بخشی از مقاله
چکیده
هدف و ماموریت نظام آموزشی تربیت انسانهای اجتماعی و بااخلاق و مسئولیت پذیر برای فردای جامعه است. به طور مشخص افزایش مسئولیت اجتماعی معلمان به سمتی است که فواید اجتماع در امتداد آن است؛ لذا این پژوهش با هدف ارائه مدلی برای ارتقاء مسئولیت پذیری معلمان صورت گرفت. روش تحقیق توصیفی است. جامعه آماری تحقیق 500 نفر از معلمان متوسطه شهرستان تنکابن می باشد که با استفاده از فرمول کوکران تعداد 217 نفر به عنوان نمونه آماری انتخاب میشود. روش نمونه گیری روش نمونه گیری تصادفی بوده است. اطلاعات جمعیت شناختی مربوط به معلمان استان مازندران ابتدا مورد بررسی قرار گرفت و مدل بر اساس چهار متغیر پیشبین فردی، سازمانی، اجتماعی و فرهنگی و در قالب یک مدل تحلیل عاملی مرتبه دوم ارائه گردیده است. تجزیه و تحلیل داده های به دست آمده با استفاده از نرم افزار آماری SPSS و LISREL صورت گرفته است. نتایج نشان داد که عوامل فردی، سازمانی، اجتماعی و فرهنگی بر ارتقاء مسئولیت پذیری معلمان اثرگذار است. متغیر سازمانی بیشترین تأثیر را بر متغیر ملاک مسئولیت پذیری اجتماعی داراست. بنابراین می توان نتیجه گرفت بالاتر رفتن شاخص های آن سبب ارتقاء مسئولیت پذیری اجتماعی معلمان خواهد شد.
کلمات کلیدی: مسئولیت پذیری، مسئولیت پذیری اجتماعی، نظم اجتماعی، اجتماعی شدن.
.1 مقدمه - با 2 خط BNazanin 11pt فاصله از کلمات کلیدی -
هدف و ماموریت نظام آموزشی تربیت انسانهای اجتماعی و بااخلاق و مسئولیت پذیر برای فردای جامعه است. یکی از ویژگیهای مهم انسان فرهیخته و از مهمترین اهداف تربیتی در نظامهای آموزشی مختلف پرورش حس مسئولیت است. شکوفایی احساس مسئولیت علاوه بر تاثیراتی که در زندگی فردی دارد، ابعاد اجتماعی فراوانی را نیز به همراه دارد - حسین پور، . - 1391 نظامهای آموزشی در سطوح و مقاطع تحصیلی مختلف اهداف و کارکردهای متفاوتی را مورد توجه و تأکید قرار می دهند. یکی از این کارکردهایی که نظام های آموزشی در سطوح و مقاطع مختلف تحصیلی مورد توجه قرار می دهند و بیانگر تلاش و برنامه ریزی نهادهای آموزشی برای تربیت اجتماعی و شهروندی است؛ اقدام در مسیر آموزش و رشد مهارتهای مسئولیت پذیری هم برای یادگیرندگان و هم نیروهای صفی و ستادی خود؛ اعم از مدیران و معلمان است - ستوده، . - 1386
چراکه رشد و پیشرفت هر جامعهای در گرو انسانهای مسئولیت پذیر است. اشخاص مسئولیت پذیر پاسخگو هستند و به علت پاسخگو بودن قابل اعتمادترند. افراد اگر نسبت به جامعه خود احساس وظیفه کنند عاملی مهم در پیشرفت اجتماع خواهند بود و میتوانند به تقویت سطح روابط، برطرف کردن مشکلات، برآورده کردن حوائج و نیازمندیها و... اقدام کنند. همچنین مسئولیت پذیری باعث آرامش روانی و امنیتی جامعه گردیده و مانع از هم گسیختگی، تفرقه و اختلاف در اجتماع خواهد گردید - رحمان سرشت، . - 1377 البته انسان از منظرهای مختلف دارای ارتباط با غیر خود میباشد این ارتباط شامل خداوند، خانواده، افراد اجتماع و محیط زیست میباشد که نسبت به هر یک دارای مسئولیت بوده و وظیفهای بر عهده دارد.
رشد و کمال انسان چه از لحاظ روحی و فردی و چه از لحاظ اجتماعی به مسئولیت پذیری او ارتباط دارد؛ زیرا اهتمام افراد نسبت به اداره و مدیریت امور و واکنش مسئولانه نسبت به پدیدههای پیرامون خویش، رشد اخلاقی و انسانی را در بر خواهد داشت وهمچنین به لحاظ افزایش رفاه اجتماعی و تسکین روانی افراد جامعه فوق العاده تأثیرگذار خواهد بود - ایزدی، . - 1388 سرتو - 1989 - مسئولیت پذیری را یک الزام و تعهد درونی از سوی فرد برای انجام مطلوب همه فعالیت هایی که بر عهده او گذاشته شده است، تعریف می کند و معتقد است که مسئولیت پذیری از درون فرد سرچشمه می گیرد . فردی که مسئولیت کاری را بر عهده می گیرد، توافق می نماید که یک سری فعالیت ها و کارها را انجام دهد و یا بر انجام این کارها توسط دیگران نظارت داشته باشد - رحیمی، . - 1394
اصطلاح مسئولیت پذیری در فرهنگ معین از نظر لغوی به معنای موظف بودن به انجام دادن امری است و جدید است - معین، . - 1345 در معنای عام حقوقی نیز مسئولیت به مفهوم متعهد و موظف بودن شخص به انجام یا ترک عملی است - شهیدی، . - 1386 به زعم مارکمن و تتلوک - - 2000 مسؤولیت پذیری یکی از پیامدهای رفتاری است که افراد با توجه به آن احساس می کنند در قبال تصمیمات خود مسؤولیت دارند و بنابراین یکی از متغیرهای مهمی است که بر تصمیم گیری اثرگذار است - غفوری، کمالی و نوری، . - 1378 به زعم فرمهینی - - 1378 مسئولیت پذیری به معنای بر عهده گرفتن امر یا کاری و پاسخگو بودن در برابر کار یا وظیفه برعهده گرفته شده است و به زعم طالب زاده - - 1387 این مهارت شامل مواردی چون: مراقبت از خود و محیط، پذیرش نتیجه عمل،رعایت مقررات، انجام دادن تکالیف و وظایف محوله - انجام سر وقت تکالیف و کار و تمرکز و اتمام آن - است - رحیمی، . - 1394
مسئولیتپذیری دریک تقسیمبندی کلی به دو بخشمسئولیتپذیریفردی و مسئولیتپذیری اجتماعیتقسیم میشود. مسئولیتپذیری فردی به این معناست که فرد خود را نسبت به خود و موقعیتی که در آن قرار گرفته و همچنین نیازها و بهروزی دیگران مسئول بداند - مرگلر و همکاران، . - 2007 بطور کلی، مسئولیتپذیری در بعد فردی زمینهساز مسئولیتپذیری اجتماعی است و مسئولیتپذیری اجتماعی، پیامدهای اجتماعی و فرهنگی زیادی دارد که یکی از مهمترین آنها دیگرخواهی در روابط اجتماعی است. مسئولیتپذیری اجتماعی، تواناییهای اجتماعی، انگیزه یادگیری، توجه به مباحث اخلاقی و اجتماعی، انضباط شخصی، احساس وظیفه نسبت به دیگران، احترام به دیگران، تعهد به اجتماع و ... را افزایش میدهد - طالبی و خوشبین، . - 1391 مسئولیتپذیری اجتماعی؛ توانایی بروز خود به عنوان یک عضو دارای حس همکاری، موثر و سازنده در گروه است .
مسئولیتپذیری اجتماعی که ما را قادر میسازد مراقب تلاشهای کاری خود باشیم و در راه علائق دیگران و گروههایی خدمت کنیم که خارج از حیطه نیازهای فردی، اهداف، و نگرانیهای ما قرار دارند - طالقانی، نرگسیان و گودرزی،. - 1390 مسئولیت پذیری اجتماعی از منظر جامعه شناختی، در سطح خرد، میانی و کلان قابل مطالعه است. در سطح خرد مسؤولیت پذیری اجتماعی به عنوان احساس تعهد و کنشی که تک تک افراد در قالب نقش های خود نسبت به یگدیگر دارند، قابل بررسی است. در سطح میانی مسؤولیت پذیری اجتماعی در ارتباط با گروه، سازمان و مانند آن مطرح می گردد. در سطح کلان مسؤولیت پذیری اجتماعی دولت ملت ها در نظام جهانی مطرح می گردد - اسکلایر و مایلر1، . - 2010 به نظر"پارسونز" تعهد و مسؤولیت پذیری اجتماعی از ویژگی های شخصیتی افراد است که تحت تاثیر عوامل فرهنگی و اجتماعی قرار دارد - ورسلی، . - 1388 هولینگ شید2 سه اصل اولیه را در اجتماعی شدن هر فرد به شرح زیر اعلام کرده است:
1.فرد، رفتار اجتماعی را در ایجاد رابطه و تأثیرپذیری از دیگران در اجتماع یاد میگیرد.
2.فرهنگی که فرد در آن به دنیا آمده و بزرگ میشود، مشخص میکند که او چه کاری باید فراگیرد و چه عملی از خود نشان دهد.
3.تکامل فراگیری و آموزش پذیری فرد در جامعه زمانی محقق میشود که وی بتواند به طور مؤثر در اجتماعی شدن و نقش پذیرفتن در گروه ایفای نقش کند - یاووزار، . - 1382
در این تحقیق، مؤلفه های مسئولیت پذیری در قالب چهار مؤلفه اصلی به شرح ذیل است: عوامل فردی، سازمانی، اجتماعی و فرهنگی. عوامل اجتماعی به پایگاه اجتماعی افراد و مجموعه ای از روابط و پیوندهای میان افراد که روزانه با توجه به نقش های خود با دیگران در کنش متقابل هستند، مربوط است و مبتنی بر رعایت حقوق دیگران، نوع دوستی و مشارکت اجتماعی است - طالبی و خوشبین، . - 1391 مورفی - 1991 - ، عوامل فردی را شامل مجموعه ای از ویژگی ها و صفات فرد می داند که الگوهاینسبتاً پایدار پاسخ وی به موقعیت ها را تعیین می کند. عوامل سازمانی جزء اساسی ترین متغیرهای موثر بر توسعه مشارکت پذیری است که شامل ساختار؛ رهبری؛ یادگیری؛ اهداف؛ سیستم پاداش می باشد - صادقی، صادقی، نیکوکار و خورشیدی، . - 1390
عوامل فرهنگی مجموعه ای از آگاهی های اندوخته شده به وسیله فرد دانست که انواع ارزش های او را برای استمرار زندگی به وجود می آورد؛ نمادهای ارزشی که در عرصه رفتار و عمل به آن پایبند می باشند - طالبی و همکار، . - 1391 البته تحقیقات اخیر با توجه به ابعاد مختلف موجود در مبانی نظری صورت گرفته اند. شربتیان - - 1391 به بررسی مسئولیت پذیری اجتماعی جوانان پرداخت. تاکید بر احترام و تایید، پیروی هنجارها و رفتارهای اجتماعی و اخلاقی مشترک، اجرای الگوهای عملی، رفتاری و اخلاقی، برانگیختن مسئولیتپذیری مدنی، مشارکت فعال در تمام عرصهها، رشد مهارتهای زندگی و... میتواند از مهمترین راهکارها و استراتژیهای بلندمدت و کوتاه مدت سازمانها و نهادهای دولتی و غیردولتی جامعه باشد که جامعه پذیری مسئولیتهای اجتماعی جوانان رادائماً استمرار بخشد. یزدان پناه و حکمت - - 1393 بررسی مسئولیت پذیری اجتماعی پرداختند.
جهت سنجش عوامل موثر بر آن از نظریه های مختلف مثل نظریه های نوع دوستی متقابل، اعتماد و مشارکت، یادگیری اجتماعی باندورا و نظریه نقش اجتماعی استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که احساس عزت نفس، شیوه فرزندپروری منسجم، صمیمی و پاسخگو، مشارکت اجتماعی رسمی و غیررسمی، اعتماد اجتماعی بین شخصی، اعتماد تعمیم یافته و نهادی و جنسیت و پایگاه اقتصادی اجتماعی متغیرهای تاثیرگذار بر مسئولیت پذیری اجتماعی هستند. نیکخواه و جهانشاهی - - 1393 به بررسی مسوولیت پذیری اجتماعی جوانان و عوامل فرهنگی و اجتماعی موثر بر آن پرداختند. یافته های تحقیق نشان می دهد که مسوولیت پذیری اجتماعی بالاترین و بعد سیاسی پایین ترین ابعاد مسئولیت پذیری بودند.
از میان مولفه های متغیر پایگاه اقتصادی و اجتماعی، درآمد تاثیری روی مسوولیت پذیری اجتماعی نداشت، اما نوع شغل و تحصیلات با مسوولیت پذیری اجتماعی ارتباط داشتند.در این بین، متغیر اعتماد اجتماعی، بیشترین قدرت تبیین و اثرگذاری را بر مسوولیت پذیری اجتماعی داشته است. سلطان زاده و همکاران - - 1394 در تحقیق با عنوان روابط بین جامعه پذیری سازمانی و مسئولیت پذیری اجتماعی نشان داد که بین جامعه پذیری سازمانی با مسئولیت پذیری اجتماعی رابطه مثبت و معنادار وجود دارد؛ بین مولفه های جامعه پذیری می توانند ابعاد مسئولیت اقتصادی، قانونی، اخلاقی و اجتماعی مسئولیت پذیری را پیش بینی کنند .
بابائیان و علیزاده - - 1394 به شناسایی و رتبه بندی ابعاد مسئولیت پذیری اجتماعی ناجا در تامین امنیت پرداختند. چهار عامل مسئولیت پذیری اجتماعی شامل اجتماعی- دینی، فرهنگی، سیاسی و شغلی - سازمانی بر موضوع امنیت تاثیر داشتند. تاثیر ابعاد مسئولیت پذیری بر امنیت را از بیشترین بر کمترین به این صورت بیان کرد: اجتماعی- دینی، شغلی- سازمانی، فرهنگی و سیاسی بود. ماتوز و ریلی - - 1995 در تحقیقی نتیجه گرفتند که افزایش دانش، به تغییر در نگرش و تغییر در رفتار منجر می شود و در نهایت، افزایش دانش با مسئولیت پذیری اجتماعی بیشتری همراه است - رحیمی، . - 1394 رودریگو و تارازونا - 2015 - 1 به ارائه مدلی برای ارزیابی مسئولیت پذیری دانش آموزان در کلاس درس پرداختند.
نتایج آنها نشان داد که احساسات و ویژگی های فردی دانش آموزان بر روی تصمیم گیری های آنها و میزان مسئولیت شان اثرگذار است.بر اساس آنچه بیان شد، هرچه حس مسئولیتپذیری در معلمان و مدیران بالاتر باشد احساس امنیت در مدرسه افزایش پیدا کرده و امکان شکل گیری هم افزایی بیشتر می شود - لاوسن، آلن، . - 1381 مطابق برنامه ریزی سیستم های آموزشی برای ارتقاء مسئولیت پذیری؛ درون مدرسه؛ کلاس درس و در واقع از طریق معلم و سایر عوامل مدرسه، یعنی جایی که اولیای مدرسه بویژه معلمان پاسخگوی اعمال و رفتار خویش می باشند، میسرتر به نظر می رسد. لذا در این پژوهش در صدد پاسخگویی به این سوال بود که مدل مناسب برای توسعه مسئولیت پذیری معلمان کدام است؟
روش تحقیق
تحقیق حاضر یک تحقیق توصیفی-پیمایشی است. جامعه آماری شامل معلمان متوسطه شهرستان تنکابن به تعداد 500 نفر می باشد. جهت نمونه گیری از روش تصادفی و برای تعیین حجم نمونه از فرمول کوکران استفاده گردید. با در نظر گفتن حداکثر اشتباه مجاز - d - معادل 0/05، ضریب اطمینان 0/95، t =1/96 و مقادیر p و q نیز هرکدام معادل 0/5 و حجم جامعه؛ حجم نمونه 217 نفر برآورد گردید. برای جمع آوری داده ها از روش کتابخانه ای و میدانی استفاده گردید. ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه محقق ساخته مسئولیت پذیری اجتماعی بود. ابعاد اصلی مطالعه شناسایی شده است. برای سنجش هر یک از این ابعاد تعدادی گویه - سنجه - توسعه داده شد. این ابعاد و گویههای سنجش آنها در جدول - 1 - نشان داده شده است.
