بخشی از مقاله
چکیده
بر اساس آمارهاي موجود صنعت گردشگري به عنوان دومین منبع درآمد ارزي 49 کشور درحال توسعه جهان نقش بسیار مهمی در اقتصاد این کشورها ایفا می کند . امروزه از صنعت گردشگري به عنوان بازویی قدرتمند جهت افزایش درآمد و فقرزدایی کشورهاي در حال توسعه نام برده می شود. باتوجه به اینکه جمهوري اسلامی ایران جزء ده کشور برتر جهان از لحاظ وجود آثار تاریخی و چهارمین کشور جهان از لحاظ اکوتوریسم است شناسایی مناطق ژئوتوریستی و معرفی آنها به گردشگران داخلی و خارجی در توسعه صنعت گردشگري بسیار تاثیر گذار است. بدین منظور در این مقاله با استفاده از روش کتابخانه اي سعی در تحلیل تاثیر ژئوتوریسم در توسعه صنعت گردشگري داشته و نتیجه مشخص می نماید وجود پدیده هاي زمین شناسی متعدد و متنوع در ایران می توا نددر جذب گردشگران داخلی و خارجی و بالطبع توسعه صنعت گردشگري کشور موثر باشد.
مقدمه
یکی از شاخه هاي گردشگري که به تازگی مطرح شده است و شباهت زیادي با اکوتوریسم1 دارد .ژئوتوریسم2 است.که از ترکیب واژهاي ژئو - زمین - و توریسم - گردشگر - تشکیل شده است ونیازمند به بهره گیري گردشگر از علوم زمین بویژه جغرافیاي طبیعی3 ،زمین شناسی4 ، ژئوفیزیک5 و سایر علوم طبیعی دارد.بنابراین ژئوتوریسم علم بررسی و بهره گیري از اشکال ناشی از فرآیندهاي بیرونی در جهت توسعه صنعت گردشگري است.این فرآیند باعث بوجودآوردن اشکال مختلف شده ودر هر منطقه با ویژگیهاي اقلیمی متفاوت شکلهاي گوناگون را پدید می آورد.در این تحقیق به بررسی تاثیر ژئوتوریسم و نقش آن در توسعه صنعت گردشگري پرداخته شده است.
تاریخچه:
مطالعه در زمینه ژئوتوریسم براي نخستین بار در سطح جهانی توسط اتحادیه مسافرت و سفر جغرافیایی در آمریکا صورت گرفت که در آن به پایداري محیط و توسعه همه جانبه پرداخته شده استموضوع. گردشگري و حفظ میراث زمین رسماً از زمانی مطرح گردید که یونسکو با معرفی یک عنوان جدید در علوم زمین تحت عنوان ژئو پارك از مراکززمین شناسی کشورهاي مختلف دعوت به همکاري نمود - کاظمی ،. - 14 :1381
مفهوم ژئوتوریسم و علل پیدایش آن:
ژئوتوریسم یکی از رشته هاي گردشگري وابسته به طبیعت است که به معرفی پدیده هاي زمین شناسی به گردشگران با هویت مکانی آنها می پردازد.ژئوتوریسم از علوم مختلف زمین شناسی کمک می گیرد و علاقمندان به طبیعت و پدیده هاي زمین شناسی را براي بازدید از جاذبه هاي زیباي زمین دعوت می کند. - - www.gsi.ir ژئوتوریسم یا گردشگري زمین شناسی امروز مخاطبان وسیعی پیدا کرده است.مخاطبان آن نه تنها متخصصان و کارشناسان زمین شناسی هستند یلکه گردشگران و علاقمندان به طبیعت را نیز شامل می شوند در جریان فعالیتهاي ژئوتوریسم بازدیدکنندگان ضمن بازدید از پدیده هاي ویژه زمین شناسی با مبانی پیدایش آنها آشنا شده و اهمیت وجودي آنها را در می یابند.
شکل و حالت یک ناهمواري درهر نقطه از سطح زمین ودر هر زمانی ،نتیجه فرآینهاي شکل زایی مختلفی است که در طول زمان در آن نقطه فعال بوده است.فرآیندهاي اساسی شکل زایی از نظر منشأ به دو دسته درونی و بیرونی تقسیم می شوند.فرآیندهاي درونی با ایجاد تغییر در پوسته زمین ، اسکلت کلی و خطوط ناهمواریهاي زمین را تعیین می کنندوفرآیندهاي بیرونی ناهمواریهاي حاصل از فرآیندهاي درونی را دچار تحول کرده و شکل هاي جدید بوجود می آورند.
ماهیت و چگونگی فرآینهاي درونی مربوط به موقعیت زمین ساختی هرسرزمین در مقیاس جهانی ، منطقه اي و محلی است و ماهیت فرآیندهاي بیرونی تابع ویژگیهاي اقلیم ناحیه است که نوع و شرایط آن را موقعیت جغرافیایی تعیین می کند - جداري عیوضی،. - 5 : 1374اگر شکل ناهمواریها را با داده هاي زمین شناسی مقابله نماییم عناصر توجیهی را به سادگی خواهیم شناخت زیرا اشکال ساختمانی نشان دهنده مقاومت سنگها در برابر فرسایش است .بدین ترتیب که مقاوم ترین سنگها ،اسکلت اصلی ناهمواریها را تشکیل می دهند در حالی که سست ترین آنها در تشکیل چاله ها و حفره ها شرکت دارند - محمودي ،. - 18 : 1374 مهمترین عواملی که باعث پیدایش اشکال متنوع و جلوه هاي زمین می شوند و باعث جذب گردشگران و علاقمندان به پدیده هاي طبیعی می گردد عبارتند از:
-1 فرسایش
-2 آتشفشانها
-3 چین خوردگیها و گسلها
-4 گنبدهاوبلورهاي نمکی
-5 تپه هاي مرجانی
که در این میان فرسایش مهمترین عامل ایجاد و شکل گیري پدیده هاي زمین شناسی محسوب می شود .بارش برف و باران ،امواج دریا ، رگبارهاي فصلی ،تغییر مسیر رودخانه ها ، جریان سیلابها ، نفوذ آب در لایه هاي زمین و انحلال سنگها و روسوبات آهکی ، شکل گیري غارها و حفره ها و دریاچه ها و سفره هاي آب زیرزمینی ، نفوذ آب در سنگها ، انجماد و تخریب آنها ازجمله عواملی هستند که چهره طبیعت را دائم تغییر می دهند.
جابجایی توده هاي هواکه باد را بوجود می آورند نقش موثري در ایجاد پدیده هاي ژئوتوریسم دارد.جریانات دائمی بادها و تندبادها که باعث تغییر مداوم درجه حرارت ،افزایش رطوبت و گاهی خشکی زمین می گردد.حمل و جابجایی بذر گیاهان و درختان ذرات ریز گرد و غبار وشنهاي روان و افزایش قدرت تخریبی گردبادها و امواج دریا از جمله مواردي هستند که اثرات قابل توجهی بر نفوذ و تخریب رسوبات کم مقاومت زمین داشته و مورفولوژي ناهماهنگی را به وجود می آورد.تخریب سریع لایه هاي غیر مقاوم زیرین سنگها و صخره ها بر اثر فرسایش آبی و بادي و افزایش اثر نیروي ثقل آنها موجب ریزش ارتفاعات ، رانش وشکل گیري اشکال جدید و پیدایش پدیده هاي متنوع می شود. - رحیم پور،. - 10 :1386
نقش ژئوتوریسم در توسعه صنعت گردشگري:
براساس آمارهاي سازمان یونسکو ایران جزء ده کشور برتر جهان از لحاظ آثار و ابنیه تاریخی ودرردیف پنج کشور برتر جهان از لحاظ تنوع اقلیمی و چهارمین کشور دنیا از لحا ظ جاذبه هاي طبیعی است ولیکن آنطور که باید وشاید نتوانسته ایم در کسب درآمد از راه صنعت گردشگري موفق باشیم. آنچه که از گردشگري در ذهن ما خطور می کند دیدن بناهاي تاریخی و آثار باستانی است که تنها بخش کوچکی از جادبه هاي گردشگري بشمار می آید .
در عین حال پدیده هاي زمین شناسی نیز یکی از زمینه هاي گردشگري و جذب گردشگر است. وجود غارها ،دره ها، آبشارها ، چشمه ها ، رودخانه ها، ناودیسها و طاقدیسها ، آتشفشانها ، استلاگمیتها و استلاگتیتهاي درون غارها ، گنبدهاي نمکی ،تپه ها ،بریدگیها ي سواحل ، لایه ها و دیوارهاي سنگی ، فسیلها ، تپه ماسه هاي بادي ، توده هاي مواد معدنی و... ازجمله مهمترین آثار و پدیده هاي ژئوتوریسم براي گردشگران هستند.
همچنین مجموعه جزایر قشم ، کیش، البز مرکزي ، پارك ملی کویر شهداد ، دشت ارژن و... از جمله مناطقی هستند که جهت تبدیل به ژئو پارك مستعد می باشند لذا شناسایی ژئوپارکها و پدیده هاي ژئوتوریستی کشور و معرفی آنها به گردشگران داخلی و خارجی نه تنها باعث افزایش آگاهی مردم و حفاظت از آنها می شود بلکه در جلب جهانگردان داخلی و خارجی تاثیر گذار است. یکی از راهکارهاي جذب گردشگران خارجی وافزایش مدت اقامت آنها در کشور و کسب درآمد ارزي بیشترازاین صنعت ایجاد تنوع درسفرهاي گردشگري است لذا توجه به اکوتوریسم، ژئوتوریسم وئوپارکها1 باعث ایجاد تنوع در سفر گردشگران به ایران می گردد ودر توسعه صنعت گردشگري تاثیر گذار است.
ژئوپارك:
ژئوپارك - پارك زمین شناسی - منطقه اي یا وسعت کافی است که مرزهاي آن بوضوح مشخص شده و چندین پدیده بارز زمین شناسی در محدوده آن قرار گرفته است. این محدوده در توسعه اقتصادي جوامع نقش موثري ایفا می کند ژئوپارك ممکن است علاوه بر پدیده هاي زمین شناسی از آثار تاریخی ،بوم شناسی و میراث فرهنگی و طبیعی نیز برخوردار است.
نقش ژئوپارك در توسعه صنعت گردشگري:
ژئوپارك مقوله جدیدي در صنعت گردشگري می باشد در نتیجه طبیعت گردان توجه خاصی به این موضوع دارند.
