بخشی از مقاله
*** این فایل شامل تعدادی فرمول می باشد و در سایت قابل نمایش نیست ***
انتخاب پيمانکار برتر در مناقصه با رويکرد فازي
چکيده
انتخاب يک پيمانکار در مناقصه در روند فعلي ، با توجه صرف به معيار کمترين قيمت پيشنهادي موجب بروز مشکلاتي در انجام پروژه ها گرديده است . بنابراين در اين مقاله براي ارزيابي و انتخاب پيمانکاران در مناقصه ها يک روش پيشنهاد مي شود که از سه قسمت تشکيل شده است : ١) تعيين معيارهاي لازم براي انتخاب پيمانکار با استناد به اسناد و مدارک و نظرات کميته فني ٢) تعيين اوزان معيارها و حذف معيارهاي غيرمهم در مسئله ارزيابي با استفاده از فن دلفي در محيط غيرقطعي ٣) رتبه بندي پيمانکاران و انتخاب بهترين آنها براساس يکي از تکنيک هاي تصميم گيري چند شاخصه در يک محيط فازي .
واژه هاي کليدي : ارزيابي و انتخاب پيمانکاران ، دلفي فازي ، تاپسيس ، اعداد فازي
١.مقدمه
با توجه به اينکه انتخاب يک پيمانکار براي انجام پروژه ها و يا فعاليتهايي که برونسپاري مي شوند از مسايل بسيار مهم مي باشد و نقشي کليدي را در موفقيت يا عدم موفقيت پروژه ها ايفا مي کنند لذا انتخاب يک پيمانکار شايسته و لايق مي تواند در تسريع انجام پروژه ها و بهبود کيفيت اجراي آنها تا حد بسيار زيادي مفيد باشد. در روند فعلي انتخاب پيمانکار در مناقصه ها، اساس کار بر پايه پايين ترين قيمت پيشنهادي است و برنده مناقصه پيمانکاري است که کمترين قيمت را پيشنهاد داده البته با در نظر گرفتن حداقل قيمت برآوردي که توسط کارفرما تعيين مي شود. در انتخاب پيمانکار مي بايست معيارهاي مختلفي بصورت همزمان مدنظر قرار گيرند، يعني روش انتخاب پيمانکار بايد با ترکيب همزمان معيارهاي مهم در ارزيابي ، مناسب ترين پيمانکار را شناسايي نمايد، بنابراين در اين مقاله ، هدف ارائه يک روش مناسب براي ارزيابي و انتخاب پيمانکاران مي باشد که علاوه بر در نظر گرفتن قيمت پيشنهادي به امتيازات ديگر آنان که بيشتر جنبه کيفي دارند نيز همزمان توجه شود. ساختار تحقيق حاضر بدين صورت است ؛ نخست در بخش دوم ، پيشينه اي از تحقيقات انجام گرفته در حوزه روشهاي انتخاب پيمانکار در مناقصه ها ارائه مي شود. در بخش سوم مقاله ، تئوريها و عمليات مربوط به مجموعه هاي فازي به صورت خلاصه ارائه مي شود. در بخش چهارم ، مدل پيشنهادي براي انتخاب پيمانکار تشريح گرديده است و در نهايت در بخش پنجم ، جمع بندي و نتيجه گيري ارائه شده است .
٢ـ پيشينه تحقيق :
٢-١) پيشينه تحقيق در خارج از کشور:
تحقيقات در زمينه ارزيابي و انتخاب پيمانکاران از سال ١٩٨٠ آغاز شده و تاکنون نيـز ادامـه دارد، در آمريکـا «راسـل » و همکارانش از سال ١٩٨٧ تلاشهاي وسيعي را در اين خصوص انجام دارند. «راسـل » تـز دکتـراي خـود را نيـز بـه ايـن موضـوع اختصاص داد و چندين روش ساختاري و نرم افزاري را در اين زمينه ارائـه نمـود [١]در انگلـيس «گـري هالـت » و همکـارانش مدلهاي متنوعي را در اين خصوص پيشنهاد کرده اند در سال ١٩٨٨ "گري هالت " در مقاله اي تحت عنوان «کدامين روش براي انتخاب پيمانکاران ؟» به جمع بندي مطالعات انجام شده در اين خصوص پرداخت و روشهاي پيشنهاد شده در اين زمينه را کـه شامل روشهاي (بسپوک ، آناليز چند معياره ، تئوري بهره برداري چند معياره ، رگوسيون چندگانه ، آناليز خوشـه اي ) بـود، مـورد تجزيه و تحليل قرار داد. [٢] «هاتوش و اسکيتمور» مدلي را براساس تکنيک پرت در اين باره معرفي نمودند [٣] «پالانيسـوران و کوماراسواي » و «سونمز» نيز در اين زمينه مدلهايي را پيشنهاد کردنـد [٥و٤] «اسـکيتمور و ميلـز» در پژوهشـي ديگـر يـک متدولوژي نيازمندي ـ محور را براي طبقه بندي پيمانکاران با توجه به توانايي آنها در انجام نيازمنـدي هـاي کارفرمايـان ارائـه نمودند. [٦] در سال ٢٠٠٤ «چنگ و لي » نيز فرايندتحليل شبکه اي را براي اين منظور پيشـنهاد کردنـد [٧] «تـاپکو» نيـز در سال ٢٠٠٤ يک مدل را براساس سه معيار زمان ، هزينه و کيفيت در زمينه ارزيابي و انتخاب پيمانکاران معرفـي نمـوده اسـت .
[٨]در سال ٢٠٠٩ «بيکاس اوغلو» در تحقيقي ديگر مزايا و معايب مدلهاي تصميم گيري چند شاخصه رادر اين زمينه مشخص نمودند [٩] .
٢-٢) پيشينه تحقيق در داخل کشور:
در ايران روش انتخاب پيش صلاحيت پيمانکاران از سال ١٣٤٤ شروع شده است و طبق آيين نامه معاملات دولتي مصوب
١٣٤٤ در مورد انتخاب پيمانکاران اين مطلب را ارائه مي کند که چنانچه پيشـنهادي نرسـيده و يـا قيمـت پيشـنهادي از حـد اعتلاي خارج باشد کميسيون مي تواند تنظيم صورتمجلس اظهار نمايد که معامله طبق استعلام بهائ (با توجه به نرخ عادله اي است که قبلاً بدست آمده ) انجام شود [١٠] البته پس از سپري شدن زمان و پي بردن به اين موضـوع کـه ارزيـابي و انتخـاب بهترين پيمانکار براساس کمترين قيمت پيشنهادي صرفاً نمي تواند الگويي مناسب براي ارزيـابي و انتخـاب پيمانکـار مناسـب باشد، مطالعات زيادي در خصوص ارائه الگويي جديد در اين زمينه صورت گرفت و نتايج آن شامل چندين روش مختلـف اسـت که توسط افراد مختلفي پيشنهاد گرديده است که در ذيل به تعدادي از آنها اشـاره خـواهيم کـرد. «تقـي رضـوان قهفرخـي » و همکارانش يک مدل تصميم گيري چند شاخصه الکتره ١ را در يک محيط فازي براي اين منظور ارائه کـرده انـد. [١١] «محمـد آقايي و مسعود روانشاهي » در مقاله اي تحت عنوان «طراحي و تـدوين مـدل ارزيـابي و رتبـه بنـدي پيمانکـاران بـا رويکـردي استراتژيک » مدلي را براساس تکنيک هاي چند شاخصه از نوع (TOPSIS ,SAW ) براي ارزيابي پيمانکاران معرفي مي نماينـد.
[١٢] در سال ١٣٨٧«مريم درويش » و همکـارانش در يـک تحقيـق ديگـر، مـدلي را براسـاس «تئـوري گـراف » و «روشـهاي ماتريسي » در اين خصوص ارائه نمودند. [١٣] در سال ١٣٨٨ «غلامرضا مروجي و هيرش محمدي پور» در اولين کنفرانس بين المللي لجستيک و زنجيره تامين ، با استفاده از ترکيب مدلهاي AHP و TOPSIS در يـک محـيط فـازي ، مـدلي را در خصـوص ارزيابي و انتخاب پيمانکاران ارائه کردند [١٤]
٣) تئوري مجموعه هاي فازي
در اين بخش به تعريفي از مجموعه ها و اعداد فازي ، متغيرهاي زباني و روشهاي ديفازي (فازي زدايي ) که در اين مقاله از آنها استفاده مي شود پرداخته مي شود.
تعريف ) مجموعه فازي در مجموع مرجع x بوسيله تابع عضويت مشخص مي شود. به گونه اي که بـه هـر عضـو مجموعه ، يک عدد حقيقي در فاصله (٠,١) نسبت مي دهد.
تعريف ) تابع عضويت عددد فازي ذوزنقه اي مثبت بصورت زير تعريف مي شود (کافمن و گوبت ، ١٩٩١).
شکل زير يک عدد فازي ذووزنقه اي مانند را نمايش مي دهد.
اگر در عدد فازي ذوزنقه اي ي باشد آنگاه عدد فازي مثلثي خواهيم داشت .
٣-١) عمليات فازي
براي هر دو عدد فازي ذوززنقه اي مانند عمليات جبري زير قابل اجراست .
تعريف ) براي مقايسه دو ععدد فازي روشهاي مختلفي وجود دارد که در اين مقاله از روش «گشتاورها» ارائه شده توسط لـي در سال ٢٠٠٠ استفاده مي ششود. [١٥] در روش گشتاورها براي هر عدد فازي مانند A ، مقادير محاسبه مـي گردد.
براي مقايسه دو عدد فازي بصورت زير عمل مي شود.
٣-٢) متغيرهاي زباني وو اعداد فازي
در اين مقاله ، اهميت وزن هاي معيارهاي مختلف و عملکرد گزينه ها نسبت به معيارها بصورت متغير زبـاني بيـان مـي شـوند، چون متغيرهاي زباني براي ي اعضاي تيم تصميم مبهم مي باشند ، براي بيان اين ابهام از اعـداد فـازي ذوزنقـه اي اسـتفاده مـي شود[شکلهاي ٢و٣]
٤) تشريح مدل پيشننادي
قبل از بيان مراحل مدل لازم است که يادآوري شود در اين مدل پيشنهادي تعداد تصميم گيرنـدگان k در نظـر گرفتـه مـي شود و از طرفي p گزينه (پپيمانکار) ورودي نيز وجود دارد. روش ارائه شده در اين مقاله شامل سه قسمت مي باشد: ١ــ تعيـين معيارهاي لازم براي انتخاب ب پيمانکار توسط تيم تصميم گيرنده ٢ـ تعيين اوزان معيارها و حذف معيارهـاي غيـرمهم در مسـئله ارزيابي با استفاده از دلفي فازي ٣ـ رتبه بندي پيمانکاران و انتخاب بهترين پيمانکـار براسـاس مـدل تاپسـيس در يـک محـيط فازي .
٤-١) شناسايي معيارهاي بالقوه ارزيابي پيمانکاران :
در مرحله اول تمام معيارهاي بالقوه در ارزيابي و انتخاب پيمانکاران را با استناد به اسناد و مدارک موجود در سازمان مديريت و برنامه ريزي کشور (نظارت و راهبردي رياست جمهوري ) و نظرات اعضاء تيم تصميم شناسايي مي نماييم .
٤-٢) شناسايي معيارهاي مهم ارزيابي و محاسبه وزن هر يک از آنها:
جهت شناساييي معيارهاي مهم ارزيابي و محاسبه وزن هر يک از آنها يک روش دلفي در محيط فازي ارائه مي شود که فراينـد دلفي فازي در ذيل تشريح خواهد شد.[١٦]
٤-٢-١) فرايند دلفي فازي :
قدم اول : براساس معيارهاي بالقوه ارزيابي ، يک پرسشنامه طراحي و در بين اعضاء تيم تصميم توزيع مي شود و از آنها خواسـته مي شود تا با استفاده از عبارات زباني اهميت هر معيار را بيان کنند.
قدم دوم : (محاسبه ميانگين وزن هر معيار): از نتايج حاصل از پرسشنامه توزيع شـده در قـدم اول مـاتريس زيـر را بوجـود مـي آوريم .
