مقاله اصلاح زنجیره تامین صنعت برق ایران و نقش فن آوری اطلاعات در بهبود آن

بخشی از مقاله

اصلاح زنجیره تامین صنعت برق ایران و نقش فن آوري اطلاعات در بهبود آن

-1 شرکت توزیع نیروي برق شیراز

چکیده- در سالهاي اخیر صنعت برق در ایران دستخوش تغییرات اساسی و بنیادینی گردیده و با ظهور بازار برق تحولی در ایـن صـنعت پایـه ایجـاد شـده است. مسئله مورد بررسی در این مقاله، بررسی ساختار موجود در صنعت برق ایران و بکارگیري فن آوري اطلاعات به منظـور بهبـود در زنجیـره تـامین ایـن صنعت می باشد . هنگامی که برق مصرفی شما بعنوان مصرف کننده انرژي الکتریکی توسط شرکتهاي توزیع برق تامین می گـردد، خـود گویـاي ایـن معنـی است که زنجیره تامین از تولید تا مصرف ایجاد شده ولی هنوز با مشکلاتی روبروست. از جمله این نواقص می توان به عدم نقش حـضور متقاضـی در زنجیـره تامین و مسائل برآورد صحیح بار ناشی از آن، عدم ایجاد محیطی رقابتی و پرداخت هزینه هاي سنگین جهت کاهش تلفات شبکه را عنوان نمود.

کلید واژه- زنجیره تامین ، بازار برق، تجارت الکترونیک، بازار خرده فروشی، کاهش تلفات.

.I مقدمه

افزایش هزینه انرژي الکتریکی به دلیـل تلفـات در شـبکه هـاي توزیع عامل مهمی در صنعت برق است. در وضعیت کنـونی کـه تلفات شبکه هاي توزیع سهم بالائی (حدود 15 تا 20 درصد) را به خود اختصاص میدهند گویاي این موضوع اسـت کـه تلفـات (فنی و غیر فنی) در شبکه بسیار مورد توجه اسـت . از اینـرو بـا بهبود در ساختار کنونی این صنعت مـی تـوان اهرمهـائی ایجـاد نمود که با صرف حداقل هزینه کاهش عمده اي در تلفات انرژي به دنبال داشته باشد. از سـوي دیگـر بـه دلیـل عـدم رقابـت در ســطح توزیــع انــرژي الکتریکــی مــشترکین ملــزم بــه خریــد از شرکتهاي توزیـع در ناحیـه جغرافیـائی خـود مـی باشـند. ایـن انحصار در شرکتهاي توزیع مانع از ارائه خدمات مطلـوب و ارائـه برق با کیفیت مناسب می گردد. پس لازم است ساختاري بیـان گردد تا این انحصار از میان رفتـه و مـشترك بتوانـد بـرق را بـا کیفیت مـورد انتظـار از هـر نقطـه متناسـب بـا نیازمنـدیهایش دریافت نمایـد. از اینـرو شایـسته اسـت زنجیـره تـامین انـرژي الکتریکی در صنعت برق بطور کامل بررسی و با مدلهاي موجـود

در بازار شبیه سازي شـده و متناسـب بـا سـاختار آن پیـشنهاد اصلاحی بیان گردد.

.II تعریف زنجیره تامین

زنجیره تامین شامل سـازمان هـا و فرآینـد هـایی اسـت کـه بـا همکاري یکدیگر محصولات، اطلاعات و یا خـدماتی را تولیـد و براي رساندن و توزیع آنها به مشتریان اقدام می کنند.

براي درك بهتر مطلب تصویر شماره 1 را ملاحظه فرمایید. مواد اولیه در قسمتهاي بالا بوسیله مراکز تـامین ایجـاد و بـه مراکـز تولید نیروگاه ارسال می شود. پس از تولیـد و کنتـرل کیفیـت، انرژي الکتریکی توسط خطوط انتقـال بـه مراکـ ز سـازمان هـاي توزیع کننده ارسال می شود و در نهایتا به بازار مـصرف منتقـل می شود. به ایـن مـسیر جریـان انـرژي کـه شـامل فرآینـدها و سازمان هائی است که از مواد اولیه تا مصرف کننـده را پوشـش داده و بهم متصل هستند زنجیره تامین گفته می شود.

1

شکل شماره :1 ساختار زنجیره تامین در صنعت برق

هماهنگی و اتصال فازها و لایه هاي مختلـف در زنجیـره تـامین توسط اطلاعات هر بخـش صـورت مـی پـذیرد. در هـر زنجیـره تامین مرا حل مختلفی از تامین مواد اولیه، حمل، انبـارداري و تولید گرفته تا توزیع و رساندن محصول به مـشتري وجـود دارد که این مرا حل از طریـق اطلاعـــــــات ( (Information بـه همدیگر مرتبط و هماهنگ میشوند.

در زنجیره تامین علاوه بر جریـان کـالا ( انـرژي الکتریکـی ) دو جریان دیگر نیز وجـود دارد. جریـان اطلاعـات و جریـان مـالی. ازایــن رو نیازمنــد فرآینــدي در مــدیریت آن هــستیم . کــاملاً مشخص است که جریان اطلاعاتی محدودیتی ندارد و دو طرفـه است. حتی ممکـن اسـت بـه سـازمان هـاي مجـازي ( Virtual (Manufacturers هم کشیده شود.

.III مدیریت زنجیره تامین

به لحاظ ساختاري مهمترین مشکلی که زنجیره با آن روبرو است، مشکل تعدد مراکز تصمیم گیري براي تولیـد، انتقـال و توزیـع جریان کالا (انرژي الکتریکی) میباشد. لذا اطلاعات بایـد بگونـه اي در طول زنجیره تسهیم شود که تمام اعضا بدانند سهم خود از سود زنجیره را دریافت مـی کننـد. همچنـین بـا برنامـه ریـزي هماهنگ میتوان سطح خطاي موجود در کل زنجیره را کـاهش داد . برنامه ریزي هماهنگ بدنبال ایـن اسـت کـه بگونـه اي بـا مشتریان و تامین کنندگان خود همکاري کند که اطمینان یابـد

2

زمانبندي تولید و تحویل انرژي همه اعضا منطبـق بـر تقاضـاي مشتري نهایی می باشد.
فرآیند یکپارچه سازي فعالیت زنجیـره تـامین و نیـز جریانهـاي مرتبط با آن ، از طریق بهبود روابط در زنجیره جهـت دسـتیابی به مزیت رقابتی غیرقابل انکار و بلند مدت را مدیریت زنجیـــره تامین می نامند.

-1-1 مشکلات موجود در زنجیره تامین صنعت برق ایران

با توجه به ساختار کنونی بازار برق ایران می توان معایب زیـر را براي آن عنوان نمود (تحلیل در ساختار):

• مصرف کننده نهائی در زنجیـره تـامین حـضور فعـال نداشته و شرکتهاي توزیع در نقش خریدار ظاهر شده و انـرژي الکتریکــی را بــصورت انحـصاري بــه مــصرف کننده تحویل میدهند. از اینرو تنوع مصرف کننـدگان در برآورد بار نقشی ندارد؛

• عدم صحت در پیش بینی مصرف بار (انرژي الکتریکی هر مصرف کننده)؛

• عدم شفافیت در هزینه ها ؛

• ساختار انحصاري و تنظیم شده توسط دولت با وجـود اعلام استقلال شرکتهاي توزیع؛

• وجود تلفات بالا در شبکه و تراز نبودن میزان فروش و درآمد؛

• عدم تضمین کیفیت در برق تحویلی؛

• عدم وجود رقابت در زنجیره تامین(در بازار برق ایـران به دلیل نوع بازار فقط در سـطح تولیـد رقابـت وجـود دارد) ؛

• تحمیــل هزینــه هــاي ســرویس و نگهــداري شــبکه و همچنین سرمایه گذاري در بخش توسعه شبکه هـاي جدید به زنجیـره تـامین و فقــدان راه حـل برگـشت هزینه هـا و در نهایـت تحمیـل آن بـه بدنـه دولـت و بالاجبار افزایش قیمت انرژي؛

پاسخ مناسب جهت رفـع مـشکلات موجـود در اصـلاح سـاختار زنجیره تامین نهفته است. از اینرو با بررسی مدلهاي موجود بازار و بیان فرضیه هاي اثبات شده به همراه مراجع مـستدل نـسبت بــه اصــلاح ســاختار صــنعت بــرق ایــران تئــوري متناســب را پیشنهـــاد می نمائیم.

.IV فرضیه اول– کسب تجربه از کشورهاي پیشرو و موفق

-2-1 شرکت [4] KEPCO

گــروه (Korea Electric Power Corporation ) KEPCO

متشکل از 6 شرکت تولید نیرو و 4 وابسته می باشد. در سایه مدیریت زنجیره تامینی واحد این گروه یک همکاري منـسجم را ایجاد نموده که توسط همکـاري بـدون مـرز، رقابـت در تولیـد، نوآوري و استفاده از فن آوري اطلاعات دربرگرفته شده است.

شرکت KEPCO با اصلاح مدیریت زنجیـره تـامین و بکـاربردن فن آوریهاي جدید به این توانمندي رسیده که میـزان تلفـات را به %3/99 و خاموشی براي هـر مـشترك را 17 دقیقـه در سـال اعلام نماید. با این تحـول عظـیم شـرکت KEPCO بـرق را بـا کیفیت توان %99/9 به مشترك تحویل میدهد.

Source :WWW.Kepco.co.kr\anual report

شکل شماره :2 نرخ تلفات در شرکت KEPCO

با دقت در روشها و آمارهاي بیان شـده مـی تـوان مـوارد قابـل تطبیق با زنجیره تامین را به شکل زیر بیان نمود:

-1-2- 1 تدوین هدفهاي بلند مدت و انتخاب استراتژي مناسب

اهداف در حوزه هاي زیر تدوین گردیده است.

• حوزه سود آوري؛

• حوزه بهره وري؛

• حوزه موفقیت رقابتی؛

• حوزه بهبود کارکنان؛

• حوزه روابط کار؛

• حوزه رهبري تکنولوژي؛

• حوزه مسئولیت اجتماعی؛

3

-2-2-1 ایجاد هماهنگی در اعضا با مدیریت صحیح در زنجیره تامین؛

-3-2-1 توجه خاص به مصرف کننده نهائی در انتهاي

زنجیره تامین؛

-3-1 صنعت برق آلمان واحد

تا قبل از سال 1996 تلفات در آلمان شرقی %9 بـود درحالیکـه این تلفات در آلمان غربی به %4/7 بـالـغ می گردید. بنابرین بـه هزینه زیادي جهت کاهش این تلفات نیـاز بـود .[5] امـا سـوال اصلی این بود که چه کسی باید مسئولیت این هزینـه را بعهـده بگیرد . وجـود سـاختار انحـصاري در شـبکه الکتریکـی یکـی از عوامل مهم در پرداخت اولیه به شمـــار می آمد کـه مـسئـــله را پیچیده تر می نمود. از طرفی ایـن هزینـه بـه دلیـل مـصرف شدن در ایـن بخـش در سـایر بخـشها قابـل اسـتفادن نبـوده و بازگشت این سرمایه نیز در افقهاي دور 5) تا 10 سـال) محقـق می گردد که به دلیل ماهیـت انحـصاري شـبکه مقـرون بـصرفه نبود. از طـرف دیگـر هزینـه عملیـاتی شـبکه در مقابـل هزینـه کاهش تلفات بسیار اندك است که این عامل باعـث مـی گـردد مالکین شبکه ها درباره این هزینه بی تفاوت باشند. بنابرین لازم است تا قوانین آلمان وارد میدان شده و ایـن نقیـصه را برطـرف نمایند. تا آن زمـان مـرز میـان شـرکتهاي برقرسـانی و مـصرف کنندگان لوازم اندازه گیري (کنتور برق) منصوبه بود. بنابرین به منظور اصلاح ایـن نقیـصه قـانون وارد عمـل شـده و اختیـارات شرکتهاي برقرسانی را گسترش میداد. با قوانین جدیـد مـصرف کننده باید هر گونه عامل مزاحم و ایجاد کننده تلفات و ... را بـا نظر شرکت تامین کننده برق برطـــــرف می سـاخت. بـا ایـن استراتژي علاوه بر نظارت بیشتر شرکتهاي تامین کننـده بـدون پرداخت هزینه، اصلاح در کیفیـت بـرق انجـام مـی گردیـد. بـه تدریج که مزایاي این روش بـر همگـان معلـوم شـد، شـرکتهاي برقرسانی به این نتیجه رسیدند که موضوع مدیریت سمت تقاضا را بصورت جدي دنبال کنند.

بطور کلی اقدامات اساسی در این تحول را می توان بصورت زیـر ذکر کرد:

-1-3-1 مدیریت سمت تقاضا جهت رفع مشکل تلفـات

فنی شبکه؛

-2-3-1 مدیریت سمت تقاضا به منظـور بهینـه سـازي مصرف انرژي و کاهش هزینه هاي ناشـی از توسـعه بـی

مورد شبکه؛

-4-1 آمریکاي شمالی

گر چه بازار برق آمریکاي شمالی با مشکلات فراوانی روبـرو شـد ولی برخی از اقدامات انجام شده در ایـن بـازار مـی توانـد بـراي بهبود زنجیره تامین برق ایران مفید واقع شود.

-1-4-1 ایجاد سطح دسترسی آزاد به شبکه بعنوان پیشنیاز استاندارد سازي در روابط تجاري

نکته عمده یک مفهوم اساسی به نـام دسترسـی آزاد بـه شـبکه هاي برقرسانی می باشد. موضوع دسترسی آزاد به مفهـوم آزادي در اتصال فیزیکی به شبکه هـاي برقرسـانی نیـست بلکـه مهـم برقراري عدالت در استفاده از شبکه انتقال و سرویسهاي جـانبی آن براي همه تولید کنندگان و مصرف کنندگان یا به طور کلـی مشترکین شبکه انتقال است.

-2-4-1 تاکید بر ضرورت مدیر (ناظر) در زنجیره تامین

در یک عبارت کلی باید گفـت، مـدیریت مناسـب شـبکه هـاي برقرسانی و مفهوم دسترسی آزاد به شبکه انتقال ضامن برقراري یک محیط رقابتی سالم براي مبادله ایمن انرژي الکتریکی است.

-3-4-1 اهمیت مشترکین حساس و تضمین کیفیت برق

تحویلی

همانگونــه کــه در شــکل شــماره 3 ملاحظــه میگــردد در ســال 2000 از 125 میلیـون مــشتري آمریکــایی ، 87 درصــد آنهــا مــشتري مــسکونی و %1 مــشتري صــنعتی و %11 مــشترکین تجاري را تشکیل میدهند. در این میان میزان مـصرف هـر سـه تعرفه به ترتیب %35 و %35 و %30 است. به تعبیر دیگـر تنهـا %1 مشترکین در آمریکاي شـمالی (صـنایع) حـدود یـک سـوم (1/3) انرژي را به خود اختصاص میدهند که بیانگر اهمیت ایـن مشترکین است.[8]

4

از سوي دیگر به دلیل حـساسیت دسـتگاهها در صـنایع کنتـرل انرژي الکتریکی تحویلی و تداوم آن از اهمیـت بـالائی برخـوردار است. بنابرین لازم است مدیر زنجیره تامین در برخورد بـا انـواع مشرکین و کیفیت توان تحویلی، تدابیر ویژه اي اتخاذ نمایـد. از اینرو شفافیت در هزینه و قیمت انرژي تحویلی بایـد بـا مـصرف کننده و میزان کیفیت انرژي تحویلی متناسب باشد.

شکل شماره :3 آمار مشترکین در تعرفه هاي مختلف و میزان مصرف آنها در آمریکاي شمالی

شکل شماره :4 نرخ انرژي در ایالتهاي مختلف آمریکاي شمالی

همانگونه که در شکل شماره 4 ملاحظـه مـی گـردد مـشترکین نیوجرسی و رودآیلند قیمت بیشتري براي انرژي در مقایـسه بـا هاوائی و آلاسکا در ایالات متحده پرداخت می کنند.

با حذف کنترل می توان انرژي با قیمت کمتر را به مناطق دیگر نیز انتقال داد.

بطـور کلــی اقــدامات اساســی جهــت بهبــود زنجیــره تــامین در آمریکاي شمالی را می توان بصورت زیر بیان کرد:

ایجــاد ســطح دسترســی آزاد بــه شــبکه بعنــوان پیــشنیاز استاندارد سازي در روابط تجاري

اهمیت مشترکین بر اساس تعرفـه فـروش و کیفیـت تـوان مورد نیاز

ایجاد محیط رقـابتی سـالم و چگـونگی کـاهش هزینـه در زنجیره تامین

حضور خرده فروشها و بازاریابها در زنجیره تامین

.V فرضیه دوم – راه حلهـاي ارائـه شـده توسـط سازمانهاي جهانی و اقتـصاددانان و فـن آوري اطلاعات (تجارت الکترونیک)

-5-1 پیشنهاد اقتصاددانان

در دهه 80 تعدادي از اقتصاددانان بحث به پایان رسـاندن دوره مدل انحصاري را مطرح کردنـد و اذعـان داشـتند کـه وضـعیت انحصاري شرکتهاي برق باعث انجام سرمایه گذاري غیرضـروري و کاهش انگیزه بهره برداري موثر است. به علاوه مطـرح گردیـد که نباید مصرف کننده ها متحمل هزینـه اشـتباهات شـرکتهاي خــصوصی بــرق شــوند. از طــرف دیگــر شــرکتهاي بــرق اغلــب وابستگی زیادي به دولتها دارند. در نتیجه مـسائل سیاسـی مـی تواند به وضعیت اقتصادي سیستم تاثیر گذارد. به عنوان نمونـه، فعالیت بعضی از شرکتهاي برق با درآمد سرشاري همـراه اسـت، در حالیکه بقیه شرکتها نمی توانند نرخ خود را در حدي تنظـیم نمایند که هزینه هـاي آنهـا لحـاظ شـود و بـه پـول لازم بـراي سرمایه گذاري هاي اساسی دسترسی ندارند.

جدول شماره : 1 مقایسه رقابت در مدلهاي مختلف

مدل اول مدل مدل سوم مدل
مدل بازار برق دوم چهارم

انحصاري آژانس عمده خرده

خرید فروشی فروشی

رقابت در بخش   
تولید

حق انتخاب براي
شرکت توزیع در  
خرید
حق انتخاب براي 
مصرف کننده نهائی

مدل فعلی بازار برق ایران آژانس خرید است. در این مدل فقـط رقابت در بخش تولید وجود داشته و حق انتخاب بـراي شـرکت توزیع در خرید و همچنین حـق انتخـاب بـراي مـصرف کننـده نهائی وجود ندارد.

با بررسی مدلهاي رقابت می توان دریافت مـدل خـرده فروشـی داراي این مزیت است که مشتري نهائی حـق انتخـاب داشـته و علاوه بر وجود رقابتی در این سطح در سایر سـطوح نیـز رقابـت وجود خواهد داشت.

شکل شماره : 5 موقعیت خرده فروشها در زنجیره تامین

-6-1 سازمان UN/CEFACT

بازار محلی براي تبادل کالا است. بعبارتی فروشندگان بـالقوه را در مقابل خریداران بالقوه قرار میدهد. Hunt و Shuttleworth در سال 1996چهار مدل را براي به تـصویر کـشیدن تحـول در صنعت برق از حالت انحصاري داراي مقررات بـه حالـت رقـابتی کامل پیشنهاد کردند.[2]

5

جهت تسهیل در تجارت و خصوصاً تجارت جهانی سازمان ملل با اشتراك و نمایندگی و حضور فعال کشورهاي مختلـف جهـان و شرکت هاي فنی و تخصصی اقدام به تشکیل ساختارهایی کرده که یکی از آنها UN/CEFACT میباشد. این سازمان با ایجاد 33 توصیه به عنوان مرجع، تعاملات تجاري بین بنگاههـا را تـسهیل نموده است. یک توصیه بین المللـی بـراي تـسهیل فرآینـدهاي