بخشی از مقاله
ارائه یک مدل جهت ارتقا مسئولیت پذیری اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی
چکیده
جهان امروز بر پایه دانش وتوسعه روز افزون آگاهی اجتماعی در قبال نقش مسئولیت پـذیری دانشـگاهها در حـال شـکل گیری است و در این راه،دانشگاهها همواره با مسائل بیشماری روبرو بوده اند که در ایران و سایر نقاط جهان این مسـائل و مشکلات دارای گستره خاص با توجه به فرهنگ واقلیم خودمی باشند یکی از مسائل مشترکی کـه دانشـگاهها در سـطح جهانی با آن روبرو هستند ، بهطوریکه برون وهمکاران (2008)عنوان کردهاند ،مسئولیت اجتمـاعی دانشـگاهها در قبـال محیط خود می باشند" و این موضوع و توجه به آن رو به افزایش است و این نوع نگاه بـه کارکردهـای دانشـگاهی اضـافه گشته است، مدیران امروز باید ابعاد اجتماعی عمومی حرفه خود را شناخته و ازرویارویی با آثار سازمان خـود بـرای محـیط اجتماعی خویش آماده باشند.و اگر دانشگاه نتواند این مهم را تحقق ببخشد در عرصه رقـابتی و نگـاه جامعـه بـه دانشـگاه دچار مشکل می گردد
درمجموع میتوان گفت ، واحدهای دانشگاهی به خصوص دانشـگاه ازاد نشـان داده اندکـه نمـیتواننـد بـا بکـار بـردن رویکردهـای و استراتژیهای قدیمی پاسخگوی نیاز ذینفعان، اقشار مختلف جامعه باشند.بهعبارتدیگر ، انگاره و استراتژیهـای کـه در خـلال دهـه گذشته تا امروز در آموزش عالی به کار می رفت برای برآورده کـردن انتظـارات اقتصـادی،علمی، سیاسـی و اجتمـاعی منحصـربه فـرد سیستم آموزش عالی این عصر مناسب نیست.و نیاز است که دانشگاهها به سوی استراتزی هـای جدیـد حرکـت نماینـد وهـم اکنـون دانشگاههای بسیاری در سطح جهان به دنبال تجدید نظر و اصلاح سیاست های پیشین خود برای اعمال اصول پایـداری در سیاسـت ها و مدیریت خود می باشند تا قابلیت های ناپایداری را که سالها توسط آموزش عالی ترویج شده بررسی نموده و در نوع رابطـه خـود با جامعه تجدید نظر نمایند.(آراسته،امیری،(1391 دانشگاه آزاد اسلامی نیز بهعنوان یک دانشگاه مطـرح وغیـر دولتـی بایـد درجهـت تحقق مسئولیت پذیری اجتماعی سازمانی تلاش نماییداین در حالی است که باوجود نیاز دانشگاهها به مولفه های مسـئولیت پـذیری اجتماعی ،بهعنوان پارادیم مناسب و موردنیاز دانشگاههـا و ذینفعـان ، عوامـل مـؤثر بـرای مسـئولیت پـذیری اجتمـاعی دانشـگاهی مشخص نیست و به همین دلیل مدلی مناسب برای تبیین عوامل مؤثر بر مسئولیت پذیری اجتمـاعی سـازمانی وجـود نـدارد .لـذا دراین مقاله ضمن بررسی پشینه مسئولیت پذیری اجتماعی با درنظرگرفتن مولفه های مدل کارول نسبت به ارائه یک مـدل جهـت ارتقا مسئولیت پذیری اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی اقدام شده است.
کلمات کلیدی: مسئولیت اجتماعی ، مسئولیت پذیری ، دانشگاه
مقدمه و بیان مساله:
جهان امروز بر پایه دانش وتوسعه روز افزون آگاهی اجتماعی در قبال نقش مسئولیت پذیری دانشگاهها در حال شکل گیری است و در این راه،دانشگاهها همواره با مسائل بیشماری روبرو بوده اند که در ایران و سایر نقاط جهان این مسائل و مشکلات دارای گستره خاص با توجه به فرهنگ واقلیم خودمی باشند یکی از مسائل مشترکی که دانشگاهها در سطح جهانی با آن روبرو هستند ، بهطوریکه برون وهمکاران (2008) ، سوئنی ( 2003) 2 ، کارل( 1995)3 ، عباس پور (1391) )آراسته (1383 عنوان کردهاند
1
،مسئولیت اجتماعی دانشگاهها در قبال محیط خود می باشند" و این موضوع و توجه به آن رو به افزایش است و این نوع نگاه به کارکردهای دانشگاهی اضافه گشته است، مدیران امروز باید ابعاد اجتماعی عمومی حرفه خود را شناخته و ازرویارویی با آثار سازمان خود برای محیط اجتماعی خویش آماده باشند.(الوانی ،(1382 و اگر دانشگاه نتواند این مهم را تحقق ببخشد در عرصه رقابتی و نگاه جامعه به دانشگاه دچار مشکل می گردد .
محققــان برجســته مــدیریت ماننــد وارن بنــیس ، چــالز هنــدی ، فیلیــپ کـاتلر ، میچــل پــورتر و پیتــر ســنگه همگــی بــر ایــن موضــوع تمرکــز داشــته انــد. همچنــین دانشــگاه هــایی ماننــد برکلــی ، بوســتون ، هــاروارد ، آکســفورد و استنفورد و مراکـز اختصاصـی در راسـتای اخـلاق کسـب و کـار ایجـاد کـرده انـد. بسـیاری از ایـن دانشـگاه هـا و مراکـز آموزش عـالی روش هـای در حـال توسـعه ای دربـاره کسـب و کـار و جامعـه ایجـاد کـرده انـد کـه مـی توانـد بـا برنامـه هــای آموزشــی و درســی ادغــام شــوند. شــاید بــزرگ تــرین نشــانه تغییــر، مربــوط بــه موضــوعات و علایــق دانشــجویان اســت کــه در هــر دو زمینــه مــدیریت آمــوزش و کســب وکــار، خواســتار بهبــود اجتمــاعی هســتند. در یــک مطالعــه از 2100 دانشــجوی مــدیریت اجرایــی (MBA) در آمریکــا و کانــادا، %78 اظهــار داشــته انــد کــه مســئولیت اجتمــاعی شرکت باید به عنـوان یـک قسـمت اصـلی از برنامـه ریـزی درسـی دوره هـای مـدیریت اجرایـی باشـد (نایـت، 2006؛ بـه نقل از گلاواس ، .(2009
در بعــد دیگر،امــروزه دانشــگاههــا در ایـران و جهــان ،بــا رقبــای جــدی رو بــرو هســتند . موسســات آموزشـی و پژوهشـی متعــدد تشــکیلشــدهانــد کــه بــرای بــازار و صــنعت ، بــهعنــوان متقاضـیان دســتاوردهای مراکــز پژوهشی،بســیار جــذاب هست (دودراستات1، .(2010 ایـن مسـئله در خیلـی از کشـورهای جهـان نیـز بـه چشـم مـیخـورد . موسسـات تحقیـق بهطور فزاینـده ای در حـال رقابـت مـؤثر بـرای جـذب بودجـه و پژوهـه(گرانت) هـای تحقیـ ق هسـتند . یکـی از راهکارهـا بــرای تســریع ایــن فراینــد توجــه بــه مســئولیت اجتمــاعی مــی باشــد و دانشــگاه آزاد اســلامی نیــز بــهعنــوان یــک دانشــگاه مطــرح بامعضــلاتی همچــون تمــامی دانشــگاههــای دنیــا دارد،ســاختاری بــا انعطــافپــذیری کــم دارد و میــزان ســلامت ســازمانی در مقایســه بــا ســه دانشــگاه علــوم پزشــکی و پیــام نورپــایین تــر اســت (دانــش فــرد،.(1386همچنــین ســهم دانشــگاههــای آزاد در تولیــد ناخــالص داخلــی نیــز تفــاوت معنــاداری بــا دانشــگاههــای سراســر دارد(نوبخــت و دیگران،.(1391 ونگاه بـه دانشـکاه آزاد از بعـد اجتمـاعی نـامطلوب اسـت و اگـر دانشـگاه بـه مسـئولیت اجتمـاعی توجـه ننماید نمی تواند از توان خود برای کسب مزیت رقابتی وپاسخگویی بیشتر استفاده نماید
درمجمــوع مـیتــوان گفــت ، واحــدهای دانشــگاهی بــه خصــوص دانشــگاه ازاد نشــان داده اندکـه نمـیتواننــد بــا بکــار بــردن رویکردهــای و اســتراتژیهــای قــدیمی پاســخگوی نیــاز ذینفعــان، اقشــار مختلــف جامعــه باشند(اســکان ،1991،ایل، ریچپتر و گـادبی 1996 بـه نقـل از بـاقری 1392 ).بـهعبـارتدیگـر ، انگـاره و اسـتراتژیهـای کـه در خـلال دهـه گذشـته تـا امــروز در آمـوزش عـالی بــه کـار مـیرفــت بـرای بـرآورده کــردن انتظـارات اقتصـادی،علمی، سیاسـی و اجتمــاعی منحصــربهفــرد سیســتم آمــوزش عــالی ایــن عصــر مناســب نیست(اســکان ،1991،ایــل، ریچپتــر و گــادبی 1996 بــه نقــل از بــاقری .(1392و نیــاز اســت کــه دانشــگاهها بــه ســوی اســتراتزی هــای جدیــد حرکــت نماینــد وهــم اکنون دانشگاههای بسیاری در سطح جهـان بـه دنبـال تجدیـد نظـر و اصـلاح سیاسـت هـای پیشـین خـود بـرای اعمـال اصــول پایـداری در سیاســت هــا و مــدیریت خــود مـی باشــند تــا قابلیـت هــای ناپایـداری را کــه ســالها توســط آمــوزش عالی تـرویج شـده بررسـی نمـوده و در نـوع رابطـه خـود بـا جامعـه تجدیـد نظـر نمایند.(آراسـته،امیری،(1391 دانشـگاه آزاد اســلامی نیــز بــهعنــوان یــک دانشــگاه مطــرح وغیــر دولتــی بایــد درجهــت تحقــق مســئولیت پــذیری اجتمــاعی ســازمانی تــلاش نماییـداین در حــالی اســت کــه بــاوجود نیـاز دانشــگاههــا بــهمولفــه هــای مســئولیت پــذیری اجتمــاعی ،بــهعنــوان پــارادیم مناســب و موردنیــاز دانشــگاههــا و ذینفعــان ، عوامــل مــؤثر بــرای مســئولیت پــذیری اجتمــاعی
2
دانشــگاهی مشــخص نیســت و بــه همــین دلیــل مــدلی مناســب بــرای تبیــین عوامــل مــؤثر بــر مســئولیت پــذیری اجتمــاعی ســازمانی وجــود نــدارد ، بنــابراین ایــن ســؤال مــورد توجــه قــرار مــی گیــرد کــه عوامــل مــؤثر بــر مســئولیت پذیری اجتماعی سازمانی دانشگاهها چیست ؟ و آیا مدل مناسبی را برای ارتقا این متغیرها میتوان ارائه داد؟
مبانی نظری مسئولیت اجتماعی
الف-سیر ظهور و پیدایش مفهوم مسئولیت اجتماعی
مسئولیت اجتمـاعی شـرکت هـا، از دهـه 1950 درادبیـات آکادمیـک مـورد بحـث بـوده و ایـن مفهـوم امـروزه بـه طـور وســیعی در تحقیقــات مــدیریت مــورد توجــه مــی باشــد. بــا مــروری بــر رونـد تکامــل مفــاهیم آن واضــح اســت کــه یــک جنبش از نگرش اخلاقی-فلسـفی بـه یـک نگـرش مـدیریتی تمرکـز یافتـه اسـت و بـه طـور خـاص در یـک دهـه اخیـر، مبــانی اخلاقــی درتصــمیمات مــدیریتی رشــد یافتــه و پایــه هــای هنجــاری رابــرای مســئولیت اجتمــاعی شــرکتها فــراهم کــرده اســت.مســئولیت اجتمــاعی شــرکتها بــه طــور قابــل ملاحظــه ای ازظهــور اولیــه آن در دهــه 50 تــا کنــون تکامــل یافتــه اســت ودر طــول ایــن دوره، ایــن مفهــوم از رویــه هــای ناهمــاهنگو داوطلبانــه بــه یــک تعهــد واضــح و صــریح در پاسخ به فشار هـای ذینفعـان توسـعه یافتـه و بـه تـدریج بـه یـک تعهـد مسـتمر آنـی تبـدیل شـده اسـت.تاریخچـه ایـن مفهوم به پنج دهـه گذشـته برمـی گـردد. اولـین مبـانی مفهـومی آن در سـال 1950 توسـط بـوئن مطـرح شـد و بعـد از آن دردهــه 1960 ، ادبیــات آن بطــور قابــل ملاحظــه ای توســط نویســندگان مطــرح آن دوره دیــویس، فردریــک،، مــک گــویر و والــتن توســعه یافــت. در دهــه 1970تعــاریف و ابعــاد ان توســط افــرادی همچــون اســتهی وکــارول بســط داده شــد. در دهــه 1980 ، تعــاریف اولیــه کمتــر توســعه داده شــد و بیشــتر کــار محققــان بــر تحقیقــات و چــارچوب هــای جایگزین تمرکز داشـت. سـپس دردهـه 1990 ، مفـاهیم مسـئولیت اجتمـاعی شـرکتها بـا تئـوری هـای جدیـد همچـون تئوری ذینفعان، تئوری اخـلاق کسـب و کـار و شـهروندی شـرکت توسـعه بیشـتری یافـت کـه از جملـه افـراد مطـرح در ایــــن دوره،وود ( ( 1991 بــــود و تعریــــف جدیــــدی در ایــــن دوره برادبیــــات آن اضــــافه نگردیــــد.(حســــاس یگانه،برزگر،(1393 مفهوم مسـئولیت اجتمـاعی شـرکت هـا در دهـه اخیـر بـه پـاردایم غالـب ومسـلط حـوزه اداره شـرکت هـا تبـدیل شـده
اســت و شــرکت هــای بــزرگ و معتبرجهــانی مســئولیت در برابــر اجتمــاع و محــیط اجتمــاعی را جزیــی از اســتراتژی شرکتی خود می بینند.
این مفهوم موضوعی اسـت کـه هـم اکنـون در کشـورهای توسـعه یافتـه وکشـورهایی بـا اقتصـاد بـاز بـه شـدت از سـوی تمامی بازیگران همچون حکومت ها، شـرکت هـا، جامعـه مـدنی، سـازمان هـای بـین المللـی و مراکـز علمـی دنبـال مـی شود.
- حکومــت هــا بــه مســئولیت اجتمــاعی شــرکت هــا از منظــر تقســیم وظــایف و مســئولیت هــا و حرکــت در جهــت توسعه پایدار نگاه می کنند؛ -شــرکت هــا مســئولیت اجتمــاعی شــرکتی را نــوعی اســتراتژی تجــاری مــی بیننــد کــه باعــث مــی شــود در فضــای بــه
شدت رقابتی، براعتبارشان افزوده شود و سهمشان در بازار فزونی گیرد؛
- جامعــه مــدنی و ســازمان هــای غیــر دولتــی، بــه ایــن دلیــل ازشــرکت هــا مســئولیت اجتمــاعی مــی خواهنــد کــه بــه رسوایی های مالی و فجایع حاصل از عملکرد شرکت ها آگاهی و اشراف دارند؛
3
- سازمان هـای بـین المللـی بـا توجـه بـه اینکـه تأثیرگـذاری شـرکت هـادر دنیـای امـروز بسـیار بیشـتر از حکومـت هـا است، حل چالش های جهــانی را بــدون مشــارکت شــرکت هــا غیــر ممکــن مــی داننــد، همچنــین بســیاری از سیاســتمداران بــه نــوعی مــدیران
شرکت ها نیز هستند؛مراکز علمـی و دانشـگاهیان نیـز بـه مسـئولیت اجتمـاعی شـرکت هـااز زاویـه نقـش شـرکت هـا در توسعه یک کشـور ، توسـعه دموکراسـی، تـداخل وظـایف، مسـئولیت هـای یـک شـرکت باحکومـت و هـم پوشـانی هـای حاصل از آن می نگرنـد.بـه همـین دلیـل اسـت کـه امـروزه در جهـان رقابـت، موضـوع مسـئولیت اجتمـاعی شـرکت هـا به پارادایمی غالب در حوزه اداره شرکت ها تبدیل شده است.(امیدوار؛(1388 مسئولیت تجارت نیز بـه معنـای مسـئولیت شـرکت در پاسـخگویی بـه پیامـد فعالیـت هـایی اسـت کـه جامعـه را تحـت
تــأثیر قــرار مــی دهــد. شــرکت بایــددر اتخــاذ تصــمیمات ، انجــام فعالیــت هــا و اجــرای عملیــات خــود، منــافع همــه ذی نفعان را در نظـر بگیـرد . ذی نفعـان شـرکت همـه کسـانی هسـتند کـه نتـایج و پیامـدهای تصـمیمات و اعمـال شـرکت هــا بــر آنهــا اثــر مــی گــذارد . ذی نفعــان داخلــی، کارکنــان و ســهامدا ران هســتند کــه بــه طــور مســتقیم تحــت تأثیرتصــمیمات و عملیــات شــرکت قــرار مــی گیرنــد و ذی نفعــان خــارجی شــامل شــهروندان، مشــتریان، عرضــه کننــدگان، رقبــا، دولــت و نهادهــای اجتمــاعی انــد. توجــه بــه منــافع ذی نفعــان و بــه طــور کلــی جامعــه، بــرای شــرکت ضروری است و شرکت در برابر تمامی این ذی نفعان مسئولیت هایی دارد.((Clarkson,1995
ب- تعاریف مسئولیت اجتماعی
مســئولیت اجتمــاعی ســازمان، مفهــوم پــر اهمیتــی در دهــه هــای گذشــته محســوب مــی شــود. تعریــف یکســان، اســتاندارد و روشــنی بــرای آن وجودنــدارد. در تنــوع واژگــان بــه کــار رفتــه در مســئولیت اجتمــاعی شــرکت هــا مفــاهیم پایداری، اخلاق تجاری، همکاری شهروندان و پاسخگویی وجود دارد .
تعریف به کاررفته از طرف سازمان های پیشرو به صورت زیر می باشد:
-1 شــورای تجــاری جهــانی توســعه پایــدار((WBCSD مســئولیت اجتمــاعی ســازمان را اینگونــه تعریــف مــی کنــد: تعهد تجاری بـرای مشـارکت وهمکـاری توسـعه اقتصـادی پایـدار، کـار بـا کـارگران، خـانواد ه هایشـان، جوامـع محلـی و جامعه در سطح وسیع تر، برای بهبود کیفیت زندگی.
-2تجــارت بــرای مســئولیت پــذیری اجتمــاعی (BSR)مســئولیت اجتمــاعی شــرکت هــا را روشــی بــرای دســتیابی بــه موفقیت تجاری از طریق ارزش های اخلاقی و محترم شمردن مردم، تعهدات و محیط طبیعی تعریف می کند.
-3 از نظــر دفتــر بــین المللــی تجــاری((ICC مســئولیت اجتمــاعی شــرکت هــا عبــارت اســت« از تعهــدات داوطلبانــه از طریق تجارت برای مدیریت کردن فعالیت های شرکت در امر پاسخگویی.»
-4 انجمــن کیفیــت آمریکــا(« (ASQ مســئولیت اجتمــاعی » را بــه عنــوان رفتــار و مشــارکت تجــاری مــردم و ســازمان هــا از نظــر اخلاقــی بــا درنظــر گــرفتن جامعــه، فرهنــگ و اقتصــاد تعریــف نمــوده و آن را تلاشــی مــی دانــد کــه افراد،سازمان ها و دولت ها از طریق آن می توانند اثر مثبتی بر توسعه، تجارت وجامعه داشته باشند.
-5کمیســیون اروپــایی 2002 ، مســئولیت اجتمــاعی شــرکت هــا را بــه عنــوان مفهــومی کــه از طریــق آن تعامــل اجتمــاعی و اهمیــت محیطــی در عملیــات تجــاری و تعاملاتشــان بــا ســهامداران مقایســه مــی شــود، تعریــف مــی کند.(چاوشی باشی (1389 مکویلیامز و سـیگل2001مسـئولیت اجتمـاعی را چنـین تعریـف نمـوده انـد:اقـداماتی بـرای بهبـود رفـاه جامعـه، فراتـر از منافع شرکت و الزامات قانونی.
4
رونالــد ای بــرت و گــریفین 1 نیزمعتقدنــد: "اخــلاق، روی نحــوه رفتــار فــرد در داخــل ســازمان توجــه دارد ولــی مســـئولیت اجتمـــاعی، روی نحـــوه برخوردســـازمان بـــا کارکنـــان، ســـهامداران، ســـرمایه گـــذاران و اربـــاب رجـــوع و اعتباردهندگان و به طور کلی ذینفعان، سروکار” گــریفین و بــارنی2مســئولیت اجتمــاعی را چنــین تعریــف مــی کننــد: «مســئولیت اجتمــاعی، مجموعــه وظــایف و
تعهــداتی اســت کــه ســازمان بایســتی در جهــت حفــظ ،مراقبــت و کمــک بــه جامعــه ای کــه در آن فعالیــت مــی کنــد، انجام دهد.
فــرنچ و ســاور د 3 نیــز در کتــاب مــدیریت تحــول ســازمان درخصــوص مســئولیت اجتمــاعی مــی نویســند : مســئولیت اجتمـاعی، وظیفـه ای اسـت برعهـده موسســات خصوصـی، بـه ایـن معنـا کــه تـاثیر سـوءبر زنـدگی اجتمـاعی کــه در آن کار می کنند، نگذارند. میزان ایـن وظیفـهعموماًمشـتمل اسـت بـر وظـایفی چـون: آلـوده نکـردن، تبعـیض قائـل نشـدن دراســتخدام، نپــرداختن بــه فعالیتهــای غیراخلاقــی ومطلــع کــردن مصــرف کننــده از کیفیــت محصــولات. همچنــین وظیفه ای است مبتنی بر مشارکت مثبت در زندگی افراد جامعه (فلمینگ،(2002 رابینســون« درهمــین رابطــه مــی گویــد: »مســئولیت اجتمــاعی یکــی از وظــایف و تعهــدات ســازمان درجهــت منتفــع
ســاختن جامعــه اســت بــه نحــوی کــه هــدف اولیــه ســازمان یعنــی حــداکثر کــردن ســود را صــورتی متعــالی ببخشــد».«کیــث دیــویس« معتقــد اســت کــه: »مســئولیت اجتمــاعی یعنــی نــوعی احســاس تعهــد بــه وســیله مــدیران ســازمانهای تجــاری بخــش خصوصــی کــه آن گونــه تصــمیم گیــری نماینــد کــه در کنــار کســب ســود بــرای موسســه، سطح رفاه کل جامعه نیز بهبود یابد.«
برخی از این تعاریف درجدول ذیل ذکرشده است:
جدول 1 تعاریف مختلف از مسئولیت اجتماعی
ج-ابعاد و مؤلفههای مسئولیت اجتماعی
مدلهای مفهومی مطرح درمسئولیت اجتماعی
-1مدل هرمی کارول:طبق این مدل مسئولیت اجتماعی شرکت از 4 قسمت؛اقتصادی (بدست آوردن سود)، قانونی (مطابقت باقوانین)، اخلاقی (اخلاق) و بشر دوستانه (شهروندخوب) تشکیل شده است ( گوا، .( 2008 در این مدل مسئولیت های اقتصادی از مسئولیت های اصلی سازمان می باشد که همان سود آوری است .
مسئولیتهای قانونی اشاره به این دارد که سازمان بایستی درچارچوب قوانین و مقررات جامع فعالیت اقتصادی خود را انجام دهد. سومین مسئولیت شرکت ها،مسئولیت اخلاقی است که بر اساس آن از شرکت هاانتظار می رود که ارزش ها وهنجار های جامعه رامد نظر داشته باشد و به آنها احترام بگذارند و درنهایت مسئولیت های بشر دوستانه اشاره به فعالیتهای داوطلبانه شرکت دارد(الوانی و قاسمی، (1377بر طبق نظر کارول، استفاده از این هرم، مدل مفهومی مسئولیت اجتماعی شرکت را به تصویر می کشد واین مدل تمام حوزه های مسئولیت اجتماعی شرکت را به طور متمایز و در این حال با هم دیگر نشان میدهد. مولفه های مدل مسئولیت اجتماعی از لحاظ سلسله مراتبی اهمیت کاهشی دارند. بر این اساس که مسئولیت قانونی به عنوان پایه و اساس محسوب میشود و همه مسئولیت های دیگر دلالت بر مسئولیت اقتصادی دارند و از شرکت ها انتظار می رود که
6
درچارچوب قانون عمل نمایند، بنابراین مسئولیت قانونی به عنوان لایه بعدی هرم می باشد. در ادامه مسئولیت اخلاقی مطرح می شود. در رأس این هرم مسئولیت بشر دوستانه قرار دارد که اختیاری می باشدو کمترین اهمیت را در هرم دارد. در این راستا هر چه به رأس هرم نزدیک می شویم از اهمیت این مولفه هاکاسته می شود(گوا، (2008
-2مدل دوایر متقاطع :چار چوب مدل هرمی کارول کامل نمی تواندطبیعت قلمرو های مسئولیت اجتماعی شرکت را به طور کامل ارائه کند و ارتباط متقابل بین آنها را به طور کامل به تصویر بکشد. قلمرو های مسئولیت اجتماعی شرکت در تعامل با هم قرار دارند و یکی ازویژگی های جدائی ناپذیر مسئولیت اجتماعی شرکت همان ارتباط متقابل است. بر این اساس، مدل دوایرمتقاطع می گویدکه مسئولیت های مختلف با یکدیگر روابط پویا ومتقابل دارند و بطور خاص مسئولیت اقتصادی،اساسی ترین مسئولیت نیست و همچنین، اقدامات اقتصادی در راستای مسئولیت اجتماعی شرکتاهمیت کمتری نسبت به سایرین ندارد. به عبارت دیگر مسئولیت های قانونی، اخلاقی و بشر دوستانه به همان اندازه مسئولیت اقتصادی برای کسب و کار اهمیت دارد(گوا، (2008
