کسب و کار، تجارت الکترونیک و داد و ستدهای میان آن دو، مطلبی اساسی و پر دامنه است و توجه بسیاری را به سوی خود معطوف داشته است. رعایت اخلاق و حفظ ارزش های اخلاقی به صورت یکی از مهم ترین پدیدههایی درآمده است که در بیشتر سازمان ها مورد توجه قرار می گیرد. اصول اخلاقی به صورت بخشی از سیاست های رسمی و فرهنگ غیر رسمی سازمان درآمده است. آنچه در این مقاله بررسی می شود اخلاقیات از جمله اخلاق کسب و کار، بر تجارت الکترونیک در سازمان است. یعنی در این مقاله دنبال تبیین این امر هستیم که التزام به اخلاقیات بهطورکلی در راستای موفقیت، بهبود و کارآمدی امور اقتصادی حرکت میکند. هدف از این مقاله نشان دادن اهمیت توجه به مقوله اخلاق در تجارت الکترونیک است.
واژگان کلیدی: اخلاق، اخلاق حرفه ای درمدیریت، تجارت الکترونیکی، اخلاق حرفه ای کسب و کار، تجارت عادلانه
1
مقدمه
اصول اخلاق حرفهای دارای بار و ارزشهای والایی است که رعایت آنها در رعایت هنجارهای اجتماعی بسیار نقش آفرین است و این مستلزم شناخت اولیه و اساسی از اصول مذکور است .همچنانکه رفتار و شیوه زندگی ایمان آورندگان به کتب آسمانی گویای محتوی دینی و مذهبی آنهاست و همچنانکه حرکات و سکنات مسلمانان برگرفته از آیات قرآن است و آن کتابی است که اخلاقی واحد را در میان پیروانش ایجاد کرده و در تمام زوایای زندگی آنها وارد شده و برای آن برنامه ای خاص دارد، هر حرفه ای نیز رفتار و تعهدات مربوط به خود را دارد که برگرفته از اساسنامه آن حرفه است. حرفه های مختلف برحسب میزان حساسیت و وظیفه ای که در خدمت به جامعه دارند دارای معیارهای اخلاقی متفاوت می باشند، معیارهای اخلاقی اصول مشترک خصوصیت ارزشها و صلاحیتهایی را مشخص می کنند که اعضای یک سازمان را به هم پیوند می دهد. در واقع معیارهای اخلاقی چارچوبی را برای ارزشها، اصول و مسئولیتها و حقوق سازمانهاارائه می دهد. به عبارت دیگر معیارهای اخلاقی به ما می گوید سازمانها چه سازمانهایی هستند، چه باید انجام بدهند، چه نوع تصمیماتی می بایست در این سازمانها اتخاذ شود؟ معیارهای اخلاقی همچون نقشه های راهنمایی هستند که به اعضاء یک سازمان کمک می کنند تا نقشهای خود را به روشنی و وضوح کاملی ایفاء نمایند. این معیارها برگرفته از فرهنگ بومی - فرهنگ مدنی روز و بخصوص در کشور ما متاثر از دین مبین اسلام است. صرف نظر از اینکه اخلاق هم به جنبه مثبت و هم به جنبه منفی آن اطلاق می شود. کلمه اخلاق به آن دسته از صفات مثبت که با هنجارهای جامعه همخوانی دارند اطلاق می شود. اصولاً اخلاق منفصل از موضوعات مادی بوده و بعد معنوی طبقات مشاغل را که دارای اهداف و منافع مشترک هستند دربر می گیرد و امروز به این نوع اخلاق، اخلاق حرفه ای می گویند. (جواهردشتی، (1382
راجع به رعایت اصول و ارزشهای اخلاقی در تجارت نیز مباحث مختلفی وجود دارد. گروه هایی از مردم تصور می کنند اخلاقیات در قلمرو تجارت جایگاهی ندارد . زیرا هدف تجارت انجام فعالیتهایی به منظور کسب سود و دستیابی به نفع شخصی است و بقا در فضای رقابتی بازار مستلزم آن است که حداکثر کردن سود در رأس اهداف هر بنگاه باشد؛ در حالی که بایدها و نبایدهای اخلاقی، ارزشگذاری درباره افعال بشر و قضاوت درباره خوب یا بد بودن اقدامات و تصمیمگیری ها در حیطه اخلاق مطرح می شود و هدف اخلاق دستیابی جوامع انسانی به خیر و سعادت است. از این منظر، اخلاق و تجارت دو مقوله ناسازگار با یکدیگر به شمار می آیند. در برابر اظهار نظر نخست دیدگاه دیگری وجود دارد. بر اساس این دیدگاه با توسعه فناوری و طرح نیازها و انتظارات جدید در جوامع بشری، برای پرداختن به تجارت در محیط فیزیکی یا دنیای مجازی توجه به جنبه های اخلاقی امری اجتناب ناپذیر و الزامی است. تجربه های حاصل از مدیریت بنگاه ها نیز نمایانگر آن است که در عصر حاضر علاوه بر وجود مقررات داخلی که برای اداره امور تولیدی، فنی، اجرایی و مدیریت بنگاه ها از آن ها استفاده میشود، ابزار دیگری نیز مورد نیاز است که حسب مورد، آن ها را اخلاق حرفه ای یا اخلاق سازمانی مینامند(مصطفوی منتقمی، (1389
اخلاق کسب و کار
واژه »اخلاق« جمعخُلْق«» استکه در لغت بهمعنای »سرشت و سجیه« آمده است؛ اعم از سجایای نیکو و پسندیده، مانند راستگویی و پاکدامنی، یا سجایای زشت و ناپسند، مانند دروغگویی و آلودهدامنی. در عموم کتابهای لغوی، این واژه با واژه خَلق«» همریشه شمرده شده است. خُلق زیبا بهمعنای بهرهمندی از سرشت و سجیهای زیبا و پسندیده و خَلق زیبا بهمعنای داشتن آفرینش و ظاهری زیبا و اندامی موزون و هماهنگ است. (ابنمنظور، (194 / 4 :1405دانشمندان اخلاق این واژه را در معانی پرشماری بهکار بردهاند. رایجترین معنای اصطلاحی اخلاق در میان اندیشمندان اسلام عبارت است از:صفات و ویژگیهای پایدار در نفس که موجب میشوند کارهایی متناسب با آن صفات، بهطور خودجوش و بدون نیاز به تفکر و تأمل از انسان صادر شود
2
(مجلسی، (372 / 67 :1403اخلاق کسب و کار، نوعی اخلاق کاربردی (Applied Ethics) است؛ بنابراین، از این نظر ویژگیهای مشترکی با دیگر انواع اخلاقهای کاربردی مانند: اخلاق زیستی((Bioethics ، اخلاق پزشکی((Medical Ethics ،
اخلاققضایی(Legal Ethics )، اخلاق مهندسی (Engineeing Ethics) و اخلاق رسانهای (Media Ethics)دارد .سادهترین انگاره در تعریف اخلاق حرفهای این استکه آن را مسئولیتپذیری در زندگی شغلی بدانیم. اخلاق حرفهای برحسب اینکه در این مسئولیتپذیری عضو مسئول دارای شخصیت حقیقی یا حقوقی باشد، دو مرتبه پیدا میکند:
1. مسئولیت اخلاقی فرد در زندگی
2. مسئولیت اخلاقی سازمانها در قبال عناصر محیط داخلی و محیط خارجی. (فرامرز قراملکی، (1385
پیوند اخلاق و عنصر مسئولیت قدمتی طولانی دارد و از زمان واگذاری مقامها و مدیریتها به افراد، اندیشهگران و فیلسوفان و حکیمان بر آن صحه گذاشتهاند و بر وجود پیوندی ساختاری میان آندو تأکید ورزیدهاند.بسیار روشن استکه اخلاق انسانی ومثبت،حوزه مسئولیتپذیری و ایفای نقش سازنده و مثبت را بالنده میسازد و البته که اولین خطر در حوزه مسئولیت و مدیریت بر جامعه، ظهور رفتارهای اخلاقی منفی و رویآوردن به خصلتهای نفسمدار شیطانی استکه در چنین وضعیتی، تعهد و مسئولیت رنگ میبازد و افراد نمیتوانند به مسئولیتهای خود عمل نمایند. اخلاقیات مثبت، حجاب ارزشها، کرامتها و بزرگواریها و خواسته های اجتماعی هستند.
منشورهای اخلاقی و چگونگی تدوین آنها
گامناتز و لیری" ( (2002 منشور اخلاقیات در شکل گیری رفتار کارکنان سازمانها نقش مهم و اساسی دارد . منشور می تواند فعالیتهای سازمان ، واحدهای آن و اعضاء را به منظور تحقق اهداف و حفظ مصالح و منافع عمومی تجهیز کند".
"ریچارد ال دفت " مرامنامه یا منشور اخلاقی سندی است رسمی که اصول اخلاقی و شئونات معنوی و ارزشی سازمان در آن قید شده است ، در این سند انتظاراتی که سازمان از نظر رفتارهای اخلاقی از افراد دارد نوشته می شود. منشور اخلاقیات سازمانی مجموعه راه حل های است که عملکرد و اقدامات صحیح کارکنان را بصورتی واضح و شفاف معین نموده و معیارهایی برای تصمیم گیری و انتخاب در اختیار آنان قرار می دهد. منشور اخلاقیات سازمانی اجرای امور سازمان را تسهیل و تصحیح کرده و بررسی و ارزیابی آنها را از سوی نمایندگان مردم و سیاستمداران بصورتی عینی امکان پذیر می سازد. " الگوهای اخلاقی به فرد امکان می دهند تا تصمیمات صحیحی اتخاذ کنند و از ابهام و سردرگمی رهایی یابند".
" عدم وجود مدلها و اصول مدون اخلاقی و ارزشی موجب می شود تا هر فردی در سازمان بر اساس احساس وجدانی خود دست به عملی بزند که شاید از دیدگاه فردی او بهترین باشد اما از نظر جامعه و سازمان و مصالح کلی نظام چندان خوشایند و مطلوب نباشد". " باومن" ( 1981) می گوید عده ای از اندیشمندان بر این باورند که منشور اخلاقیات در بهبود رفتار اخلاقی کارکنان مؤثر است و منشور مبنایی را به عنوان چارچوب رفتار مرجع در سازمان فراهم می کند و بدین ترتیب لازم است که کارآمد باشد و ضمن تشویق فعالانه افراد به کار در چارچوب موازین به نحو جدی به اجرا گذاشته شود".
" برای اینکه کارکنان سازمان در حدود شرایط و استانداردها و ضوابط اخلاقی برای درونی کردن مبانی ارزشها و ارزشهای حاکم بر جامعه و فرد عمل کنند باید مراحل درک و شناخت ، تبیین و تدوین و تنظیم اخلاقیات برای هر فرد و عضو سازمان را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهند" .
3
تدوین منشورهای اخلاقی
در اینجا لازم است یادآور شویم که اغلب موسسات بازرگانی و صنعتی در کشورهای توسعهیافته به منظور آموزش نکات اخلاقی به کارکنان خود، به تدوین منشورهای اخلاقی یا دستورالعملهای ویژهای در این زمینه اقدام کردهاند که رعایت مفاد آنها برای کارکنان الزامی است. دانشگاههای معتبر در تدوین این اصول نقش اصلی را ایفا کردهاند. در اغلب این دستورالعمل ها به کارکنان رهنمود داده شده است که:
-1 درستکردار باشند.
-2 محیطی آکنده از صفا و صمیمیت برای فعالیت تجاری ایجاد نمایند. -3 سطح کارایی خود را افزایش دهند.
-4 اطلاعات مربوط به قراردادهای منعقده شرکت خود را فاش نکنند به گونهای که مشتریان اطمینان حاصل نمایند که کسی از اسرار حرفهای آنان مطلع نخواهد بود.
-5 از داراییهای شرکت اعم از داراییهای مادی (ماشینآلات، ابنیه، تجهیزات، اموال مادی و غیرمادی حقوق مالکیت معنوی، اطلاعات مربوط به فناوریها، اختراعات، اکتشافات، فرایندهای نوینی که در پیشرفت امر تجارت و صنعت تاثیرگذار است) به خوبی حفاظت نمایند.
-6 دستاوردهای پژوهش خود را به طور مستمر به مدیریت یا مسئول ذیربط در شرکت گزارش دهند.
-7 فعالیتهای شرکت را در مواردی که مغایر با قانون یا اخلاق حرفهای تلقی میکنند به طور مستند به مدیریت اعلام نمایند. -8 هنگام برقراری ارتباط کاری با رقبای تجاری کاملا محتاط باشند تا اطلاعاتی که ارائه آنها به مصلحت شرکت نیست در اختیار رقبا قرار نگیرد.
-9 گردآوری اطلاعات در خصوص فعالیتهای شرکتهای رقیب به ویژه نقاط ضعف، قوت، فرصتها یا تهدیدهای آنان از وظایف حرفهای کار کنان شرکت تلقی میشود و با اصول اخلاقی حاکم بر تجارت منافات ندارد.
-10 کارکنان شرکت هنگام فعالیتهای بازاریابی یا انجام مذاکرات تجاری برای عقد قرارداد یا ملاقاتهای خارجی میتوانند هدایایی را که شرکت در اختیار آنان قرار داده است و ارزش محدودی دارند به طرف آتی تجاری خود یا افراد تیمهای مذاکرهکننده ارائه دهند یا اشیای کادویی طرف مقابل را که گرانبها نیستند متقابلا دریافت نمایند. به هرحال اخذ اشیای گرانبها یا کادوهای غیرمتعارف خلاف اصول اخلاقی است و از نظر شرکت جرم محسوب میشود.
-11 کارکنان شرکت در خلال سفرهای تجاری یا ماموریتهای بازاریابی مجازند که دعوت طرفهای تجاری آتی یا افرادی را که با آنها مذاکره خواهند کرد برای صرف نهار یا شام بپذیرند مشروط بر آنکه این قبیل مراسم با عرف و سنن تجاری کشوری که در آن به فعالیت تجاری اقدام کردهاند سازگاری داشته باشد.
-12اگر کارکنان شرکت در سفرهای خارجی یا قبول دعوت برای شرکت در مراسم یا تشریفات خاصی به سبب نتایج حاصل از آن دچار تردید باشند بهتر است که با مسئولان ذیربط در شرکت مشورت و طبق رهنمود آنان اقدام نمایند.
-13 کارکنان شرکت همواره باید به خاطر داشته باشند که منافع اجتماعی و مصالح کشور متبوعشان فراتر از منافع شخصی آنان قرار دارد.
-14 در ملاقاتهای تجاری با هر فردی باید متناسب با شان و منزلت او رفتار شود.
-15کارکنان شرکت اجازه ندارند که بابت عقد قراردادهای تجاری با طرفهای تجاری از آنان پورسانت یا کارمزد دریافت دارند. اعطای هر نوع پاداش به کارکنان شرکت، بابت خدماتی که انجام میدهند برعهده خود شرکت است.
-16کلیه معاملات انجامشده در شرکت باید مبتنی بر اسناد و مدارک رسمی بوده و از روشهای حسابداری مورد تایید شرکت برای ثبت، نگهداری و بررسی آنها استفاده شود.
4
تجارت الکترونیکی
برای تجارت الکترونیک تعاریف زیادی وجود دارد. بر خلاف مباحثی چون تحقیق درعملیات یا کنترل پروژه که دوران رشد و تغییر و تحول خود را طی کردهاند اینترنت و مباحث زاییدهی آن هنوز در حال تغییر هستند و بنابراین تعاریف آنها نیز در این سیر تحولی در هر دوره از زمان دستخوش دگرگونی میشود. در بین تعاریف موجود از تجارت الکترونیک کاملترین آنها عبارت است از: خرید فروش و تبادل هرگونه کالا خدمات و یا اطلاعات از طریق شبکه های کامپیوتری از جمله اینترنت. این تعریف همانگونه که ملاحظه میکنید بسیار جامع و فراگیر است به گونهای که مباحثی چون ,e- e-learning medicine، e-governmentو… را نیز تحت پوشش قرار میدهد. و تنها اینترنت را به عنوان ابزار معرفی نمیکند بلکه این عمل را از طریق هر گونه شبکهی کامپیوتری ممکن میداند.
در دهههای اخیر نیز سازمانها با شتاب فراوانی به سوی بهره گیری از فناوری ارتباطات و اطلاعات در زمینههای تجاری و بازرگانی رفته اند. در واقع می توان دلایل استفاده سازمانها از تجارت الکترونیک راچنین برشمرد:
هزینههای توزیع و فروش را کاهش میدهد. خریدار و فروشنده میتوانند مستقیماً با هم در تماس بوده و برخی هزینهها نظیر تلفن، نامه و... حذف میشود
واسطهها حذف میشوند
خریدار میتواند با اینترنت سفارش دهد
شرکتها میتوانند با خریداران مذاکره کنند
با تکنولوژی وب، اولویتهای جستجو و خرید انتخاب میشود
تجارت عادلانه
تجارت عادلانه یا منصفانه ( FAIR TRADE) یک نهضت اجتماعی سازمان یافته یا روشی بازار محور است که به منظور کاهش فقر و کمک به تداوم داد و ستد در عرصه ملی و بین المللی به وجود آمده است. هدف تجارت عادلانه آن است که بهای عادلانه کالاها و خدمات به تولیدکنندگان آنها پرداخت شود و استانداردهای زیست محیطی و رفاهی جامعه در مورد آنان رعایت شود. به طور خلاصه بر روی کالاها بر چسب تجارت منصفانه میخورد و این برای خریدار به این معناست که تولیدکنندگان محصول مورد نظر تحت استثمار قرار نگرفتهاند. این جنبشها در پی فرآیندهای جهانی سازی اقتصاد به وجود آمدند که طی آن سرمایهداران کشورهای توسعهیافته با انتقال سرمایهی خود به کشورهای جهان سوم و استثمار کارگران آن کشورها، شرایط حقوق کارگران در کشور خود را دور میزنند، و به این طریق میتوانند محصولات ارزانتر تولید کنند. در حالی که تولید کنندگانی که به این کار دست نمیزنند، دیگر نمیتوانند با استثمار کنندگان رقابت کنند.
اصول تجارت عادلانه
سازمان جهانی تجارت عادلانه اصول دهگانه ذیل را برای تجارت تدوین نموده و بدنبال اجرای آنها میباشد:
.1 ایجاد فرصت برای تولیدکنندگانی که بنیه اقتصادی ضعیفی دارند (دسترسی تولیدکنندگانی که در حاشیه قرار دارند به بازارها)
