بخشی از مقاله
ارائه مدلي جهت يکپارچگي سيستم هاي اطلاعاتي لجستيک در زنجيره تامين الکترونيکي (مورد مطالعاتي صنايع خودرو سازي ايران )
١- چکيده
لجستيک يکي از ارکان مهم زنجيره تامين بوده و فراهم سازي مناسب ترين و سريع ترين روند توزيع که سبب آماده شدن يک کالا از خط توليد و تحويل آن به مشتري مي شود به اندازه نحوه توليد آن کالا داراي اهميت است [٩] ، لذا لجستيک نياز به سطوح برتري از هماهنگي و يکپارچگي داشته که اين امر بستگي به روند تبادل اطلاعات به طور کامل و منظم در ميان اعضاي زنجيره تامين دارد. نتايج اين مقاله نشان مي دهد که مشکلات سيستمهاي اطلاعاتي بخش لجستيک زنجيره تامين صنايع خودرو سازي ايران تنها به خاطر ماهيت فني آن نبوده، بلکه ناشي از عدم شفافيت و ارتباطات مشارکتي بين بخشهاي مختلف اين زنجيره است که اين مشکلات با تغييرات مستمر و پياپي تکنولوژي پيچيده تر نيز مي گردد. در اين زنجيره ، شرکتهاي اصلي توجه خود را معطف به يکپارچه سازي لجستيک داخلي با ديگر بخشهاي شرکت از طريق برنامه ريزي منابع سازمان ١ نموده اند و فاقد طرح و برنامه هاي استراتژيک در زمينه يکپارچه سازي لجستيک خارجي با تمامي اعضاي زنجيره تامين هستند. بر اساس مدل پيشنهادي اين مقاله ، وجود شبکه لجستيک يکپارچه ضروري مي باشد. اين شبکه مسئول و متعهد فراهم سازي زير ساخت هاي فن آوري و استانداردسازي لازم و انجام عملکردهاي لجستيک بين اعضاي زنجيره تامين است .
واژگان کليدي :
زنجيره تامين الکترونيکي ، شبکه يکپارچه لجستيک ، پنجره واحد١، سيستم اطلاعاتي .
٢- مقدمه
امروزه اقتصاد ديجيتالي به دليل تغييرات مستمر تکنولوژي و رقابتهاي فشرده جهاني و تغييرات پياپي سلايق مشتريان، بخشهاي تجاري و صنعتي تحت فشار روزافزوني قرار گرفته است و جهت بقا چاره اي جز تطبيق با شرايط موجود ندارند. سازمانها جهت ايجاد ارتباطات مستمر و پويا مجبور به ايجاد شبکه هاي الکترونيکي هستند تا بتوانند در عرصه رقابت باقي مانده و به فعاليت تجاري خود ادامه دهند. تمرکز و توجه اصلي اين شبکه ها بر توسعه مشترک اهداف استراتژيک و تسهيم هزينه ها و ريسکهاي تجاري است . زنجيره تامين به عنوان يکي از مباني زير ساخت پياده سازي کسب و کار الکترونيکي مطرح بوده [١٢] و عامل کليدي در روند تحقق اهداف زنجيره تامين ، نقش لجستيک در تضمين جريان مستمر مواد خام، توليدات و اطلاعات در سراسر زنجيره است [١١]. به تازگي خدمات لجستيک تبديل به مهم ترين عامل در عرصه تجاري شده و به عنوان مقوله اي کليدي و حساس در کسب مزاياي رقابتي ناشي از ماهيت دامنه عملکردهاي مشترک فيزيکي و بازارهاي جهاني مي باشد[١٠]. لذا يکپارچگي و هماهنگي سيستمهاي اطلاعاتي اين بخش با تمامي اعضاي زنجيره تامين امري حياتي و ضروري است .
٣- چارچوب نظري و پيشينه تحقيق
بر اساس نظريه مايکل پورتر، مزيت رقابتي نتيجه نحوه همکاري و هماهنگي اعضاي زنجيره عرضه مي باشد[٧]. به عبارت ديگر چگونگي ارتباط ميان بنگاهها، تأمين کنندگان و مشتريان در قالب زنجيرههاي عرضه در ايجاد مزيت رقابتي نقش بسزاي دارد. دکتر هاوارد [٦] مشخص نمود که زمان متوسط تحويل اتومبيل جديد در انگليس حدود ٤٠ روز است که تنها ٥% تاخير و وقفه در اين زمان مربوط به روند توليد و ٩٥% مربوط به سفارش مشتري، طراحي و برنامه ريزي عملکردهاي عرضه کنندگان و ساختارهاي اطلاعاتي در روند توليد و تحويل اتومبيل ها مي باشد.
معماري مدل يکپارچه زنجيره تامين [٨] چارچوب اصلي در معماري پيشنهادي اين مقاله است که بر اساس مطالعات انجام شده، اين معماري چابکي ، انعطاف پذيري و سرعت در محيط زنجيره تامين الکترونيک را دارا مي باشد. مدل مفهومي روابط تامين کننده - خريدار در محيط تجارت الکترونيک ارائه شده توسط ديويد برت [٣] راهنماي مفيدي جهت طراحي مدل نهايي اين مقاله است . الگوي فرآيند يکپارچه زنجيره تامين الکترونيکي در صنايع کشاورزي يونان ارايه شده توسط دکتر فوليناس و همکاران[٥] و الگوي توسعه سيستمهاي اطلاعاتي لجستيک الکترونيکي يکپارچه ارايه شده توسط دکتر کي لي چوي[٢] و شبکه لجستيک يکپارچه گاناسکارن و همکاران [٤] از جمله ديگر منابع الهام بخش در اين مقاله بوده است .
معماري مدل يکپارچه زنجيره تامين کاربردي در اين تحقيق داراي نقاط ضعفي از جمله کلي نگري و عدم ارايه وضع موجود مي باشد. لذا جهت بر طرف کردن اين نقاط ضعف ، از روش تجزيه و تحليل شکاف ١ استفاده گرديد.
در اين روش ، ابتدا با تجزيه و تحليل وضع موجود، نقاط ضعف و شکاف شناسايي و سپس راهکارهاي در جهت بر طرف نمودن اين ضعفها و حصول اهداف مطلوب تعين مي گردد. ابزارهاي اندازه گيري اين مقاله شامل مصاحبه باز و طراحي پرسشنامه سازمان يافته مي باشد. مصاحبه در زمينه نقاط ضعف و قوت بخشهاي فني و مديريتي با کارشناسان و مهندسان شرکتهاي مگاموتور، شرکت قالبهاي بزرگ سايپا و شرکت پارس خودرو و اساتيد برجسته دانشگاهي داخلي و خارجي انجام گرديد. پرسشنامه از طريق مقياس ليکرت طراحي و با برنامه نرم افزاري SPSS
مورد تجزيه وتحليل آماري قرار گرفت . پايائي پرسشنامه با استفاده از روش آلفاي کرنباخ محاسبه و ضريب ٠.٧٣٥ بر اساس همساني پاسخ ها به تمام گويه ها حاصل گرديد. جهت تعيين رواي پرسشنامه ، گويه ها در اختيار استاتيد برجسته از جمله دکتر اميني لاري و دکتر جهاني اساتيد رشته مهندسي فن آوري اطلاعات دانشگاه شيراز، دکتر
نيسي - مدير گروه دانشکده مديريت
دانشگاه چمران، دکتر اسفيداني - کارشناس ارشد دفتر مطالعات و پژوهشهاي وزارت بازرگاني ، دکتر فوليناس - استاديار دانشکده کاربردهاي اطلاعات دانشگاه مقدونيه ، دکتر ويکي مانتوو استاديار سيستمهاي اطلاعاتي و لجستيک دانشگاه مقدونيه قرار گرفت و
با راهنمائيهاي ايشان، پرسشنامه و روش تحقيق تعديل و تصحيح گرديد.
5- زنجيره تامين صنايع خودرو سازي ايران
صنعت اتومبيل سازي ايران شامل عرضه کنندگان، ارايه کنندگان خدمات لجستيک، کارخانه هاي مونتاژ اتومبيل ، انبارهاي بخش هاي توليدي، مراکز نگهداري توليدات براي فروش، مراکز لجستيک و مراکز عملياتي است [١
].ضعف جريان هاي لجستيک و فقدان يکپارچگي ، پاسخگويي و مسئوليت پذيري در اين زنجيره تامين ، موجب افزايش بسياري از مشکلات غير قابل پيش بيني نظير تاخير در ارسال مواد اوليه خام، ناهماهنگي در توليد و وقفه در حمل و نقل توليدات مي شود[٩]. ميزان ٨٣.٢% از کارشناسان اعتقاد داشتند که ماهيت پيچيده زنجيره تامين و ارتباطات در سطوح مختلف سبب افزايش مشکلات مهمي در راستاي ارايه خدمات لجستيک يکپارچه و مديريت و کنترل فعاليت هاي توليدي، حمل و نقل و افزايش زمان واقعي انجام عملکردها مي گردد. ميزان ٨١.٦% از کارشناسان اعتقاد داشتند که مشکل اصلي لجستيک در زنجيره تامين اتومبيل ايران، فقدان يکپارچگي ، پاسخگويي و مسئوليت پذيري مديريت واحد مي باشد. با بررسي نظرات کارشناسان شرکتهاي خودرو سازي، نقاط ضعف زنجيره تامين خودرو سازي ايران در جدول ١ جمع بندي و به شرح ارايه مي گردد.
٥-١- مشکلات مربوط به مشتريان و واسطه ها
فقدان يکپارچگي ساختارهاي مديريتي و ارتباطي واسطه ها سبب ايجاد سطوح گسترده اي از مراحل اداري و اجرايي به روش دستي و غير کامپيوتري و کپي کردن اطلاعات شده است . در ضمن آموزشهاي لازم جهت استفاده از انجام سفارش و پيگيري کالا از طريق اينترنت به مشتريان داده نمي شود.
٥-٢- مشکلات مربوط به توليد کنندگان اتومبيل
ناکارآمدي سيستمهاي اطلاعاتي ، پردازش انبوه داده و اطلاعات از موانع اصلي ساختارهاي فن آوري اطلاعات براي توليد کنندگان صنايع خودرو سازي در ايران است . با توجه به اين واقعيت که جريان اطلاعات از طريق ساختارهاي پردازش انبوه در سطحي وسيع داراي نظم و ترتيب سلسله واري نيست ، لذا ممکن است نقطه پاياني توليد يک محصول در يک فرآيند توليدي با شروع محصولي ديگر هم زمان نباشد و اين فاصله موجب اتلاف زمان مي گردد.
طرح هاي توليدي بر مبناي پيش بيني هاي سالانه يا ماهانه استوار است و بر اين اساس کارخانه هاي توليدي با ظرفيت کامل شروع به فعاليت نموده و بعضا" ميزان توليد بيش از حد مورد انتظار و يا کمتر از آن مي گردد. انتقال داده هاي الکترونيکي به فايل هاي کامپيوتري و تهيه نسخه چاپي ، فرآيندي وقت گير و طولاني براي توليد کنندگاني است که مواجه با روند تحويل قطعات اتومبيل به انبارها در ساير نقاط مقصد هستند. ميزان ٨٣.٢% از کارشناسان اعتقاد داشتند که : ساختارهايي اطلاعاتي توليد کنندگان خودرو در ايران اساسا نياز به تغييرات و عملکردهاي اصلاحي ويژه اي دارند و در اين زمينه لازم است که فن آوري کنترل و مديريت مجدد شود.
٥-٣- مشکلات مربوط به عرضه کننده
عرضه کنندگاني که ساختارهاي اينترنتي را پذيرفته اند از اعتبار و اطمينان کافي يا امنيت اجرايي تبادلات بين شرکت هاي تجاري مطمئن نيستند. زمان دقيق تحويل مواد به توليد کنندگان به صورت الکترونيکي ذکر نمي شود. مواد و کالاهاي نيمه ساخته ممکن است پس از توليد براي مدتي در انبار باقي بماند. يکي ديگر از مشکلات اصلي اين بخش ، سطح پايين تبادلات دقيق و سريع الکترونيکي با تامين کنندگان درجه دو و سه مي باشد. در واقع اين دسته از تامين کنندگان تاکنون به خوبي قادر به تجهيز خود با سيستمهاي نوين الکترونيکي نبوده اند.
٥-٤- مشکلات مربوط به خدمات لجستيک
از جمله فرآيندهاي لجستيک مي توان به برنامه ريزي، اجرا و تحقق عملکردها و کنترل و مديريت
جريان هاي اطلاعاتي و مالي در زنجيره تامين اشاره نمود، اما در صنايع خودرو سازي ايران اغلب وظيفه لجستيک را تنها در انبار داري و حمل و نقل خلاصه نموده اند که اينگونه وظايف نيز به دليل فقدان هماهنگي و يکپارچگي ارتباطي و اطلاعاتي شرکتها، موجب تحميل خساراتي از جمله وقفه در حمل و نقل ، عدم ارتباط مستمر و به موقع ، عدم امکان رهگيري و پيگيري لحضه به لحضه کالا گرديده است . در صنايع خودرو سازي ايران به دليل عدم يکپارچگي زنجيره تامين آن، فقدان ارايه دهندگان خدمات لجستيک قوي به خوي احساس مي گردد. بررسيها نشان ميدهد که شرکتهاي اصلي توجه خود را بر يکپارچه سازي لجستيک داخلي با ديگر بخشهاي سازمان از طريق برنامه ريزي منابع سازمان نموده اند که هدف آن هدايت فرآيندهاي تجاري درون شرکت در ابعاد گسترده تر است ، اما شرکت ها فاقد طرح ها و برنامه هاي استراتژيک در زمينه يکپارچه سازي لجستيک خارجي با تمامي اعضاي زنجيره تامين هستند. با توجه به اينکه عامل اصلي در يکپارچگي سيستمهاي اطلاعاتي لجستيک خارجي زنجيره تامين ، التزام به انتشار اطلاعات داخلي شرکتها مي باشد، اما شرکت هاي خودروسازي در ايران اعتماد و اطمينان کمي در توزيع و اشتراک داده هاي واقعي با ساير شرکت ها از خود نشان مي دهند و از ترس اينکه اطلاعات به دست رقيبان قرار گيرد، شديدا" محافظه کارانه به ارتباطات خود ادامه مي دهند. اين نوع ديدگاه ها سبب آسيب رساندن به کارايي و بازدهي زنجيره تامين خودرو سازي ايران مي شود. جدول ٢ مشکلات و معايب فعاليتهاي لجستيک در شرکت مگاموتور را نمايش مي دهد. ميزان ٨٨% از کارشناسان اعتقاد داشتند که : ضعف سيستمهاي اطلاعاتي و ارتباطي اعضاي زنجيره تامين و فقدان بکارگيري خدمات نوين لجستيک موجب تاخير متعدد در توليد و افزايش قيمت تمام شده اتومبيل در ايران مي گردد و ادامه اين راه توان صنايع خودرو سازي را جهت رقابت با بخش خارجي محدود مي نمايد. ميزان ٨٥.٦% از کارشناسان اعتقاد داشتند که : استمرار نقاط ضعف مذکور و پيوستن احتمالي ايران به سازمان تجارت جهاني و يا آزاد سازي واردات اتومبيل ، موجب شکست صنايع خودرو سازي ايران در مقابل با رقبا خارجي مي گردد.
٦- راهکارهاي پيشنهادي و ارائه مدل
ميزان ٨٥,٦ % از کارشناسان اعتقاد داشتند که شرکت هاي تجاري بايد براي تشکيل زنجيره تامين يکپارچه و هماهنگ به همکاري با يکديگر بپردازند و تمرکز خاص بر تامين تقاضاي مصرف کننده نهايي داشته باشند و تمامي محدوديت ها را براي تسهيل جريان مواد اوليه ، وجوه نقد، منابع و اطلاعات از سر راه بردارند. ميزان ٧٥.٢% از کارشناسان اعتقاد داشتند که با توجه به اينکه لجستيک حلقه اتصال فيزيکي مواد و کالاها در تمامي بخشهاي زنجيره تامين است ، لذا يکپارچه سازي لجستيک زنجيره تامين ضروري مي باشد. راهکار پيشنهادي در تلاش است که چالش ها و معايب روابط اعضاي زنجيره تامين صنايع خودروسازي با بخش لجستيک را مورد توجه قرار دهد.
هدف اصلي در اين قسمت ايجاد شبکه گروهي و جمعي ارائه کننده خدمات لجستيک مي باشد که با يکپارچه سازي سسيتمهاي اطلاعاتي آن، به تمامي اعضاي زنجيره تامين به صورت امن ، عادلانه ، شفاف و به موقع ارائه خدمات نوين لجستيک الکترونيکي نمايد. اين شبکه يکپارچه لجستيک الکترونيکي مي بايست به ارائه و تقسيم اطلاعات و دانش براي همه شرکت کنندگان در زنجيره تامين بپردازد و قابليت اجراي خودکار تبادل داده ها را داشته باشد و در بهينه سازي فرآيندهاي تجاري مورد توجه قرار گيرد. در مدل پيشنهادي، مرکز لجستيک يکپارچه به عنوان بخشي متمرکز جهت دريافت و ورود اطلاعات به تمام اعضاي زنجيره تامين ايفاي نقش مي نمايد و تسهيل کننده بخشهاي مختلف درگير در تجارت، حمل ونقل و استقرار و استاندارد سازي اطلاعات و اسناد از طريق پنجره واحدي براي انجام تمام مراحل تامين ، توليد، توزيع و خدمات مربوطه مي باشد. فعاليت هاي مربوط به سفارش و آماده سازي، حمل نقل ، مراحل گمرکي ، تحويل و پرداخت به صورت حلقه هاي پيوسته از طريق اين سيستم به صورت يکپارچه قابل مديريت مي باشند. اين مرکز مي بايست مراحل زير را بصورت الکترونيکي و به موقع و دقيق در طول زنجيره تامين به اجرا رساند:
تبادل هم زمان پيام ها: توانايي تبادلات تجاري مستقل و هم زمان از طريق تبادل داده هاي الکترونيکي .
توزيع و اشتراک داده ها: توانايي توزيع داده هاي تاريخي براي تعيين اعتبار گزارش ها و فرايندهاي تجاري.
تقسيم فرآيندها: توانايي ايجاد و تقسيم مراحل يک فرآيند تجاري مستقل در سراسر شبکه هاي چندگانه .
برنامه ريزي گروهي و جمعي و ارزيابي آن: توانايي طراحي و ارزيابي شاخص هاي عملکردهاي کليدي .
بر اساس الگوي پيشنهادي، شبکه يکپارچه لجستيک الکترونيکي با قدرت تصميم گيري بالا متعهد فراهم سازي زير ساخت هاي فن آوري لازم و انجام عملکردهاي لجستيک مي باشد. مهم ترين مهارت هايي اين مرکز، هماهنگ سازي و انسجام قابليت هاي شرکاي مقتدر در شبکه زنجيره تامين است که اين امر موجب تامين نيازمنديهاي مشتريان شده و توانايي کنترل و مديريت و رفع مشکلات پديد آمده در خصوص هماهنگ سازي و انجام کارکردهاي اجرايي شبکه را ارتقا مي بخشد. خدمات مرکز لجستيک يکپارچه به برقراري ارتباط بين فرآيندهاي تجاري سازمان هاي مستقل از طريق اجراي سريع فرآيندهاي لجستيک مرتبط زنجيره تامين مي پردازد و ساير شرکت نيازي به توسعه مستقل قابليت هاي سيستمهاي اطلاعاتي خود نداشته و در رابطه با اجراي فرآيندهاي لجستيک، تنها نياز به دانشي فراگير در زمينه خدمات لجستيک دارند. شکل ١ نمائي کلي از مدل پيشنهادي را ارائه مي نمايد. تنظيم سفارش ها از طريق وب سايت هاي شبکه يکپارچه لجستيک الکترونيکي انجام مي گيرد. اين شبکه بايد خدمات سخت افزاري، نرم افزاري و زير ساخت هاي شبکه تجاري را به شکل مجموعه اي به هم پيوسته تبديل و فن آوريهاي پيشرفته اطلاعاتي و ارتباطاتي را مورد استفاده قرار دهد و به اين ترتيب انسجام و هماهنگي ميان کارکردهاي تجاري جداگانه به شکلي
