بخشی از مقاله
چکیده:
طی دو دهه گذشته و با پیشرفتهایفنّاوریها موضوع اینترنت و فضای مجازیجایگاه و اهمیّت ویژهای یافته است که تمامی کشورها به فراخور توان و امکانات خود به بهرهبرداری از آن پرداختهاند. کشورهای مسلمان نیز، که به عنوان کشورهای در حال توسعه تعریف میشوند، به درجات مختلف کوشیده اند تا از این امکانات استفاده کنند . در جوامع بشری پیوند میان قواعد اخلاقی و مقررات لازمالاجرا در عرصههای مختلف اقتصادی و بازرگانی نمودار شده است. با استفاده از اینترنت برای تجارت، استفاده از موازین اخلاقی در دنیای مجازی نیز اهمیت یافت. باتوجه به اهمیت نقش تبلیغات مبتنی بر صداقت و پرهیز از فریبکاری در تبلیغ کالاها و خدمات در فضای مجازی برای جلوگیری از نقض قوانین حکومتی و دولتی این مقاله با استفاه از شیوه توصیفی- تحلیلی به اخلاق کسب و کار وتجارت الکترونیک در فضای مجازی با توجه به ظرفیت های ایران اسلامی پرداخته است. در ابتدای مقاله مباحث کلی از قبیل مفهوم اخلاق و فلسفه اخلاق، اخلاق کسبوکار، تفاوتهای الزامات اخلاقی با الزامات حقوقی، مفهوم تجارت الکترونیک و اهمیت آن و موضوعات اخلاقی در فضای مجازی با توجه به ظرفیت های ایران تبیین شده و پس از نقد و بررسی وضعیت تبلیغات در قانون تجارت الکترونیکی کشور، نتیجهگیری و پیشنهادی موردنظر برای ارتقاء سطح تبلیغات و تجارت الکترونیک در فضای مجازی در کشورمان ارائه شده است.
کلمات کلیدی: اخلاق، اخلاق کسب و کار، تجارت الکترونیک ، فضای مجازی، ظرفیت تجارت الکترونیک ایران
مقدمه:
امروزه با پیشرفتهایفنّاورانهای که به وقوع پیوسته است، نمی توان نقش اینترنت را در تبلیغ و شناساندن فرهنگ یک ملت، تبلیغ دین و فعّالیّتهایی از این قبیل کتمان کرد. چنین به نظر میرسد که پیوند مستحکمی میان جهان اسلام و فضای مجازی پدید نیامده است. لذا شناسایی امکانات و ابزارهای مورد نیاز جهان اسلام بسیار ضروری است، چرا که استفاده از اینترنت در جهت اهداف دینی ظرافتهای خاصی را طلب میکند. - مرشدی زاده،. - 1392 فضای مجازی یا سایبر امروزه به اندازه ایبر زندگی واقعی افراد سایه افکنده است که تقریباً به موازات جهان واقعی قابل بررسی و تأمل است. فضای مجازی دنیایی عظیم است که فرصت، چالش، اضطراب، ترس، محدودیتها و امکانات زیادی را برای عاملان خود به ارمغان آورده است. فضای مجازی را میتوان برای توصیفتمام انواع منابع اطّلاعاتی موجود از طریق شبکههای رایانهای به کار برد.
در حقیقتفضای مجازی نوع متفاوتی از واقعیّت مجازی و دیجیتالی است که شبکههای رایانهای هم پیوند آن است. درون فضای مجازی علاوه بر ترسیم مجدد مرزها، فرهنگ محلی و فرهنگ اختصاصی هر گروه نیز قابل بازنمایی است. در کشورهای مختلف جهان متناسب با سطوح توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آنها و نظامهای حقوقی موجود در هر کشور، در زمینه سطوح تبلیغات و چگونگی تبلیغات در این فضا سیاستگذاریهای عمومی و قانونگذاریهایی وجود دارد تا با استفاده از آن ها از حقوق مصرفکنندگان در عرصههای مختلف در دنیای واقعی و محیط مجازی حمایت شود. راجع به رعایت اصول و ارزشهای اخلاقی در تجارت مباحث مختلفی وجود دارد.
گروههایی از مردم تصور میکنند اخلاقیات در قلمرو تجارت جایگاهی ندارد زیرا هدف تجارت، انجام فعالیتهایی به منظور کسب سود و دستیابی به نفع شخصی است و بقاء در فضای رقابتی بازار مستلزم آن است که حداکثر کردن سود در رأس اهداف هر بنگاه باشد؛ در حالی که بایدها و نبایدهای اخلاقی، ارزشگذاری درباره افعال بشر و قضاوت درباره خوب یا بد بودن اقدامات و تصمیمگیریها در حیطه اخلاق مطرح میشود و هدف اخلاق دستیابی جوامع انسانی به خیر و سعادت است. از این منظر،اخلاق و تجارت دو مقوله ناسازگار با یکدیگر به شمار میآیند. در برابر اظهارنظر نخست، دیدگاه دیگری وجود دارد.
بر اساس این دیدگاه با توسعه فناوری و طرح نیازها و انتظارات جدید در جوامع بشری، برای پرداختن به تجارت در محیط فیزیکی یا دنیای مجازی توجه به جنبههای اخلاقی امری اجتنابناپذیر و الزامی است. تجربههای حاصل از مدیریت بنگاهها نیز نمایانگر آن است که در عصر حاضر علاوه بر وجود مقررات داخلی که برای اداره امور تولیدی، فنی، اجرایی و مدیریت بنگاهها از آنها استفاده میشود، ابزار دیگری نیز مورد نیاز است که حسب مورد، آنها را اخلاق حرفهای یا اخلاق سازمانی مینامند. - داوود یزدی،. - 1377 این مقاله با استفاده از شیوه توصیفی- تحلیلی به اخلاق کسبوکار و تجارت الکترونیکی در فضای مجازی با توجه به ظرفیت های ایران پرداخته است.
ضرورت طرح موضوع :
پرداختن به تجارت الکترونیک و ابعاد متفاوت آن، بهویژهتبیین مسائل حقوقی آن، یک ضرورت است، نه موضوعی تفنّنی و نه صرفاًلذّتی آکادمیک. حجم این نوع تجارت، با روندی شتابان، در سراسر جهان رو به افزایش است. شرکت دادههای بینالمللی پیش بینی کرده است که میزان معاملات الکترونیکی در سال 2005 به 115 میلیارد دلار برسد، در صورتی که این مقدار در سال 2002 در حدود 54 میلیارد دلار بوده است - نوری و نخجوانی، . - 27 :1382 برآوردهای بین المللی نشان میدهد برای انجام بیش از 6 تریلیون دلار مبادلات کالایی در جهان، سالانه حدود 1 تریلیون دلار صرف تأمین هزینهی مبادله میشود و حدود یک چهارم این مبلغ 250 - میلیارد دلار - را میتوان با بهرهگیری از تجارت الکترونیکی کاهش داد. این صرفهجویی برای تجارت خارجی ایران، رقمی حدود 300 میلیون دلار در سال تخمین زده میشود - بلاگ، . - 1381
بنابر پارهای محاسبات، اگر طی برنامهی دوم توسعه، از تجارت الکترونیکی بهره میگرفتیم، %10 از 59تریلیون ریالِ صرفهجوییِ حاصل از آن، میتوانست تمام هزینههای لازم برای تجهیز به امکانات تجارت الکترونیکی و آموزش آن را تأمین کندصولاًا بر تجارت به شیوهیسنّتی و الکترونیکی، قواعد یکسانی حاکم است؛ عامل پیدایش مباحث جدید، تفاوتی است که در شیوهی برقراری روابط میان طرفین قرارداد وجود دارد. در معاملات سنّتی استفاده از اسنادکاغذی مرسوم است. این اسناد از چندین جهت اهمیّت دارند، از جمله آنکه دلیل اثبات قرارداد به شمار میروند؛ امّا در تجارت الکترونیک اسناد کاغذی، جای خود را به دادههای الکترونیکی و به تعبیر بند الف مادهی 2 قانون تجارت الکترونیک ایران، - دادهپیام - میدهند. به تصریح بند الف مادهی 2 ، منظور از این اصطلاح، »هر نمادی از واقعه، اطلاعات یا مفهوم است که با وسایل الکترونیکی، نوری و یا فناوریهای جدیدِ اطلاعات، تولید، ارسال، دریافت، ذخیره یا پردازش میشود.« برای تنظیمروابط معاملی اشخاص در محیط جدید، باید برخی اصول حاکم بر معاملات سنّتی را باز تقریر و گاه اصول جدیدی را تعریف کرد. - همان منبع - .
پیشینه تحقیق
در چند دهه اخیر، شکلگیری جنبش اخلاق حرفهای زمینهساز ایجاد نهضت علمی در زمینه اخلاق کسب و کار بوده است. اکنون اخلاق حرفهای به رشتهای دانشگاهی تبدیل شده است و کتابها، مقالهها و حتی نشریههای تخصصی زیادی در این حوزه از اخلاق کاربردی متتشر میشود - گئورکه، . - 16-32 به اعتقاد »احد فرامرز قراملکی« گسترش اخلاق کسب و کار میتواند با ایجاد روحیه اعتماد متقابل میان صاحبان بنگاههای تولیدی و مشتریان به موفقیت هرچه بیشتر صاحبان کسب و کار بینجامد - قراملکی،. - 41-33 معصومینیا نیز در تحلیلی اقتصادی با الهام از نظریههای عمر چاپرا اخلاق را به منزله دست نامرئی نظام اقتصادی اسلام برای مقابله با شکست بازار قلمداد میکند. - معصومینیا، . - 149-119
آلبرت سالامون1 در مقالهای با عنوان »اخلاق تجارت«، با گذر از تحلیلهای کارکردگرایانه، مسئولیت اجتماعی تجار و صاحبان حرفهها را در قالب نظریه مسئولیت اجتماعی بسط میدهد. - سالامون، . - 285-279 پائول کامنیش2 نیز با تفکیک میان سودآوری و عرضه کالاها و خدمات به مثابه دو عنصر تعیینکننده در کسب و کار، عنصر دوم را زمینهساز معرفی اخلاق کسب و کار میداند - کامنیش، . - 48 ورود به مباحث فلسفه اخلاق کسب و کار از منظر دین را میتوان در مقاله آندرو گاستافسون 3 جستوجو کرد . او برای اثبات امکانپذیری اخلاق کسب و کار مسیحی یا دینی به انتقاد از دوگانهگرایی اخلاقی پرداخته، تفکیک اخلاق فردی از اخلاق کسب و کار را مردود میشمارد - گاستافسون، . - 72-67
مفهوم اخلاق و فلسفه اخلاق:
اخلاق واژهای عربی و جمع کلمههای خلق و خلق است. معنای لغوی اخلاقسرشت، و سجیّه ذکر شده است،اعماز اینکه نیکو و پسندیده باشد یا زشت و ناپسند. لغتشناسان آن را با واژه خلق همریشه میدانند. - مصباح یزدی ،. - 40.:1381درباره معنای اخلاق، تعریف آن و منشأ پیدایش صفات اخلاقی اتفاقنظر وجود ندارد، اما معانی زیر درباره اخلاق از سوی عالمان اخلاق ارائه شده است: »الف-اخلاق، صفات راسخ نفسانی و به بیان دیگر صفات پایدار در نفس است که بدون نیاز به تفکر به صدور افعالی متناسب با آنها از انسان،منتهی میشود - دیدگاه فیلسوفان اسلامی - ؛ ب- صفات نفسانی اعماز پایدار و ناپایدار، با تفکر یا بدون نیاز به تفکر؛ ج -فضیلتهای اخلاقی؛ د -نهاد اخلاقی زندگی - در برابر هنر، علم، حقوق و دین - ؛ ه-نظام رفتاری حاکم بر افراد ،و-علم اخلاق - شناخت فضیلتها و رذیلتها - .« - همان منبع:. - 16-13 اخلاق یکی از شاخههای فلسفه به شمار میآید که دارای جنبههای فردی و اجتماعی است و به هنجارهای رفتار بشر مربوط میشود. بنابراین داوری یا ارزشگذاری درباره افعال انسانی که به صورت ارادی و اختیاری انجام شود، در علم اخلاق صورت میگیرد.
تعریف اخلاق:
درباره معنا و تعریف اخلاق مطالب گوناگون ارائه شده است، اما با توجه به برخی از تعاریف ارائه شده راجع به اخلاق و نقشهای مختلف اخلاق در زندگی بشر میتوان اخلاق را با عبارت زیر تعریف کرد: اخلاق عبارت است از مجموعه ای از اصول و هنجارهای راجع به ارزشیابی و داوری درباره افعال انسانی که به صورت ارادی و اختیاری انجام شود و تشخیص خوبی یا بدی آنها و تعیین الزامات - بایدها و نبایدها - ، مسئولیتها و وظایف برای انسان. - خانی جزنی، . - 35-33.:1385
قلمرو اخلاق و ماهیت آن:
