بخشی از مقاله
چکیده
. ژئوتوریسم یکی از شاخه هاي اکوتوریسم است که به بررسی پدید ه هاي زمین شناسی و جغرافیایی در یک منطقه می پردازد.ژئوپارك ها سرزمین هایی با محدوده مشخص هستند که از نظر علمی و زمین شناختی همواره مورد توجه گردشگران و زمین شناس ها بوده اند.درسراسر دنیا براي ارزیابی این سرزمین ها و شناسایی وقابلیت سنجی انها همواره محققین مدل ها و روش هاي متفاوتی ارائه کرده اند.
در این تحقیق هدف بر آن است که چند روش پرکاربرد در بررسی ژئوپارك ها - - Geoparkرا مقایسه کنیم و از میان انها کامل ترین روش را معرفی کنیم.روش شناسی تحقیق تطبیقی- تحلیلی است.به این صورت که روش ها را معرفی کرده و با مقایسه معیار هاي انها و مشخص کردن نقاط ضعف و قوتشان کاملترین مدل را انتخاب میکینم.آنچه از این تحقیق به دست امد این بود که روش کومانسکو بهترین روش از نظر داشتن کاملترین معیارها و پوشش دهی بسیار مناسب انها براي ارزیابی ژئوپارك ها بود و تنها ضعفی که بر این روش وارد بود کم اهمیت بود معیار خدماتی در ارزیابی ژئوپارك ها بود. روش ها ي پرالونگ،پریرا،فاسولاس،بریلها و رینارد در رتبه هاي بعدي از نظر داشتن معیار مناسب براي ارزییابی ژئوپارك ها بودند.
مقدمه
صنعت گرد شگري و خصو صاژًئوتوریسم امروزه به یکی از بزرگترین منابع اقتصادي تبدیل شده؛ کشورهاي پیشرفته با شناخت پتانسیلهاي بالقوه سرزمینهاي خود و تقویت آن سعی در جذب هرچه بیشتر گرد شگر و افزایش درآمد حا صل از آن دارند.»صیدي،علی نظر؛محمودي،ناصر؛سلیمانی مقدم،ابراهیم:«ژئو توریسم یک شکل از توریسم طبیعی است،جایی که گردشگران چشم انداز زمین شناسی را تجربه می کنند و ان را با رازش می دانند..
»ژئوتوریسم یکی از شاخه هاي اکوتوریسم است که به بررسی پدید ه هاي زمین شناسی و جغرافیایی در یک منطقه می پردازد»یار احمدي،داریوش؛شرفی.سیامک:.«جهت استفاده از قابلیت هاي ژئوتوریسمی مناطق مستعد و جذب گردشگران داخلی و خارجی،معرفی پدیده هاي زمین شناسی و تاریخی در قالب ژئوپارك ضروري به نظر می رسد
ژئوتوریسم،توریسم را به ژئوسایتها و حفاظت ژئودایورسیتی - - Geodiversityو یک فهم از علوم زمین ارتقا می بخشد»زنگنه ؛امیر احمدي ؛شایان یگانه:.«1395ژئوپارك مخفف پارك زمین شناسی - Geology Park - میباشد و به سرزمین هایی که پدیده هاي زمین شناسی بی همتا و تاریخچه زمین شناسی مشخص دارند گفته می شود.ژئوپارك سرزمینی است که یک یا چند جایگاه مهم از نظر علمی - نه تنها زمین شناختی،بلکه باستان شناسی،اکولوژیکی یا فرهنگی - را دارد.»نوریان؛علی پور؛زیاري،کرامت:.«1391ژئوپارك ها باید از نظر داشتن ژئوسایت غنی باشند.
ژئوسایت ها مکان هایی داراى نمونه هاى شاخص از تاریخ زمین شناختی ،فرآیندهاى برجسته زمین شناختی که در توسعه اشکال زمین موثر بوده اند،اشکال و فرم هاى زمین شناختی برجسته و شاخص هستندکه از نظرزمین شناسی ارزش جهانی دارند
اساسا هدف از طرح چنین مفاهیی، شناسایی لندفرمهایی است که از جایگاه و اهمیت ویژهاي در توصیف و درك تاریخ سطح زمین برخوردارن و. نیز از ارزش هاي علمی، اکولوژیکی، فرهنگی، زیبایی و اقتصادي، به صورت توأم برخوردارند.»یمانی؛نگهبان
واژه ژئودایورسیتی یا تنوع زمین شناختی شامل تنوع اشکال ژئومورفولوژیکی ،زمین شناختی و پدیده هاي سطح زمین است و شامل انواع مختلفی از قبیل تنوع زمین شناسی اقتصادي،تنوع کانی شناسی،تنوع چینه شناختی،تنوع سنگ شناختی.تنوع رسوب شناختی و غیره میباش
بررسی آثار منتشر شده در مورد ژئوپارك حکایت از این دارد که این قسمت از ژئوتوریسم یک تاریخچه علمی جوان دارد و نیاز به بررسی بیشتري دارد.فلیت و سورپ - - 2017براي پارك ملی فرانسه یک مدل ارزیابی در قالب ارزش هاي مدیریتی و گردشگري تعریف کرد و 30 ژئومورفوسایت را از این منظر مورد ارزیابی قرار داد.کومانسکو و همکاران جاذبه هاي ژئومورفوسایت هاي دره ویستا را بررسی و ارزیابی کردند.رینالد و همکاران - - 2010 به ازائه روشی نو در ارزیابی ژئومورفوسایت ها پرداخته است.در این روش به بحث در مورد تعیین ارزش علمی و مکمل در ژئوسایت ها پرداخته است.
پریرا و همکاران - 2007 - به ارزیابی قابلیت هاي ژئومورفوسایت هاي گردشگري در پارك ملی مونتشیو در کشور پرتغال پرداخته اند.فاسولاس و همکاران روش کمی ژئوتوپ ها را براي محافظت از میراث زمین شناسی ارئه نموده اند،به گونه اي که بیشتر ارزشها نمره اي 1 تا 10 دارد.
جواوشا و همکاران320 ژئوسایت را بر اساس معیار و روش ارزیابی جدید در سواحل غربی پرتغال بررسی نموده.تحقیقاتی زیادي هم در این زمینه در ایران صورت گرفته است.
شایان و همکاران - 1389 - در پژوهشی به ارزیابی توانمندي ژئومورفوتوریستی لندفرمها بر اساس روش پرالونگ مطالعه موردي :
شهرستان داراب پرداختند و در پایان به این نتیجه رسیدند که در محدوده مورد مطالعه شش لندفرم ژئومورفولوژیکی وجود دارد که در این میان لندفرم گنبد نمکی دارابگرد به علت ارزش باستان شناسی، سابقه تاریخی و چشم اندازهاي طبیعی بالاترین امتیاز رتبه بندي و با اهمیت ترین لندفرم ژئومورفوتوریستی منطقه ارزیابی شد.مرادي با استفاده از روش رینارد به ارزیابی ژئومورفوسایتهاي سرپل ذهاب پرداختند و نتایج آن از لزوم برنامه ریزي دقیق براي قابلیت هاي ژئومورفوسایت هاي منطقه حکایت دارد.
مختاري - - 1389، به ارزیابی توانمندي اکوتوریستی مکانهاي ژئومورفیکی حوضه ي آبریز آسیاب خرابه در شمال غرب ایران به روش پرالونگ پرداخت.در پایان به این نتیجه رسید که مکان هاي طرح شده قابلیت طرح به عنوان یک مکان توریستی ژئومورفولوژیک را دارند و می توان آنها را جزو منابع طبیعی و گردشگري منطقه به شمار آورد.
پژوهش حاضر سعی دارد تا بر اساس بررسی و مقایسه روشهاي ارزیابی ژئوپارك ها و ژئوسایتها در ایران و جهان ،نقاط ضعف و قوت این مدل ها را بررسی کند و بهترین مدل براي ارزیابی ژئوپارك ها و ژئوسایتها را ارائه دهد.
مبانی نظري
ژئوتوریسم:ژئوتوریسم در ادبیات و زبان فارسی ،به گردشگري زمین شناسی یا زمین گردشگري نیز ترجمه شده است.به طور کلی این مفهوم به نسبت نو است و تعاریف مختلفی از آن ارائه گردیده است.انجمن سیر و سیاحت آمریکا و جغرافیاي بین المللی چنین تعریفی از ان دارد:»اگر به منظور دیدین یک منظره خاص،حیات وحش،آگاهی از فرهنگی خاص و غیره به محل یا مکانی مسافرت نمایید،یک زمین گردشگر محسوب میشوید.«رسالت ژئوتوریسم که همانا حفاظت از ویژگی هاي جغرافیایی مقصد گردشگري است این شکل از گردشگري را از سایر اشکال آن جدا می سازد.
هدف از ژوتوریسم بالابردن شخصیت جغرافیایی پدیده ها و لندفرم ها،کیفیت محیط زیست،فرهنگ،زیبایی شناسی ،میراث فرهنگی و رفاه مردم محلی باشد
میراث شامل عناصر ملموس ونامرئی است که شامل طبیعت،فرهنگبناي تاریخی ،سایت هاي باستان شناسیؤ،عناصر زمین شناسی و...است.عناصر تاریخی می توانند سطح هویت را شناسی کرده و ارزش خود را در برابر اثبات تاریخ انسانی و محیطی اطراف خود به دست اورند
ژئوپارك:مفهوم ژئوپارك در اواخر دهه 90 پس از اعلامیه ي بین المللی سمپوزیوم در مورد حفاظت از میراث زمین شناسی سازمان تحت نظارت یونسکو در دگنی فرانسه در سال 1991، با هدف حفاظت و ارتقاء سایت هاي میراث فرهنگی زمین از طریق توسعه ي محلی پایدار سرزمینی که ماهیت آبیوتیک با ارزشی دارد معرفی شد.مفهوم ژئوپارك ابعاد جدید را به کنوانسیون جهانی 1972اضافه کرده است که شامل برجسته کردن پتانسیل تعامل بین توسعه اجتماعی و اقتصادي ،فرهنگی و حفاظت از محیط طبیعی است.«Zouros.N:2016» کنفراس بین المللی ژئوپارك ها هر دو سال برگزار میشود که اولین کنفرانس - - 2004در چین،دومین دوره آن - 2006 - در انگلیس،سومین دوره آن در المان،چهارمین دوره آن این کنفرانس - 2010 - و پنجمین دوره کنفرانس بین المللی ژئوپارك ها ماه می سال 2012 در ژاپن برگزار شد.
ژئوپارك در واقع پارك زمین شناسی است؛و به سرزمین هایی که پدیده هاي زمین شناسی بی همتا داشته و تاریخچه تکامل 4 بیلیون ساله زمین را مشخص می نمایند،گفته می شود»زند مقام:.«1388بنابراین ژئوپارك یک منطقه جغرافیایی محدود است که از ویژگی هاي زمین شناختی خاص.نادر و یا زیبا برخوردار است.«H , Dong, Y , Song; T , Chen; J , Zhao; L , Yu:2013»اهداف ژئوپارك ها در درجه اول براي حفاظت و مدیریت میراث زمین شناسی ،آموزش از نظر زمین شناسی و ایجاد ژئوسایت هاي در دسترس براي گردشگران است
ژئوسایتها:برنامه ژئوسایتها در سال1995 آغاز شد - ویمبلدون - 1996و تحت نظارت اتحادیه بین اللملی علوم زمین شناسی تا سال 2004 کار می کرد و هدف آن توسعه یک پایگاه داده بین المللی بر اساس موجودي سیستماتیک منابع زمین شناسی جهان است، هدف اولیه این برنامه این بود که مبناي براي حمایت از ابتکارات ملی و بین المللی در جهت حفاظت از منابع زمین شناسی براي تحقیق و اموزش فراهم کند.فرایند انتخاب ژئوسایت ها بستگی به موجودي سیستماتیک از پدیده هاي زمین شناسی دارد
ژئوسایتها به عنوان قسمتهایی از زمین خاکی تعریف میشوند که داراي اهمیت ویژه اي براي تفسیر تلریخ زمین است،موضوع هاي زمین شناسی و ژئومورفیک دارند و به خاطر درك یه بهره برداري انسانی یک ارزش علمی ،تار یخی- فرهنگی،روحانی و اقتصادي – اجتماعی را نمایش می دهند و می توانند بر طبق خصوصیات غالبشان به چند گروه تقسیم شود،به عنوان مثال رسوب شناسی،اتشفشانی،ژئومورفولوژیک سنگ شناسی یا معدن شناسی
ژئومورفوسایت:ژئومورفوسایتها لندفرم هاي ژئومورفولوژي هستند که به واسطه آگاهی و بهره جویی انسان یک ارزش علمی ،تاریخی – فرهنگی ،زیبایی شناختی و یا اجتماعی – اقتصادي پیدا کرده اند .انها ممکن است به صورت منفرد و یا چشم انداز هاي گسترده وجود داشته باشند و امکان دارد به واسطه اثرات فعالیت انسان ي تغییر یافته ،اسیب دیده و حتی تخریب شوند
ژئودایورسیتی: اصطلاح ژئودایورسیتی یا گوناگونی زمین شناختی، عبارت کوتاه شده ي تنوع زمین شناختی و ژئومورفولوژیکی است و بعنوان دامنه يطبیعیِ - تنوع - زمین شناختی - سنگها، موادمعدنی، فسیلها - ، ژئومورفو لوژیکی - شکل زمین، فرایندها - و ویژگیهاي خاك تعریف شده است که شامل مجموعه ي روابط، مشخصه ها، تفسیرها و سیستمها میشود.
این واژه موید پیچیدگی هاي نامحدود زمین شناسی است و از آن تعابیر مختلفی برداشت می شود .این اصطلاح معادل غیر زنده ي تنوع زیستی است که پس از برگزاري "اجلاس زمین "در ریودوژانیرو در سال 1993 ، زمین شناسان به اهمیت نامگذاري چنین اصطلاحی پی بردند .اولین کاربرد این اصطلاح نیز در مقالاتی در آلمان و استرالیا دیده شد و زمین شناسان را برآن داشت تا به بحث تنوع زمین شناختی و لزوم حفظ آن توجه بیشتري کنند
معرفی انواع روش هاي ارزیابی
با وجود اندك مآخذ ارائه شده در مورد گردشگري و زمین شناسی توسط تعداد محدودي از نویسندگان ،تا اوایل دهه 1990 اصطلاح ژئوتوریسم هنوز تعریف نشده بود و هیچ مطلبی در مورد آن چاپ نشده بود؛سرانجام در سال 2006 اولین کتاب جهانی ژئونوریسم اثر داولینگ و نیوسام به چاپ رسید.کشور چین با دارا بودن 18 ژئوپارك پرچمدار توسعه ژئوتوریسم در دنیاست
دو روش اصلی براي ارزیابی ژئوسایت ها و ژئومورفوسایت ها وجود دارد:اولین رویکرد بر مبناي روش تخصصی و کیفی است و دومین بر مبناي رتبه دادن به سایتها است به طور عددي بررسی شوند وپتانسیل سایت تعیین شوند
عموما ارزیابی به چندین گام تقسیم میشود:
ارزیابی ارزشهاي علمی ،ارزیابی ارزشهاي مکمل - چیزهایی شامل پتانسیل توریستی یا ارزیابی ارزش اقتصادي،چیزهایی که به صورت نامعلوم ارزیابی می شوند - و ارزیابی اسیب پذیري،مخاطرات و رفتار بر سایت.
روش فاسولاس: روشی است که فاسیلوس و همکاران در سال براي ژئوپارك سیلوریتیس در جزیره کرت و کوهستان لاسیتی در یونان به کار گرفته اند .فاسیلوس این مدل را با استفاده از نظرات کارشناسان مختلف براي دو منطقه جهت اطمینان از نتایج آن به کار گرفت . با این تفاوت که در روش فاسیلوس از ژئوتوپ به جاي ژئومورفو سایت استفاده شده است
