بخشی از مقاله
بررسی پتانسیل های منطقه چابهار به عنوان یک ژئوپارک
چکیده
امروزه ژئوتوریسم راهکاری نوین برای تبیین و تشریح علوم زمین و شناخت سرمایه های طبیعی هر منطقه است که علاوه بر ایفای نقش آموزشی- علمی، سبب توسعه توریستی یک منطقه میشود. در سالهاگی اخیر سازمان یونسکو برنامه بین المللی را با عنوان پارک های زمین شناختی (ژئوپارل) اجرا نموده است. ژئو پارلی تحت حمایت یونسکو ، ناحیه ایی است با محدودههای کاملا تعریف شده و دارای مساحت کافی به منظور توسعة اقتصادی منطقه در آینده. این محدوده از نظر یونسکو میبایست شامل چندین پدیده جالب زمین شناسی ( در ابعاد گوناگون و بدون در نظر گرفتن مقیاسها) با ترکیبی از ویژگی های علمهای، کمیایی یا زیبایی پدیده، نمایش تاریخ زمین شناسی منطقه، نمایش وقایع یا فرایندهایی که نه تنها ارزش زمین شناسی دارند، بلکه از لحاظ باستان شناسی، بوم شناسی ، تاریخ یا فرهنگ شناسی نیز ارزشمند هستند. در این میان منطقه بکر و دست نخورده چابهار جاذبه های بی نظیر طبیعی چون گلفشان ها، سرزمین های بدلند ، دره های کانیونی ، لاگون ها، سد های ساحلی، تیه های ماسه ای، کانال های جزر و مدی، نیکا زار ها ، جنگل های حرا و مواردی از این قبیل را دارا بوده که برخی از آنها در سطح کشور و منطقه خاورمیانه منحصر به فرد می باشد. علاوه بر آن وجود منطقه آزاد تجاری ، که سیل انبوه سرمایه گذاران داخلی و خارجی حوزه های مختلف را به این خطه کشانده و تبدیل شدن این منطقه به شاهراه ارتباطی آسیای میانه با آبهای آزاد بین المللی و همچنین با در اختیار داشتن امکانات رفاهی و راههای دسترسی مناسب همچون فرودگاه و بندر بین المللی زمینه های مساعدی را جهت معرفی آن به عنوان ژئوپارک دارا می باشد. در این مقاله سعی شده است با استفاده از نتایج بدست آمده از پیمایش های میدانی انجام گرفته در این منطقه توسط نگارنده ، علاوه بر شناسایی اشکال ژئومورفولوژیکی و ساختار هاک زمین شناسی آن با دیدگاه هاگ ژئوتوریستی، به بررسی پتانسیل این منطقه جهت تبدیل شدن به یک ژئوپارک پرداخته شود.
واژه های کلیدی : ژئوتوریسم، ژئوپارک، چابوار ، گل فشان
مقدمه
هدف اصلی ایجاد ژئوپارکها، حراست و حفاظت از میراث زمین است که در معرض صدمات ناشی از فعالیتهای انسانی قرار دارد. در پاسخ به نیاز روز افزون به یک نهاد بین المللی برای شناخت سرزمین هایی که از نظر زمین شناختی و علوم زمین جالب توجه هستند، یونسکو طرحی به نام برنامه شبکه بین المللی ژئوپارکها ایجاد نمود . سرزمین ایران به علت دارا بودن تنوع پدیده هاک زمین شناسی و تنوع زیستی فراوان که ان را جزء یکی از 5 کشور نخست برخوردار از بیشترین تنوع زیستی در کره زمین قرار داده است، هم چنین با توجه به جاذبه های تاریخی و فرهنگی بیشمار که در ردیف یکی از ۱۰ کشور نخست جهان به شمار می اید، شرایط بسیار مناسبی برای بستر سازک جهت جذب و توسعه صنعت توریسم و ژئوتوریسم (توریسم زمین شناسی) دارد که باید به طریق صحیح و منطقی و مداوم مورد استفاده قرار گیرند. این صنعت که در صدد شناساندن جاذبه هایی زمین شناختی است به مسافر متخصص فرصت میدهد که در حداقل زمان ممکن بدون صرف هزینه و زمان مستقیما" به جاذبه دلخواه خود در طبعیت دست یابد. این صنعت نه تنها دارای مزیتها یک اقتصادی اکولوژیکی، ژئولوژیکی و فرهنگی اجتماعی است بلکه اشتغال طیف گسترده ایی از دانش آموختگان حوزه های معدن محیط زیست جغرافیدانان زمین شناسان جانور شناسان و غیره را نیز به عنوان راهنمایان ژئوتوریسم و اکوتوریسم فراهم خواهد کرد . جزیره قشمر اولین منطقه ای است که از طرف یونسکو به عنوان یک ژئوپارک طبیعی کشور شناخته شده است . منطقه چابهار بواسطه خصوصیات منحصر به فرد خود علاوه بر اینکه همانند قشم بسیاری از خصوصیات ژئولوژیکی، ژئومورفولوژیکی و اقلیمی این منطقه را دار می باشد. بواسطه فعالیت های تکتونیکی ، سازند های زمین شناسی ، فرایند هاک فرسایشی از طرف دریا و خشکی ، وسعت جلگه های ساحلی و طولانی بودن خط ساحلی و خصوصویات طبیعی خاص این منطقه دارا یک اشکال ژئومورفولوژیکی و ساختارها یک زمینه رفاهی بوجود آمده در این منطقه میتواند زمینه های لازم را جهت تبدیل شدن به عنوان یک قطب بزرگ گردشگرک و بخصوص در زمینه ژئو توریسم فراهم آورد . در این مقاله سعی شده است ضمن بررسی این منطقه از دیدگاه ژئوتوریستی و اکو توریستی به استعداد های موجود در این منطقه برا یک تبدیل شدن به یک ژئوپارک اشارہ نماییم
بحث
ژئوپارک
بر اساس تعاریف جهانی " یونسکو"، خصوصیات ژئو پارک عبارتنداز:
۱- ناحیه ای شامل یک یا چند ویژگی علمی، نه تنها وابسته به علم زمین شناسی، بلکه همچنین به خاطر وجود مزایای باستان شناسی ، بوم شناسی یا ارزش های فرهنگی
۲- وجود یک برنامه مدیریتی طراحی شده، به منظور بهبود وضعیت اجتماعی - اقتصادی در منطقه (اغلب بر اساسں تعاريف ژئو توریسم)
۳- نمایش روشهای حفظ و بهبود بخشیدن وضعیت میراث زمین شناسایی منطقه، به همراه فراهم آوردن بستری مناسب برای آموزش روشن تر و گسترده تر شاخه های متنوع علوم زمین و مسائل محیط زیست.
۴- ضرورت رعایت حقوق عمومی ، اجتماعی - محلی و حفظ حریم خصوصی افراد ، هر سه با هم در محل موردنظر
5 – منطقه می بایست قسمتی از شبکه جهانی باشد که خود به بهترین شکل نمایشگر تمرین های عملی در مورد آموزش احترام به میراث فرهنگي و اتحاد و یکپارچگی همة دنیا در رابطه با استراتژی های توسعه پایداراست.
ژئو پارکها مناطقی هستند که در آن میراث زمین شناختی آن ناحیه، با مدیریتی دقیق و دائمی حفظ و نگهداری می شود. در چنین طرحهایی موفقیت، فقط زمانی حاصل می شود که منطقة مورد نظر، خود را با تمام قوا در گیر این برنامه کند. مکانی که خود را نامزد انتخاب ژئوپارک میکند، می بایست بر آمده از اجتماعات محلی باشد. در ضمن برای توسعه و اجرای یک برنامة مدیریتی مناسب، تعهدی جدیی لازم است تا ضمن برآورده کردن نیازهای اقتصادی جمعیت محلی، با قدرت از چشم اندازهایی که مردم بومی در آن زندگی می کنند، مراقبت شود. این ابتکار جدید که قرار است تاریخ ۶ بیلیون ساله زمین شناسایی مارا برای آیندگان آماده استفاده کند، روشهاي عالي است برای جلب توجه جامعة بین المللی به مناطقی که پایگاههای معمر زمین شناسی دنیا هستند. ثبت یا ژئو پارک در فهرست جهانی یونسکو، فرایندی بسیار طولانی است که نیاز به سالها اماده سازی مقدماتی دارد. در این مدت، اطلاعات مریوط به میراث زمین شناختی، مدیریت منطقه و بهره برداری های ژئوتوریستی، گسترده تر می شود و توجه شرکت های توریستی به منطقه افزایش مییابد. تنها وجود پایگاه های جذاب زمین شناسی، نمی تواند یک ژئوپارک بسازد . برای این کار میبایست برنامه ریزی های مقدماتی ، فرایند های اماده سازی و مهمتر از همه در امد های مالی ، در نظر گرفته شوند تا ساختار منطقه به صورت ابزاری مناسب برای ثبت یک ژئوپارک درآید . ( امری کاظمی .. ) . یونسکو برای تبدیل مناطقی به ژئوپارکها دستورالعمل هایی به شرح ذیل تهیه نموده است
بخش الف : تشريح منطقه
- بخش اداری ( درخواست شناسايي، ثبت و بازبینی) ، شناسایی منطقه ( ۱- زمین شناسی و چشم انداز ۲- ساختار مدیریت ۳- اموزش اطلاعاتی و محیط زیستی ۴- ژئوتوریسم ۵- اقتصاد منطقه ای پایدار
- بخش ب : ارزیابی پیشرفت ژئوپارکها ۱- ارتباط با شبکه ژئوپارکها ۲- ساختار مدیریت و شرایط مالی 3 – راهبرد حفاظت زمین 4- مشارکت های راهبردی 5 – بازاریابی و ترویج 6 – توسعه اقتصادی پایدار
(Global Geopark Network-2006)
ایران بدلیل گستردگی تنوع شرایط اقلیمی و جغرافیایی استعداد زیادی را برای تبدیل شدن به ژئوپارک دارا می باشد . جزیره قشم اولین ژئوپارک طبیعی ایران می باشد که در کشور به عنوان ۲۸ ژئوپارک جهان از طرف یونسسکو به ثبت رسیدہ است ۔ منطقه چابهار نیز با دارا بودن جاذبه های ژئو توریستی و اکوتوریستی منحصر به فرد خود و بوجود امدن زیر ساختهایی اولیه بواسطه تاسیس منطقه ازاد پتانسیل بسیار بالایی را برای تبدیل شدن به یک ژئو پارک را دارا می باشد .
مشخصات بحغرافیایی : منطقه مورد مطالعه در جنوب شرق کشور و در جنوب استان سیستان و بلوچستان واقع شده و در بین طول جغرافیایی ۵۹۳۰ تا ۴۵ و ۶۰ شرقی و عرض جغرافیایی ۲۵ تا ۲۵,۳۰ واقع شده است . این منطقه از شمال به ارتفاعات مکران و از جنوب به آبهای دریا ی عمان محدود می شود . همجواری منطقه آزاد چابهار بادریا، نزدیکی به مدار راس السرطان وقرار گرفتن درمسیر بادهای موسمي شبه قاره هند و جبهه هایی استوایی موجب گردیده است که دارای آب هوایی گرمسیری معتدل با رطوبت نسبی باشد. این منطقه گرمترین نقطه کشور در زمستان و خنک ترین بندر جنوبی ایران در تابستان می باشد. متوسط دمای حداکثر (در خرداد ماه) طی یک دوره V ساله ۳۱ درجه سانتی گراد ومتوسط دمای حداقل (در دمای ماه) ۱۹ درجه سانتی گراد ومتوسط دما در طول سال ۲۱ درجه سانتی گراد می باشد. حداقل رطوبت نسبی 60 درصد و متوسط رطوبت نسبی ۷۰ درصد گزارش شده است. متوسط بازندگی سالانه کمتر از ۲۰۰ میلی متر در سال است که 64 درصد آن در زمستان می بارد ( سازمان هواشناسی کشور ) . بندر چابهار یکی از بنادر مهم کشور می باشد که سالانه هزاران تن کالا از آنجا جابحا می شود . وجود منطقه آزاد چابهار نیز باعث رونق اقتصادی بسیار زیادی در این منطقه شده سالانه مسافران زیادی را به منطقه جذب می نماید .
ویژگی ها زمین شناسی : از لحاظ زمین شناسی در زون مکران واقع شده است و منطقه مورد مطالعه در بخش بیرونی آن قرار دارد . از ویژگی های عمومی این زون میتوان وجود مجموعه های افیولیتی و نهشته های تیپ افیولیتی و نهشته های تیپ فلیش ، عدم برونزد سنگ هاک کهن تر از کرتاسه ، روند عمومی و تقریبا خاوری - باختری برای ساختارها امتداد لایه ها را نامر برد . ستبرا یک واح های سنگی منطقه مربوط به میوسن و پلیوسن زیاد بوده و در از مجموع واحد های رسوبی مارنی ، ماسه سنگ و کنگلومرا تشکیل شده است که همگی متعلق به نواحی کم عمقی دریایی می باشد . (محمد، جعفریان 1377 )
جاذبه های ژئوتوریستی
از دیدگاه ژئوتوریستی منطقه دارا یک پتانسیل های بسیار زیادی است که در صورت شناسایی و معرفی آنها علاوه بر اینکه میتواند باعث جذب گردشگران زیادی به این منطقه شود میتواند یک گارگاه آموزشی و تحقیقاتی جامع برای محققین زمین شناسی ، جغرافیا، مهندسین سواحل و سایر محققین مرتبط با علوم زمین باشد . در این مقاله به بررسی گوشه ای از این جاذبه ها می پردازیم.
سرزمین هاک بدلند
سرزمین های بدلند یک نیز یکی از مناظر بدیع و سحرانگیز هستند که به موازات ساحل از منطقه کچو تا طرفهای خلیج گواتر کشیده شدهاند. این اشکال در واحد مارنی ژیپس دار با میان لایه های ماسه سنگی Mpim مشاهده میشود . شاخص ترین این نواحی را میتوان در حد فاصل لیپار - بریس ( عکس شمارہ ۱)، جاده چابهار - کنارک به سمت پارک ھوتان و در نزدیکی روستاهای کمبل و گوران کشش مشاهده نمود . این عارضه را میتوان شاخص ترین پدیده ژئو مورفولوژیک این ناحیه به شمار می اید که در هیچ منطقه دیگری از ایران با این تراکم و زیبایی مشاهده نمیشود.
گلفشان های جابهار :
در جنوب شرقی ایران ۲۰ گل فشان بر روی نقشه زمین شناسی منطقه نشان داده شده است که ۵ تا از آنها در بین بندر جاسک میناب و ۹ تا بین بندر جاسک و کنارک ۵ تا ۶ تا یک دیگر آنها بین چابهار و مرز ایران و پاکستان بخصوصی شمال خلیج گواتر وجود دارد . گل فشان کاشی ، عین و بربرک از این جمله میباشند . بزرگترین گل فشان ایران گل فشان ناپک میباشد که در شمال بندر تنگ واقع شده است . ارتفاع آن از سطح زمین ۷۲ متر و از سطح دریا ۱۰۲ متر ارتفاع دارد( نگارش ، حسین 1376 ) . واز گل فشانیای فعال دیگر این منططه میتوان به گل فشان بلبلو ( عکس شمارہ ٢) اشاره نمود. وجود این تعداد گل فشان در حد خود منحصر با فرد بوده و برای محققین علوم زمین میتواند زمینه تحقیقاتی بسیار زیادی را فراهم آورد
تپه ها و سواحل ماسه ی
در منطقه چابهار در دو منطقه شاهد تپه های ماسه ای بسیار وسیع هستیم . شمال خلیج چابهار در مسیر جاده چابهار - کنار که در اصل خطوط ساحلی قدیمی می باشند که با وجود خرده صدف های موجود در آن علاوه بر جاذبه توریستی خود از لحاظ ژئومورفولوژیکی و رسوب شناسی زمینه مطالعات فراوانی را در این منطقه فراهمر می اورد . منطقه دومر در مسیر جاده چابهار به کنارک در کنار روستا یک رمین میباشد ( عکس شماره ۳ ) که از لحاظ حجمر و ارتفاع تپه ها منحصر به فرد می باشد. علاوه بر آن ساحل ماسه ای که بعد از لیپار تا بندر بریس امتداد دارد نیز منطقه بسیار مساعدی جهت إحداث تفریحگاه باشد
نبکا زارها
این عارضه نیز بطور پراکنده در سواحل ماسه ای و دشتها یک سیلابی این منطقه مشاهده می شود . تیپیک ترین نبکازارها را میتوان در روستا یک رمین ، جاده بندر تنگ به گوردیم و در مسیر جاده کنارک - ایرانشهر در کنار روستا یک لکی ( عکس شماره ۴) مشاهده نمود.
لاگون پارک: لاگون های ساحلی مناطقی با آبها یک نسبتا کم عمقی هستند که بخشی یا تمامی ارتباطش با دریا بدلی رسوبگذاری اسپیت و بریر هایی که معمولا از ماسه یا قلوه سنگ تشکیل شده اند قطع شده است. ( E, Bird 2000 ) . یکی از نمونه های تعارضه ژئومورفولوژیکی در شمال خلیج چابهار و در انتهای رود خانه پارک وحود دارد ( عکس شمارہ ۵ ) .
دودکش ها جن
دود کش های جن نیز از اثار فرسایش ابی و تفریقی می باشد . در منطقه چابهار بخصوص در ارتفاعات مشرف به منطقه ازاد تعداد یک از این عارضه دیده می شوند که مهمترین انها را میتوان در کنار جاده ارتباطی بالا یک منطقه آزاد در در واحد های ماسه سنگی - مارنی مشاهده نمود که بیش از ۴۰ متر ارتفاع دارد ( عکس شماره ۶ ) و نمونه های بارز دیگر آن نیز در این منطقه قابل مشاهده است. نوع مشابه این پدیده را میتوان در ارتفاعات سنگ آهک - مارنی شمال دشت وشنامر ذکر نمود که در هیچ منبعی ثبت نشده است و نگارنده آن را بدلیل شباهت زیاد آن به عقاب با عنوان عقاب نامگذاری می نماید ( عکس شمارہ7 )
پرتگاه های ساحلی
پرتگاه های ساحلی از دیگر اشکال ژئومورفولوژیکی این منطقه به شمار می آیند که در واحد ماسه سنگی و در امتداد ساحلی از بندر تنگ تاخلیج گواتر امتداد دارند . عملکرد امواج سهمگین دریایی بر روی این واحد ماسه سنگی مارنی باعث بوجود آمدن ای پرتگاههای شده است که در این پرتگاهها فرایندی برش پرتگاہ ( عکس شمارہ ۱۰) کاملا مشهود است در پرتگاههایی که تقریبا هم سطح دریا هستند آثار فرسایشی انحلالی آب دریا بر روی ماسه سنگ ها اشکال زیبایی را بوجود آورده است ( عکس های شماره ۹ و و۱۱ ) و در ارتفاعات راس راشدی نیز شاهد بوجود آمدن عارضه پل طبیعی نیز هستیم ( عکس شمارہ ۸).
