بخشی از مقاله
تبیین فضایی میزان آسایش اقلیمی استان خراسان جنوبی براساس شاخص TCI
چکیده:
اقلیم به عنوان پدیده ای جغرافیایی، رابطه ای تنگاتنگ و انکار ناپذیر با گردشگری و توسعه مقاصد گردشگری دارد. به طوری که بسیاری از مقاصد مطرح گردشگری جهان، موفقیت خود را مرهون برخورداری از اقلیمی مطلوب هستند ..این منطقه دارای جاذبه های طبیعی و فرهنگی برای جذب گردشگر است .اما تاکنون از این توان مندی استفاده صحیح و بهره کافی هم کسب نگردیده است .به منظور توسعه گردشگری در این منطقه باید زمان ها و مکا نهای مناسب جهت حضور گردشگران در منطقه مشخص شود . یکی از مهمترین نیازهای گردشگران آگاهی از وضعیت اقلیمی و زمان های مساعد برای گردشگری است..در این پژوهش با استفاده از شاخص TCI به بررسی اسایش اقلیمی در استان خراسان جنوبی پرداخته شد برای این منظور چهار ایستگاه فردوس، بیرجند، نهبندان و قاین انتخاب و آسایش اقلیمی آنها با ضرایب گروه اقلیمی TCI وسپس با ضریب همبستگی پیرسون رابطه میان گردشگران وضریب TCI سفر بررسی شد. ماههای اوریل و می دارای شرایط مناسبی و مطلوبی از لحاظ اقلیمی در کل استان می باشند و شهر قاین با ماههای اوریل، می، اکتبر بیشترین فراوانی را از لحاظ آسایش اقلیمی دارا می باشد.
مقدمه:
گردشگری عنصری است وابسته به آب و هوا و اقلیم، بنحوی که آب و هوای مناسب و شناخت کافی از شرایط اقلیمی در مقصد یکی از مهمترین عناصر در بحث گردشگری است و می تواند بعنوان یک عامل جاذب یا دافع برای گردشگران باشد از آنجایی که دمای بدن انسان در طول زندگی ثابت و در حدود 37 درجه سانتی گراد است بنابراین، آسایش و راحتی انسان وقتی تامین می گردد که سامانه تنظیم حرارتی بدن وی بتواند دمای مزبور را ثابت نگه دارد این امر زمانی امکان پذیر است که توازن گرمایی بدن یعنی دفع و جذب گرما از بدن متعادل باقی بماند.
تاثیر دما بر آسایش انسان متاثر از بقیه فراسنج ها ی جوی، شرایط جسمی، روحی و خوپذیری است. بهترین شرایط حرارتی برای زندگی انسان آن است که فرد بدون کوشش و تلاش زیاد بتواند توازنی منطقی بین گرمای حاصل شده در بدن و گرمای از دست داده برقرار کند، بدین معنا که نه حرارتی از محیط پیرامون دریافت کند و نه حرارتی به محیط پس بدهد شاخصی است که به طور سیستماتیک تاثیر عناصر اقلیمی را بر فعالیت گردشگری مشخص نماید و پتانسیل ها و قابلیت ها ی اقلیم گردشگری مناطق را برای فعالیت های گردشگری عمومی در شهره ا مانند بازدید و دیدن چشم اندازها و خرید مشخص نماید.
شاخص اقلیم آسایش گردشگری با استفاده از 7 پارامتر اقلیمی به بررسی شرایط آسایش گردشگری از نظر اقلیمی پرداخته و زمان مناسب برای گردشگری را تعیین می کند .(میچکوفسکی، 1985 ، ص220 )این روش جهت تعیین شاخص اقلیم گردشگری در مناطقی همچون آمریکای شمالی (اسکات و همکار ،2001 ص116 )، سواحل شمالی اروپا (مورگانو و همکاران، 2000، ص (560 و اروپا و شمال آفریقا استفاده شده و مورد تأکید محققانی همچون (ماتزاراکیس 2001 ، ص (112 (ماترازاکیس و همکار 200، ص 125 )و (فریتاس 2007 ، ص 82 )قرار گرفته ا ست رابطه محاسباتی شاخص مذکور در زیرجهت برنامه ریزی گردشگری استان خراسان جنوبی ارائه شده است.
روش کار
در این پژوهش به منظور ارزیابی شرایط اقلیم آسایش از منظر گردشگری با استفاده از شاخص بیوکلیماتیک TCI و داده های اقلیمی 4 ایستگاه سینوپتیک استان، شرایط آسایش استان خراسان جنوبی در تمام طول سال تبیین گشته است. این شاخص به شکلی سیستماتیک شرایط اقلیمی را برای گردشگری با استفاده از 7 پارامتر میانگین بارش ماهانه، میانگین دما، میانگین نم نسبی، بیشینه دما، کمینه نم نسبی، میانگین روزانه ساعات آفتابی و سرعت باد مورد ارزیابی قرار می دهد. با این وجود روش این پژوهش تحلیلی- توصیفی بوده و هدف از انجام آن بررسی کیفی شرایط اقلیمی استان از بعد آسایشی و بیوکلیمایی و تعیین تقویم گردشگری استان بر اساس شاخص TCI میباشد. بدین منظور ابتدا داده های همگن اقلیمی یک دوره آماری 20 ساله را برای 4 ایستگاه سینوپتیک استان گردآوری نموده و بعد از تجزیه و تحلیل و پردازش آنها در محیط Excel و نیز تهیه یک بانک اطلاعاتی، شاخص TCI را برای ایستگاه های منطقه به تفکیک ماه های سال محاسبه گردیده است. یکی از مباحث مهم در آب و هوا شناسی کاربردی، زیست اقلیم شناسی یا بیوکلیماتولوژی است که امروزه خود بصورت شاخه ای مستقل در آب و هواشناسی مطرح است و اندیشمندان مختلف کتابها و مقالات متعددی در این زمینه تا لیف و روش های زیادی را ابداع نموده اند .بیوکلیما در واقع وضعیت آب و هوا در رابطه با موجودات زنده، بویژهانسان را مورد بررسی قرار می دهد.(فرجی میچکوفسکی ( ( 1985 از بعد اثر زیست اقلیم بر گردشگری شاخصی تحت عنوان TCI شاخص اقلیم گردشگری را معرفی نموده است. این شاخص ترکیبی، عناصر اقلیمی که بیشترین ارتباط با کیفیت تجربه توریستی برای غالب توریست ها دارد را بطور سیستماتیک ارزیابی می کند (ساری صراف و همکاران، .(1388
: Cid شاخص آسایش در بازه زمانی روز که رکیبی از میانگین حداکثر دمای هوا و میانگین حداقل رطوبت نسبی است. : Cia شاخص آسایش شبانه روزی و در بر گیرنده میانگین دمای هوا و میانگین رطوبت نسبی است.
: S میانگین تعداد ساعات R :مجموع بارندگی : W میانگین سرعت باد آفتابی در روز
به منظور تعیین cid و cia از منحنی شاخص دمای موثر استفاده می کنیم. مزیت این شاخص نسبت به سایر روش ها عبارت است ازلحاظ نمودن تمام جنبه های اقلیمی موثر بر گردشگری از جمله ابعاد حرارتی و فیزیولوژیکی، ترکیبی بودن شاخص از جنبه های اقلیم شناسی، گردشگری و بیوکلیماتیک، پیچیدگی کمتر از نظر محاسبات، امکان برآورد مقادیر شاخص برای ماه ها و دوره های بعدی گردشگری و کاربردی بودن آن برای کاربران بخش گردشگری که ممکن است اطلاعات چندانی از علم اقلیم شناسی نداشته باشند.
یافته ها
اقلیم گردشگری، رابطه کیفیت اقلیم یک منطقه در ارتباط با رضایت و آسایش مسافران و گردشگران یک منطقه را بررسی می کند. در این بین شاخص اقلیم گردشگری(( (TCI= tourism climate index عناصر اقلیمی را در برابر کیفیت تجربه توریستی گردشگران ارزیابی می کند. به طور کلی این شاخص بیان می کند که در یک مقطع زمانی، ترکیب عناصر مختلف اقلیمی آیا برای گردشگران و مسافران و یا حتی بومیان یک منطقه مناسب می باشد یا نه؟.
اقلیم گردشگری زمستان
در این ماه ها به دلیل کاهش دما شرایط نامطلوب اقلیمی بر منطقه حاکم است . بررسی رتبه ها و ضریب شاخص TCI نیز بین عدد 22 تا 31 می باشد که شرایط خیلی نامطلوب و غیر مطبوعی از لحاظ شرایط اقلیم آسایش در منطقه وجود دارد. در بعضی ماهها نیز شرایط بحرانی و قابل قبولی از لحاظ اسایش ایجاد شده است. تمام شهرهای استان دارای شرایط سخت اقلیمی مس باشند فقط در مارس در فردوس شرایط در حال نرمال شدن می باشد.
اقلیم گردشگری بهار
در فصل بهار بخصوص ماه اوریل شرایط ویژه ای از لحاظ اقلیم گردشگری در خراسان جنوبی برقرار است. ضرایب و رتبه های حاصله نشان می دهد که شرایط مطلوب و عالی از نظر اسایش اقلیمی در پهنه استان برقرار می باشد. ضرایب TCI بین 65 تا 80 متغیر می باشد که با توجه به مولفه ها و آستانه های شاخص TCI شرایط مطلوب و خوب است.بنابراین فصل ویژه استان از لحاظ اقلیم گردشگری بهار می باشد.
اقلیم گردشگری تابستان
ماههای ژوئیه و اوت، زمان استقرار شرایط گرما در سطح استان و منطقه است، بنحوی که مقادیر عددی TCI نیز نشان دهنده این شرایط است. ضرایب استخراج شده بین 30 تا 50 می باشد.تمام ماههای تابستان بحز سپتامبر شرایط ازار اقلیمی برقرار می باشد.
اقلیم گردشگری پاییز
در پاییز هوا در حال سرد شدن است . ماه اکتبر بخصوص در فردوس قاین از شرایط اسایش اقلیمی برخوردار می باشد. در این ماه سطح استان در سه کلاس و بسیار خوب و مرزی و قابل قبول قرار دارد.. ماه های نوامبر و دسامبر آغازگر فصل سرما در استان و منطقه می باشند .در این ماه ها شرایط آسایشی و اقلیمی شکل ویژه تری بخود می گیرد و به سمت بحرانی سوق پیدا می کند.
برای تعیین رابطه بین تعداد گردشگران وروزدی به اماکن کردشگری استان و شرایط مطلوب اقلیمی با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون اقدام به سنجش این رابطه گردید. برای این منظور با توجه به موجود بودن امار گردشگران خارجی ورودی به شهر بیرجند و اقامت درآن به تفکیک ماهانه از این آمار استفاده شد. ضریب همبستگی بدست آمده 0/71 درصد می باشد که نشان می دهد رابطه بسیار بالایی بین تعداد گردشگر ورودی درماههای که ضریب tci بوده وجود دارد.
