بخشی از مقاله
اهمیت و نقش ورودی شهر در گردشگری و توسعه پایدار (درودی از شهر بر پایداری)
چکیده
ورودی به عنوان اولین عرصه از فضای شهری، ورود به شهر را خوشآمد میگوید. اما امروزه ورودی شهرهای ایران با نصب یک تابلو در عرصهای نامشخص معنا میشود و فرد پس از ورود به شهر متوجه آغاز شهر میگردد. ورودیهای تمام شهرهای ایران با اقلیمها و فرهنگهای متفاوت، ساختی شبیه به هم دارند و چه بسا ساختی ندارند. این موضوع به نحوی فراموش شدهاست که حتی شهرهای تاریخی و جاذب گردشگر هم وضعیتی مشابه دیگر شهرها دارند. این پژوهش با بیان تعاریفی در باب ورودی و اهمیت آن نگاه ویژهای به تأثیر ورودی در ساخت و شناخت هر شهر معطوف میدارد تا ورودی به عنوان مدخل ورود به شهر، به شیوهی خاص هر شهر تقویت گردد. شهر برای حضور گردشگران و مزایای مهم سیاسی، اقتصادی و فرهنگی متعاقب آن سازماندهی شود. تأکید و توجه به ورودی و ساخت آن مطابق با اقلیم و هویت شهر میتواند سبب تعریف هر شهر، جذب گردشگر و حفاظت از فرهنگ و اقلیم شهر باشد که این خود گامی در راستای توسعه پایدار شهری است.
واژههای کلیدی: ورودی شهر، توسعه پایدار شهری، گردشگری.
.1 مقدمه
به بیان دهخدا (1377)، »ورودی« منسوب به ورود دانسته شده و »ورود« در لغت به معنای رسیدن، در آمدن و وارد شدن میباشد. ورودی در معماری، پاسخگویی عمل ورود به معنای رسوخ در سطحی عمودی است (بحرینی و علی طالب، .(1381 از ورودی برای اتصال دو فضای متفاوت به هم استفاده میشود، فضایی که ورود و خروج آگاهانه از فضایی به فضای دیگر را امکانپذیر میکند (پاکزاد، .(1386 با قرارگیری ورودی به عنوان آغاز فضا، آن فضا برای استفاده کنندگان هویت مییابد، تقویت میشود و به عنوان نشانهای زنده و مشخص ایجاد میگردد (قوام پور، .(1389
توسعه سریع و پر شتاب شهرها و اشغال بیرویهی اراضی پیرامون شهر، موجب تحولات چشمگیری در سیمای حومه و حاشیه شهرها شدهاست. این نواحی با سازمان و ساختار فضایی و کالبدی منفصل، پراکنده، بدون انسجام و فاقد هویت از یک سو با نواحی روستایی و یا عرصه های طبیعی و از سوی دیگر با جوامع شهری تداخل نموده و یا با تغییر شکل نواحی روستایی، سیمایی نه کاملاً شهری و یا روستایی به وجود آوردند (بحرینی و علیطالب بابلی، 1381، ص ( 17 که این سبب شده تا عرصهی ورودی در میان شهر و طبیعت پیرامون آن گم شود، تصویری از بافت و زندگی شهر برای فرد قابل مشاهده نباشد و فضای طبیعی پیرامون هم با ساختهایی نامناسب و پراکنده مخدوش گردد.
در اینجا این سوال مطرح میشود که آیا ورودی شهر میتواند در توسعه پایدار شهری نقش داشته باشد؟ آیا توجه به مفهوم ورودی و تأکید بر ساخت آن متناسب با فرهنگ و اقلیم منطقه میتواند سبب بهبود و افزایش صنعت گردشگری شود؟ در ادامه با بیان مفاهیم و روابط میان آنها برای رسیدن به پاسخ خواهیم پرداخت.
.2 بیان مسئله
توجه صرف طراحان به عملکرد فضا و دیدگاه انتفاعی کارفرمایان سبب شده است که ورودی شهر، که مفصل ورود به شهر است به در ورودی تبدیل شود و نتیجهی امروز آن، تنزل ورودی در حد یک روزن و یا تابلویی باشد، که ورود به فضا را نشان میدهد (پاکزاد، .(1386 که این فرصت تبدیل عرصههای طبیعی به انسانساخت و یا از نگاهی دیگر تبدیل حدود عرصهها و مراتب عمومی تا خصوصی شدن آنها را برای فرد فراهم نمی کند. مبادی ورودی در سازمان کالبدی- فضایی شهر، نه تنها تمامی کارکردهای همگن و هم پیوند خود را از دست دادهاند، بلکه با جانمایی کارکردهای ناهمگن و ناسازگار به فضایی با ساختاری منفصل، فاقد هویت و مغشوش تبدیل شده و به سیما و هویت شهرها آسیب جدی وارد کرده اند (قدمی و همکاران، 1390، ص .(182 گردشگرانی که برای بار نخست به شهر وارد میشوند، امکان تشخیص عرصهها و جلوههای طبیعی و اقلیمی را نخواهند داشت.
این پژوهش با پرداختن به توصیف ورودی به عنوان یک فضای شهری که کیفیت خود را از دست داده و منجر به بی هویتی شهرها، دور شدن از اهداف شهر پایدار و به نحوی کاهش جذب گردشگر شده است، در پی برقراری نسبتی میان کیفیت ورودی و پایداری شهر میباشد.
.3 اهمیت و ضرورت پژوهش
به استناد گزارشهای ارائه شده سازمان جهانی گردشگری، درآمد حاصل از توریسم با سرعت در حال گسترش است و این موضوع میتواند گامی بزرگ برای مناطقی با جاذبههای طبیعی و توریستی باشد (کرمی دهکردی و همکاران، 1391، ص .(59 بر طبق بیان لنگ ( (1390، ارتقای کیفیت اتصالات (خیابانها، رواقها و پیادهراهها) و مکانها (میدانها، پارکها) از ملاحظاتی است که در طراحی باید به آن پرداخته شود. کیفیت مکانها و اتصالات به ایجاد حس امنیت و ارزش دادن به خود و همینطور جزیی از جامعهی ارزشمند بودن ارتباط پیدا میکند. یکی از اهداف طراحی شهری حفاظت از عوارض طبیعی است به شکلی که کیفیت آنها بهبود یابد تا به عنوان نظامی پایدار توسط عواملی چون آب و هوا، زمینشناسی و پوشش گیاهی و حیوانی عمل کنند.
زمانی که یک شهر از لحاظ امکانات رفاهی و جذب گردشگر، مورد توجه قرار نگیرد، حتی با وجود جاذبههای غنی در فضاهای شهری، در ارتباط با پذیرش گردشگر با شکست مواجه می شود (کرمی دهکردی و همکاران، (1390 که یکی از این امکانات توجه به نحوه ورود در شهر است، چرا که ورودی شهری به عنوان چهره اول شهر، در آنی قادر است هویت و نوع شهر را برای افراد تعریف کند.
با اینکه نحوهی ورود به شهر نسبت به گذشته تفاوت کردهاست و فرد با پای پیاده یا وسیله نقلیهی کندرو وارد شهر نمیشود و شهر را با تمام وجودش احساس و تجربه نمیکند اما هنوز نیاز به تجربه شهر در حین حرکت و جابهجایی در امتداد یک مسیر، به نحوی که به هنگام نزدیک شدن به شهر، بتدریج هیبت شکل و شمایل شهر برای فرد متحرک آشکار شود و وی لحظهای، خود را در مدخل ورودی شهر احساس کند؛ جزیی از خصوصیات یک شهر به شمار میآید (قریب، 1382، ص (29 و به آسانی قابل مشاهده است که امروزه این خصوصیت شهر فراموش شده و در بیشتر موارد با قرارگیری بلوارها و فلکههای بزرگ مقیاس، سعی در گوشزد نمودن آغاز شهر میشود. اگر به ورودی و طراحی آن به عنوان فضای شهری آغازگر شهر پرداخته شود
میتوانیم هویت شهرها را دوباره به یاد آوریم و به خاطر بسپاریم. در پی ساماندهی ورودیهای شهری میتوان به شکلی مناسب از توسعه بیهدف شهر و کاربری های پراکنده و نامنظم در حریم استحفاظی شهر جلوگیری کرد. حفظ منابع طبیعی و منابع ارزشی یک شهر همچون فرهنگ از دیگر مواردی است که نه تنها به پایداری شهر کمک می کند بلکه بر جذب گردشگر و ارائهی خدمات به آنها تأثیر قابل توجهی خواهد گذاشت.
.4 مفاهیم نظری
-1-4 مفهوم ورودی شهر
ورودی شهر، واسطهی بین دو محدوده و به بیانی دیگر اتصال شهر با فضای طبیعی و نامحدود است. ورودی هر شهر نشاندهندهی هویت و شخصیت شهر و به طور کلی معرف آن شهر میباشد.
ورودی شهرها مفصل پیوند دهندهی دو فضا است که با ویژگی های هر دو فضا انطباق مییابد. در گذشته ورودی شهر، فضای آماده شدن برای آزمودن تجربهی جدید بود. فضایی برای پیوند میان آنچه که گذشت و آنچه که در پیش روست (بحرینی و علیطالب بابلی، (1381 ولی متأسفانه امروزه ورودی شهرها، چنان وضعیت ناخوشایندی دارند که هیچ حسی از رسیدن یا شوق ورود را، در مخاطب ایجاد نمیکنند؛ و انتظار فرد از ورودی برآورده نمیشود.
این ورودیها معمولاً به دو صورت دیده میشوند:
ورودیهایی که توسط ساکنان به صورت خودجوش و غیرقانونی ایجاد شده و به دلیل تکرار زیاد به صورت الگو درآمدهاند. ورودیهایی که توسط مدیران شهری و بدون هیچ طرح از پیش تعیین شده ای شکل گرفته اند (پاکزاد، .(1386
معمولاً در اینگونه ورودی ها، تابلوهایی برای بیان شروع شهر قرار داده شده و آن فضا به جای این که نمایشی از هویت و ارزشهای شهر باشد، به محل انباشت زباله و تبعیدگاه صنفهای مزاحم تغییر کاربری دادهاست، بناها به صورت نامنظم و بدون طرح و الگو ساخته شدهاند و اغلب نیمهکاره و کثیف هستند. ساکنان و مسافران از هر طرف جاده عبور میکنند و زباله هایشان را اطراف این فضا به جا می گذارند. ورودیها به دلیل دور از دسترس بودنشان، مورد بی توجهی مدیران، طراحان و برنامهریزان شهری قرار میگیرند.
-2-4 ورودی و ویژگیهای آن
ورودی به تنهایی دارای شخصیت و ویژگی هایی است که آن را از عرصهی بیرون و درون متمایز میکند، اما این تمایز به معنای مستقل بودن این فضا نیست، چرا که ورودی اعتبار خود را از فضاهای دو طرف خود میگیرد. به عبارت دیگر ورودی، مفصلی است که هم در عرصهی داخلی و هم در عرصهی خارجی نفوذ میکند، و هر چه از برون به درون میرویم، ویژگیهای آن به ویژگیهای عرصهی داخلی نزدیک تر میشود و بالعکس (پاکزاد، .(1386
هر ورودی دارای نقش های کالبدی و کارکردی می باشد. تأمین و نظارت بر ارتباط، کنترل، نفوذپذیری، تبدیلپذیری، تشخص و خوانایی، پذیرندگی یا دعوتکنندگی از نقشهای کالبدی ورودی هستند. شکل گیری ورودی به عنوان یکی از عناصر مهم و مؤثر در معرفی افکار و نظریات دوران مربوط به خود است و متناسب، هماهنگ و پیوسته با امکانات، اهداف عملکردی و تفکرات دورهی مربوط به خود شکل میگیرد. اوضاع طبیعی و اجتماعی منطقه، مذهب، نظام اجتماعی- فرهنگی، طبیعت اقلیمی ایران و آداب و رسوم، مراسم مذهبی، روحیه، اخلاقیات، اندیشه و عقیده نسلها در شکلگیری فضاهای شهری، سبکهای معماری و به ویژه طراحی ورودیها مؤثر است (دوستی مطلق، .(1388
