بخشی از مقاله
ارزيابي و رتبه بندي شعب فروشگاه هاي زنجيره اي با استفاده از روش TOPSIS (مطالعه موردي:فروشگاه زنجيره اي پوشاک ساليان )
چکيده
امروزه وجود رقابت هاي جهاني براي تسخير بازار از يک سو و محدوديت منابع طبيعي از سوي ديگر ضرورت توجه به کارايي را براي همگان روشن ساخته است . اين رقابت همانند مسابقه اي است که در آن ، تمام رقبا مي کوشند در مرحله توسعه اقتصادي – اجتماعي پيشتاز باشند. از اين رو به منظور کسب و حفظ مزيت رقابتي، سازمان ها بايد به طوري جدي به ارزيابي عملکرد بپردازند و نيز به ابعاد مالي و غير مالي ( کمي و کيفي) عملکرد توجه داشته باشند. با توجه به اهميت بسيار بالاي صنايع خدماتي نظير صنعت فروشگاه هاي زنجيره اي در رشد و توسعه اقتصادي کشورها، ارزيابي عملکرد و رتبه بندي اين فروشگاه ها اهميت شاياني دارد. ارزيابي و رتبه بندي فروشگاه ها همواره به عنوان سنجش عملکرد خرده فروشي ها به ويژه فروشگاه هاي زنجيره اي مطرح بوده است با استفاده از نتايج آن مديران به راحتي ميتوانند به سنجش عملکرد دست يابند و تصميمات مهمي مانند بسط و گسترش فروشگاه ها ، اولويت بندي و محک زدن ، ارتقا و بهبود کارايي کارکنان و... را اتخاذ کنند و در صدد شناسايي و رفع اشکالات برآيند. هدف از انجام اين پژوهش ارزيابي و رتبه بندي شعب فروشگاه هاي زنجيره اي ساليان با استفاده از روش TOPSIS ميباشد . جهت تجزيه و تحليل داده ها ابتدا با استفاده از روش آنتروپي وزن معيارها بدست آمده و بعد با روش TOPSIS به رتبه بندي و ارزيابي شعب پرداختيم . جامعه آماري در اين پژوهش متخصصين و کارشناسان فروشگاه هاي ساليان مي باشند و به دليل محدود بودن جامعه ، نمونه انتخابي خود را از بين خبره هاي اين گروه انتخاب کرديم . نتايج نشان ميدهد شعبه مهرشهر در بين نمايندگي ها رتبه اول را به خود اختصاص داده است و شعب مشهد، طالقاني، نور، نمک آبرود بترتيب در رده هاي بعدي قرار گرفتند ، شعبه تبريز نيز در رده آخر قرار گرفت .
واژه هاي کليدي
ارزيابي عملکرد، رتبه بندي، فروشگاه هاي زنجيره اي، روش TOPSIS
١- مقدمه
در عصر کنوني تحولات شگرف دانش مديريت وجود نظام ارزيابي را اجتناب ناپذير نموده است ، به گونه اي که فقدان نظام ارزيابي در ابعاد مختلف سازمان را، اعم از ارزيابي در استفاده از منابع و امکانات ، کارکنان ، اهداف و استراتژي ها، به عنوان يکي از علائم بيماريهاي سازمان قلمداد مينمايند [٦].هر سازمان به منظور آگاهي از ميزان مطلوبيت و مرغوبيت فعاليت هاي خود بالاخص در محيط هاي پيچيده و پويا نياز مبرم به نظام ارزيابي دارد. از سوي ديگر فقدان وجود نظام ارزيابي و کنترل در يک سيستم به معناي عدم برقراري ارتباط با محيط درون و برون سازمان تلقي ميگردد که پيامدهاي آن کهولت و نهايتاً مرگ سازمان است [١١].
بنابراين مديران ارشد همواره در جست و جوي راه حلي براي حصول از اطمينان از اجراي استراتژي هاي خود بوده اند و در اين ميان روش هاي ارزيابي به عنوان ابزاري جهت کنترل اجراي استراتژي هاي خود برگزيده اند [١٠] .امروزه دانش و قابليت کارکنان در روابط با مشتريان و تأمين کنندگان کيفيت محصولات و خدمات ، فناوري اطلاعات و فرهنگ سازماني دارايي هايي به مراتب ارزشمند تر از دارايي هاي فيزيکياند و توانمندي سازمان ها در بکارگيري اين دارايي هاي نامشهود قدرت اصلي ارزش آفريني آن ها را رقم مي زند و ارزيابيهاي مبتني بر سنجه هاي مالي توانايي ارزيابي اين دارايي هاي نامشهود و انعکاس تأثير آن ها بر موفقيت سازمان ها را ندارند[١٤]. لذا باتوجه به مباني بيان شده ، وجود رقابت هاي جهاني بين شرکت ها براي تسخير بازار از يک سو و محدوديت منابع طبيعي از سوي ديگر، ضرورت توجه به کارآيي را براي همگان روشن ساخته است . اين رقابت همانند مسابقه اي است که در آن ، تمام رقبا مي کوشند در عرصه توسعه اقتصادي – اجتماعي پيشتاز باشند. از اين رو، به منظور کسب و حفظ مزيت رقابتي ، شرکت ها بايد به طوري جدي به ارزيابي عملکرد بپردازند. فروشگاه هاي زنجيره اي نيز از اين قاعده مستثني نيستند و لازم است که به طور ساليانه ، مورد ارزيابي قرار گيرند و واحد هاي کارا آن از واحد هاي غير کارا تميز داده شوند [٤]و [٢].
١-٢- اهميت و ضرورت موضوع
بهبود مستمر عملکرد سازمان ها، نيروي عظيم هم افزايي ايجاد ميکند، که اين نيروها ميتواند پشتيبان برنامه رشد و توسعه و ايجاد فرصت هاي تعالي سازماني شود. دولت ها و سازمان ها و مؤسسات تلاش جلو برنده اي را در اين مورد اعمال ميکنند[٨].بدون بررسي و کسب آگاهي از ميزان پيشرفت و دستيابي به اهداف و بدون شناسايي چالش هاي پيش روي سازمان و کسب بازخور و اطلاع از ميزان اجراي سياست هاي تدوين شده و شناسايي مواردي که به بهبود جدي نياز دارند، بهبود مستمر عملکرد ميسر نخواهد شد. تمامي موارد مذکور بدون اندازه گيري و ارزيابي امکان پذير نيست [٧].
لرد کلوين فيزيکدان انگليسي در مورد ضرورت اندازه گيري ميگويد:
«هرگاه توانستيم آنچه درباره آن صحبت ميکنيم اندازه گرفته و در قالب ٢.
اعداد و ارقام بيان نماييم ميتوانيم ادعا کنيم درباره موضوع مورد بحث چي چيزهايي ميدانيم . در غير اين صورت آگاهي و دانش ما ناقص بوده و هرگز ٣ به مرحله بلوغ نخواهد رسيد»[١٣].
علم مديريت نيز مبين مطالب مذکور است . هرچه را که نتوانيم اندازه گيري کنيم نميتوانيم کنترل کنيم و هرچه را که نتوانيم کنترل کنيم مديريت آن امکان پذير نخواهد بود[١]. موضوع اصلي در تمام تجزيه و تحليل هاي سازماني، عملکرد است و بهبود آن مستلزم اندازه گيري است و از اين رو سازماني بدون سيستم ارزيابي عملکرد قابل تصور نميباشد [١٢].عملکرد موجب هوشمندي سيستم و برانگيختن افراد در جهت رفتار مطلوب ميشود و بخش اصلي تدوين و اجراي سياست سازماني است [٩].
يک نمونه از اين سازمان ها و شرکتها فروشگاه هاي زنجيره اي هستند ، ارزيابي و رتبه بندي فروشگاه ها همواره به عنوان سنجش عملکرد خرده فروشي ها به ويژه فروشگاه هاي زنجيره اي مطرح بوده است با استفاده از نتايج آن مديران به راحتي ميتوانند به سنجش عملکرد دست يابند و تصميمات مهمي مانند بسط و گسترش فروشگاه ها ، اولويت بندي و محک زدن ، ارتقا و بهبود کارايي کارکنان و... را اتخاذ کنند و در صدد شناسايي و رفع اشکالات برآيند [٣]و[١٣].
با توجه به اينکه مجموعه فروشگاههاي زنجيره پوشاک ساليان به عنوان يک بنگاه اقتصادي داراي شعبات مختلف در کشور است . موضوع اصلي اين است که درميان اين فروشگاه ها، کدام يک بهتر عمل مي کنند با تعريف شاخص ها و بکارگيري روشي براي رتبه بندي مي توان به عملکرد بهتر واحد ها دست يافت [٥] .در نتيجه شناسايي و جايگاه هر يک از اين فروشگاه ها و بررسي عوامل تاثير گذار بر عملکرد آنها، مي تواند تاثير مثبت بر کارايي اين بنگاه اقتصادي داشته باشد در روش فعلي ارزيابي و رتبه بندي فروشگاه هاي ساليان فقط معيار هاي کمي مانند ميزان فروش وسود حاصل از آن و... در نظر گرفته مي شود که مي توان ايرادهايي براي آن برشمرد چرا که از معيار هاي کيفي مانند رضايت مشتري و توانمندي کارکنان استفاده نشده است ، بنابر اين در نظر گرفتن معيار هاي کيفي در کنار معيارهاي کمي نتيجه رتبه بندي فروشگاهها را نسبت به روش سابق که فقط معيار کمي در نظر گرفته مي شد تغيير مي دهد[٦].
١-٧-سوال اصلي پژوهش :
ارزيابي و رتبه بندي شعب فروشگاه هاي زنجيره اي ساليان با استفاده از روش TOPSIS چگونه است ؟
١-٧-١-سوال هاي فرعي پژوهش :
١. معيارهاي موثر برارزيابي نمايندگي هاي فروش ، فروشگاه هاي ساليان چيست ؟
ا٢.اهميت هر يک از معيارهاي شناسايي شده موثر بر ارزيابي با استفاده ازروش آنتروپي ست ؟
٣.رتبه بندي هريک از نمايندگي هاي فروش با استفاده از روش TOPSIS چگونه است ؟
٢- روش پژوهش
تحقيق حاضر، يک تحقيق از نوع تحقيقات توصيفي تحليلي ميباشد.
همچنين از آنجايي که نتايج اين تحقيق ميتواند به طور عملي ، مورد استفاده قرار گيرد، يک تحقيق مورد پژوهشي کاربردي ميباشد. جامعه آماري در اين پژوهش ، متخصصين و کارشناسان فروشگاه هاي ساليان مي باشند همچنين به دليل محدود بودن جامعه آماري نمونه انتخابي خود را از بين خبره هاي اين گروه انتخاب کرديم و نيازي به نمونه گيري نداشتيم .
جهت تجزيه و تحليل داده ها ابتدا با استفاده از روش آنتروپي وزن معيارها بدست آمده و بعد با روش TOPSIS به رتبه بندي و ارزيابي شعب پرداختيم . براي جمع آوري داده ها در اين تحقيق از ابزار چهار گانه داده ها : مراجعه به اسناد و مدارک، مصاحبه ، پرسشنامه استفاده شده است .
شاخص هاي ارزيابي عملکرد که در پرسشنامه اين تحقيق مورد بررسي قرار گرفت ، در جدول زير آمده است .
جدول ١:شاخص ها
يافته هاي پژوهش
محاسبه ي وزن شاخص ها با استفاده از آنتروپي
در اين بخش جهت بررسي وزن شاخص ها ذکر اين نکته ضروري است .
شاخص هاي قطعي مانند شاخص هاي مالي که ثابت هستند و تغيير نمي کنند از يک خبره در آن زمينه ( بطور مثال : مدير مالي) نظر خواهي شده ، ولي در مورد بقيه شاخص ها که ثابت نيستند از ميانگين هندسي استفاده شده است . داده هاي مورد استفاده در خصوص شاخص ها براي هر نمايندگي در اين روش در جدول آمده است .
جدول ٢:داده هاي مورداستفاده درخصوص شاخص ها براي هرنمايندگي
بعد از محاسبه pij هاي محاسبه شده ، زمان بهنجار کردن ماتريس تصميم مي باشدجدول زير آنتروپي محاسبه شده شاخص ها را نشان ميدهد.
جدول ٣:آنتروپي بدست آمده
بعد از اينکه آنتروپي شاخص ها محاسبه شد مقدار عدم اطمينان را براي همه شاخص ها محاسبه مي کنيم . و بعد از آن به رتبه بندي شعب با استفاده از روش تاپسيس مي پردازيم . بعد از رتبه بندي شعب ماتريس نرمالايز موزون را برآورد مي کنيم و در ادامه فاصله ي هر گزينه از ايده آل مثبت (+dj) و فاصله ي هر گزينه تا ايده آل منفي (-dj) را بدست مي آوريم .
