بخشی از مقاله
چکیده
در دنیای رنگارنگ و در هم تنیده فرهنگها، توجه به فرهنگ بومی، ابقا، احیا و غنی سازی آن از دغدغه های پژوهشگران، متفکران، برنامه ریزان و طراحان عصر حاضر به شمار می رود. این پژوهش با هدف طراحیِ مجموعه ای شکل گرفته است که دربرگیرنده فعالیتهایی متناسب با فرهنگ بومی شهرستان نورآباد ممسنی باشد و فرهنگ غنی این شهر را باز زنده سازی نماید. برای دستیابی به این منظور پس از طرح و بررسی تعاریف و نظریه های مرتبط با موضوع، پیشینه غنی شهرستان فرهنگ و سنت، معماری بومی این شهرستان مورد بازبینی قرار گرفته و سپس امکانات و قابلیتهای اخیر آن بررسی شده است و در طراحی این مجموعه، متناسب با نیازها و امکانات، فضاهایی برای آموزش، پژوهش و اطلاع- رسانی در سطوح عمومی و تخصصی پیش بینی گردیده است.
ضمن آنکه هماهنگ با نیازهای ساکنین منطقه و پیش- نیازهای شکل گیری فرهنگ، به بُعد تفریحی اهمیت ویژه ای داده شده و راهکارهایی جهت ایجاد تعاملات مردمی که همانا سالمترین و طبیعیترین جهت دهنده به مسیر تعالی فرهنگی و رفتارهای جمعی محسوب میشود ارائه شده است؛ از جمله این راهکارها، کاتالیزور یا عامل تسریع کنندهای به نام بازی - با تاکید بر احیای بازیهای محلی و بومی - است همچنین فرهنگ عمومی و موقعیت جغرافیایی و اقلیمی شهرستان و شرایط فیزیکی سایت انتخابی و ابعاد معنایی آن در فرایند طراحی تاثیر بسزایی داشته است. بدین ترتیب، قرارگیری این مجموعه در ورودی شهر علاوه بر کاربری های ذکرشده آن را به عنوان نشانه شهری و سمبل فرهنگی و تاریخی شهرستان ممسنی مطرح خواهد نمود.
مقدمه
لیدوما: نام یکی از شهرهایی است که در نوشتههای هخامنشی از آن نام برده شده است و در راه شاهی بین تخت جمشید و شوش قرار داشته است و در شهرستان ممسنی در استان فارس قرار دارد.
فرهنگ:به مجموعه آداب، عقاید، باورها و سنن یکجامعه که عمدتاً از درون منبعث شده و در بدو امر نیز درون را تحت تاثیر قرار می دهند گفته میشود.
سنت: عبارت از باور یا رفتاری است که در یک گروه یا جامعه از نسلی به نسل دیگر منتقل میشود، دارای معنای نمادین یا اهمیت ویژهای است و ریشه آن به گذشته برمیگردد.سنّت در لغت به معنای روش و شیوه است.
معماری بومی: معماری بومی اکنون حوزه ای است که اغلب بر بوم ، طایفه و فرهنگ مردمی و عامیانه، معماری روستایی و سنتی دلالت دارد. تفریح: سرگرمی ها، تفریحات و فعالیت هایی است که افراد به هنگام آسودگی از کار عادی با شوق و رغبت به آنها می پردازند.
فرهنگ از جمله کلماتی است که در متون مختلف از کاربرد گسترده ای برخوردار است و همین گستردگی بر ابهام و پیچیدگی آن می افزاید. البته این وسعت استفاده نشانه ابعاد بسیارپنهان فرهنگ است که آن را قادر به نفوذ در امور مختلف می سازد. اهمیت فرهنگ به میزانی است که بعضاً آن را سبب تمایز انسان از حیوان می دانند و به عبارتی سخن از این به میان می آورند که “انسان حیوانی است با فرهنگ.” - روح الامینی، [1 ] - 16 :1377
خاستگاه فرهنگ :
خاستگاه فرهنگ رابطه تنگاتنگی با بحث ماهیت فرهنگ و اصالت آن دارد. در نگاه کسانی که فرهنگ را امری تبعی محسوب می کنند، خاستگاه فرهنگ روابط اقتصادی و حوزه های مادی حیات بشری است که به درجات تعیین کننده امر فرهنگند. در این نگاه، فرهنگ گاه شکل استحاله یافته ای است از واقعیت اقتصادی و مادی بشر که حتی در محتوای آن می توان اثر امر اقتصادی و مادی را یافت
گستره فرهنگ :
محور دیگر تفاوت گذار در انگاره های نظری مربوط به فرهنگ گسترده آن است . در بعضی از تعاریف، فرهنگ با کلیت زندگی اجتماعی ، فرآورده های بشری ، هویت جمعی یک جامعه و نظایر آن یکی انگاشته می شود. در چنین نگاهی که معمولاً نزد انسان شناسان و مردم شناسان متداول است، برنامه ریزی فرهنگ با برنامه ریزی برای کلیت جامعه و همه عرضه ها است . این نگاه که از سوی تامپسون به عنوان دریافت توصیفی فرهنگ مقوله بندی شده است، در تعریف تایلور از فرهنگ خود را باز نمی نمایاند، تعریفی که با کم و کاستی ها و افزایش هایی در تعاریف اغلب علمای اجتماعی معمول و مرسوم است و در جامعه ما متداول: فرهنگ کلیت پیچیده ای است که شناخت، اعتقاد، هنر، اخلاقیات، قانون، آداب و رسوم و سایر توانایی ها و عادت هایی را که انسان به مثابه عضوی از اجتماع فرا می گیرد، شامل می شود
زندگی و مرگ فرهنگها:
فرهنگ از آنجا که بر پایه زندگی رشد می کند و از درون زندگی جمعی موجودی به نام انسان سر بر می آورد، خود موجودی است زنده و زایش و زندگی و مرگ دارد. فرهنگها از سادگی و حالت ابتدایی قبیلهای بیرون می آیند، با اقتصاد و پیشه وری و صنعت پیشرفت میکنند و با خط و نوشته و علوم و حکمت و ادبیات و هنر کاملتر وارد سیر تاریخ میشوند.در سیر تاریخی هر فرهنگی همانگونه که زاده می شود، سیری به طرف اوج و کمال و سپس به طرف پیری و مرگ دارد و همچنین فرهنگ در طول حیات خویش سالمی و ناسالمی دارد.
مجتمع های فرهنگی و پارکهای عمومی، فضایی چند کاربردی هستندکه استفاده از آن برای همه شهروندان آزاد است و هیچ گونه محدودیتی از نظر اقتصادی و اجتماعی برای بهره برادی از آن وجود ندارد و می تواند در راستای فرهنگ سازی و درآمد زایی موثر واقع شود. امروزه متخصصان بر این باورند که ارتباطات اجتماعی پیچیده ای که به طور ضمنی در بهره وری از کاربریهای شهری شکل میگیرند و موجب جریان و تپنده شدن زندگی شهری می شوند،به مراتب مهم تر از پاسخ گویی صرف به نیاز هایی مشخص به صورت مستقیم و صریح هستند. بنابر این عناصر تشکیل دهنده طرح معماری مجتمع های فرهنگی نشات گرفته از فرهنگ، اداب و رسومات عشایر شهرستان ممسنی می باشد .در این راستا با تجزیه و تحلیل نمونه های موردی می توان برای طرحی مبتنی بر شاخصه های فرهنگی اقدام کرد.
مردم شهرستان ممسنی همچون سایر مناطق از دیر باز سنن فرهنگی خویش را از گذشتگان به ارث برده و این سنن و آداب و رسوم از بدو تا کنون در شهرستان ممسنی رایج و مردمان این شهرستان به آن پایبند و در اجرای آن راغب و خصایص مهمان نوازی، شجاعت، صله ارحام، ازخودگذشتگی، صداقت در گفتار و کردار مذهبی و رسومات و جشن های شادمانه - عروسی و عزاداری - و غیره از مختصات بارز فرهنگ این شهرستان می باشد
لباس های زنان - تنبان - :
زنان عشایر بیشتر اوقات چند عدد تمبان روی هم میپوشند و معمولا تمبانهای زیر از جنس چیت کم بها و تنبان رو از پارچه خوشرنگ زیبا و گران قیمت با چینهای مشکی دوخته میشود. در اعیاد و مراسم، تمبانهای کامل میپوشیده اند که در بعضی اوقات از بیست متر پارچه دوخته میشده و وزن تقریبی آن به ده کیلوگرم و گاهی بیشتر هم میرسیده در حاشیه پائینی تنبان، نوار براق و نازک سفید یا طلائی رنگ برای تزئینات دوخته میشده است
شکل :1 نمونه تنبان لری
شکل :2 سیاه چادر در زنگی عشایر ممسنی
شکل :3 سیاه چادر در زنگی عشایر ممسن
زندگی اجتماعی در کشور ایران به سه شکل1 عشایری - چادرنشینی - ، 2روستانشینی و 3شهر نشینی قابل بررسی است. از آنجا که چادرنشینی شکل آغازین زندگی اجتماعی در ایران با سابقهای کهن میباشد، بنابراین این شیوه زندگی حامل فرهنگ ناب ایرانی است. جامعههای ایلی ایران از قومهای گوناگون، با فرهنگها و زبانهای متفاوت برآمده و هر یک از جامعههای ایلی دارای ویژگیهای قومی و فرهنگی و زبانی مخصوص به خود است هستند و هر قوم دارای فرهنگ ، آداب و رسوم خاص خود می،باشد در این میان لر ممسنی هم از خرده فرهنگ های قومی ایران بوده و دارای فرهنگی خاص و غنی میباشد.
فرهنگ چیزی است که نسل به نسل به ما رسیده است و ما با بازگو کردن آن برای فرزندانمان دین خود را ادا میکنیم و مجتمع های فرهنگی با کارکردی که دارند زمینه ساز تعاملات در میان مردم میباشد به عبارتی مجتمع های فرهنگی فضای واقعی شهری است که در درون آن یک یا چند نهاد فرهنگی فعالیت دارند و محل گذران اوقات فراغت و محل برخوردهای اجتماعی و معاشرت هاست و مکانیست برای شرکت مردم در تولید فرهنگ و سر انجام جایی است که در آن بین شهر و شهروند رابطه متقابل و پویا ایجاد میکند.
تعریف مجموعه فرهنگی- تفریحی لیدوماه:
با توجه به اصول و ضوابط مربوط به برنامه ریزی فیزیکی، فضاهای مجموعه فرهنگی- تفریحی، در2 شکل کلی فضاهای باز و فضاهای بسته قرار می گیرند. مجموعه ای از کلیه فعالیت های مربوط به فضاهای باز و بسته، در بخش های 9 گانه زیر صورت می پذیرد.
-1 آموزشی -2 همایشی -3 خدماتی -4 پژوهشی-5اداری -6 انتظامی -7 نمایشگاهی -8 اطلاع رسانی -9 فضاهای بازی-10 فضاهای تفرجگاهی
استانداردها ضوابطی را ایجاد میکنند و علاوه بر اینکه زمینه ساز یک طراحی بر مبنی دقیق باشد می توانند نیازمندیهای داخلی هر فضا را بر اساس اصول تعریف شده به طراح بدهد
شکل :4 رونده تبدیل ایده به حجم
شکل :5 رونده تبدیل ایده به حجم
شکل ::6 طرح نهایی رستوران
شکل :7 طرح نهایی مجموعه فرهنگی
نتیجه گیری :
با توجه به استفاده از سنت ، فرهنگ و معماری بومی در طراحی مجتمع فرهنگی و تفریحی در منطقه ممسنی استان فارس و الهام از البسه بومی و همچنین سازه و معماری چادر های عشایر منطقه طرح این پژوهش صورت پذیرفت که می توان باعث اجتماع مردم منطقه می گردد و همچنین حفظ سنت و معماری بومی و ترکیب آن با مدرنیته باعث حفظ این میراث بزرگ و عظیم تاریخ منطقه می گردد
