بخشی از مقاله
چکيده :
بــدون ترديدگردشــگري يکــي از مهمتــرين ارکــان نظامهــاي توســعه يــافتگي هــر منطقــه اي ميباشــد بگونــه اي کــه گردشگري علاوه بر ايجاداشـتغال ودر آمـد موجـب افـزايش نشـاط و اعتمـاد بـه نفـس ميشـود و ايـن عوامـل ميتوانـد موجـب کــاهش مهــاجرت روســتائيان شــده و درصــورت برنامــه ريــزي صـحيح زمينــه را بــراي مهــاجرت معکــوس از شهربه روستا فراهم آورد بـدون ترديـد يکـي از عوامـل موفقيـت يـا شـکت هـر طرحـي ميـزان مشـارکت افـراد منطقـه در آن طـرح ميباشـد بـرهمين اسـاس محققـين ضـمن پـي بـردن بـه اهميـت موضـوع بـه بررسـي مهمتـرين چـالش هاي فـرا روي مشـارکت روسـتائيان در فراينـد صـنعت گردشـگري روسـتايي بـا شـيوه پـژوهش پيمايشـي بـا اسـتفاده از ابزار مشاهده و مصـاحبه از طريـق مطالعـه مـوردي روسـتاي گچسـر شهرسـتان کـرج پرداختـه انـد .ايـن روسـتا بـا جامعـه آمـاري 137نفــري ظرفيـت هـاي بـالقوه جهـت پـذيرش مسـافر و افـزايش رونـق کسـب و کـار در منطقــه را دارســت يکـي از مزايــاي ايـن روســتا قــرار گــرفتن در جــاده کــرج –چـالوس کــه يکــي ازجــاده هـاي توريســتي و بسـيار زيبـا مــي باشــد بـر اسـاس يافتــه هـا مشـخص شــد بـاوجود اينکــه روسـتاي گچسـر جـزو روسـتاهاي هــدف گردشگري بوده متاسـفانه آنگونـه کـه بايـد نتوانسـته قابليـت هـاي خـود را بـروز دهـد بـدليل عـدم مشـارکت و بهـره منــدي از نيروهــاي بــومي در برنامــه ريــزي و اجــراي طــرح هــاي گردشــگري روســتائيان بــدليل بــرآورده نشــدن خواســته هـاي خـود رغبــت چنــداني بــه حضــور گردشـگران نداشــته انـد .از جملــه مهمتـرين راهکارهـاي کــاربردي بهــره منــدي از نقطــه نظــرات افــراد بــومي و همچنــين در اختيــار قــرار دادن تســهيلات لازم وهمچنــين ايجــاد بازارهاي محلي ميتواند موجب جذب توريسم و تاثير آن بر توسعه پايدار روستايي شود
واژگان کليدي : گردشگري ،مشارکت ،توسعه پايدار،گچسر
مقدمه امروزه گردشگري بزرگترين و متنوع تـرين صـنعت دنيـا بـه حسـاب مـي آيـد و بـا ٠٢٢ ميليـون نفـر شـاغل ،گـردش مالي سالانه آن به حـدود 5.4 تريليـون دلار مـي رسـد .بـه بيـان ديگـر ايـن فعاليـت ٨ در صـد کـل اشـتغال جهـاني را بــه خــود اختصــاص مــي دهــد. يعنــي در بــيش از 150 کشــور گردشــگري يکــي از پــنج منبــع مهــم کســب ارز خـارجي اسـت و در 60 کشــور ،رتبـه اول را بــه خـود اختصـاص مـي دهـد .تعـداد کــل گردشـگران ورودي جهـان از 25 ميليون نفـر در سـال 1950 ،بـه 760 ميليـون نفـر در سـال 2004 افـزايش يافتـه و پـيش بينـي مـي شـود کـه ايـن تعـداد در سـال 2020 بـه 1.56 ميليـارد نفـر برسـد .نـرخ رشـد سـالانه گردشـگر در دهـه 1990 سـالانه 7 در صـد ودر سـال 2004 بـيش از 10 در صـد بـوده اسـت در ٨٣ در صـد کشـورهاي درحـال توسـعه ،گردشـگري يکـي از منــابع اصــلي درآمــد و در يــک ســوم کشــورهاي فقيــر ،عمــده تــرين منبــع درآمــد بــوده است .رشــد شــتابان گردشگري به ويژه در دهـه هـاي 60تـا 80 مـيلادي ،بـا شـکل گيـري و گسـترش جهـاني حفاطـت از محـيط زيسـت همراه شد و مفهوم توسـعه پايـدار در تمـامي عرصـه هـاي اقتصـادي کـه نـاظر بـر رعايـت ملاحظـات زيسـت محيطـي در امـر توسـعه اسـت ،پديـدار شـد . بـه همـين دليـل ،رويکـرد پايـداري محـور برنامـه توسـعه گردشـگري را تشـکيل مي دهد.گردشگري روستايي يکـي از شـاخه هـاي صـنعت گردشـگري اسـت ،کـه بـا توجـه بـه ظرفيـت هـاي طبيعـي و فرهنگــي موجــود در روســتا هــا،مي توانــد نقــش مهمــي در تجديــد حيــات روســتاها،ايجاد اشــتغال ودرآمــد بــراي روستاييان ،حفاظـت از ميـراث طبيعـي ،تـاريخي و فرهنگـي ودرنهايـت توسـعه پايـدار روسـتايي داشـته باشـد.با توجـه بــه تجربيــات جهاني،گردشــگري روســتايي مــي توانــد منــافع قابــل ملاحظــه اقتصــادي و اجتمــاعي را بــراي نــواحي روسـتايي از راه افــزايش درآمـد و بهبـود زيــر سـاخت هـا بــه ويــژه در نـواحي حاشـيه اي و کمتـر توســعه يافتــه بــه همراه آورد. بـه همـين دليـل در بسـياي از کشـورها ،توسـعه گردشـگري روسـتايي بـه صـورت يـک بخـش جداگانـه و يا چارچوب برنامـه هـاي کلـي کشـورها در زمينـه توسـعه گردشـگري در دسـتور کـار قـرار دارد.هـدف از ايـن تحقيـق بررســي و تبــين جايگــاه گردشــگري در توســعه پايــدار روســتايي بــا رويکــرد مشــارکتي روســتاي گچســر شهرســتان کرج مي باشـدبا توجـه بـه قـرار گـرفتن روسـتاي گچسـر در جـاده چـالوس کـه يکـي از زيبـاترين جـاده هـاي جهـان اسـت و شـرايط آب و هـوايي مناسـب و همچنـين پتانسـيل هـاي بـي ماننـد از قبيـل جاذبـه هـاي طبيعـي ،تـاريخي
،مذهبي و طبيعت بکر در هر فصـل بـه گونـه اي پـذيراي گردشـگران زيـادي بـوده و همچنـين مـي تـوان بـا اسـتفاده از مشارت مردم محلي باعث گسترش صنعت گردشگري در اين روستا شد.
مباني نظري
ديــدگاه گردشــگري ريشــه در حرکــت و جابــه جــايي دارد و تحــرک بخــش لاينفــک زنــدگي انسانهاســت . از ايــن رو مي توان گفت که تاريخ صـنعت گردشـگري شـايد بـه قـدمت فعاليتهـاي نـوع بشـر اسـت و فقـط اشـکال و اهـداف آن متفــاوت بــوده اســت .(حيدري،١٣٨٩: ١١) گردشــگري پديــده اي اســت کهــن کــه از ديــر زمــان در جوامــع انســاني وجـود داشـته اسـت و بـه تـدريج در طـي مراحـل تـاريخي مختلــف ، بـه موضـع فنـي، اقتصـادي و اجتمـاعي کنـوني خود رسيده اسـت .( رضـواني، ١٣٨٥: ٢٧) گردشـگري بـر بنيـاد عامـل اساسـي سـفر و جـا بجـايي قـرار دارد. ارزيـابي هـاي متعـدد از برنامـه هـا توســعه و عمـران روســتايي در ايــران نشـان مـي دهـد کــه ايـن برنامـه هـا ناخواسـته در راستاي توسعه شـهري و ناديـده گـرفتن مشـارکت روسـتاييان در برنامـه ريـزي و توسـعه روسـتايي حرکـت کـرده انـد
.بـا ايـن همـه ،مرد روسـتايي ايـن توانـايي را دارنـد کـه بهتـر از ديگـران بـه برنامـه ريـزي بـراي خـود بپردازنـد و راه توسـعه خـود را بـا دسـت خودشـان مشـخص کننـد .در ايـن راسـتا ،گردشـگري روسـتايي ايـن ظرفيـت را در اختيـار برخـي از روسـتاهاي داراي منـابع گردشـگري قـرار مـي دهـد کـه بـا اسـتفاده از فرصـت پديـد آمـده خودشـان بـراي آينـده گردشـگري روسـتايي و توسـعه روسـتايي خـود مشـارکت و برنامــه ريـزي کننـد .در راسـتاي رويکـرد جـامع و راهبرد توسعه هم جانبـه ايـدار روسـتايي کشـور توسـعه گردشـگران روسـتايي از راهکارهـاي مهـم بـه شـمار مـي رود
بيان مسئله
باتوجـه بـه جايگـاه گردشـگري در فراينـد توسـعه پايـدار روسـتايي در ايـن مطالعـه اهـداف متعـددي مـدنظر اسـت و سعي ميشود به سئوالات زير پاسخ داده شود
١)آيا قابليت ها وجاذبه هاي طبيعي روستا باعث افزايش گردشگر در فصول مختلف در اين روستا مي شود ؟
٢)آيا ميتوان با مشارکت مردم محلي در روستا باعث افزايش گردشگر شد؟
در ابتـدا بـه تعريـف گردشـگري ،گردشـگري روسـتايي ،انــواع گردشـگري ،مشـارکت مــي پـردازيم سـپس چنــدي از پتانسيل هاي روستاي گچسر که قابليت جذبگردشگر را دارند بر مي شماريم .
روش تحقيق
مقالــه حاضــر بــه بررســي مهمتــرين چــالش هــاي فــرا روي مشــارکت روســتائيان در فراينــد صــنعت گردشــگري روســتايي بــا شــيوه پــژوهش کتابخانــه اي بــا اســتفاده از ابــزار مشــاهده و مصــاحبه و اينترنــت و مجــلات از طريــق مطالعه موردي روستاي گچسر شهرستان کرج پرداخته اند .
محدوده تحقيق
روســتاي گچســر از توابــع بخــش آســاراي شهرســتان کــرج بــا مختصــات جغرافيــايي 51 درجــه و 19 دقيقــه طــول شـرقي و 36 درجـه و 7 دقيقـه عـرض شـمالي در 65 کيلـومتر شـمال شـرقي کـرج قـرار گرفتـه اسـت . ارتفـاع ايـن روســتا از ســطح دريــا 2230 متــر و آب و هــواي آن در زمســتان هــا ســرد و پــر بــرف و در تابســتان هــا مطبــوع و دلپذير است . خانه هاي مسکوني اين روستا در شـيبي ملايـم در کنـار هـم بنـا شـده انـد. اغلـب کوچـه هـاي روسـتا بـه صورت پلکاني باريـک ، پـيچ در پـيچ و داراي شـيب تنـدي هسـتند کـه بـه وسـيله پلـه بـا يکـديگر مـرتبط مـيشـوند.
مصـالح بـه کـار رفتـه در سـاخت خانـه هـاي قـديم روسـتا از لاشـه سـنگ ، چـوب ، گـل ، گـچ و آجـر اسـت بـر اسـاس آخـرين آمـار منتشـر شـده توســط مرکـز آمـار ايـران در سـال 90 جمعيــت روسـتايي گچسـر133نفرميباشـد کــه از اين تعداد 69نفر مـرد و 64 نفـر آنهـا زن مـي باشـند کـه در ايـن ميـان تعـداد مـردان باسـواد 58 و زنـان باسـواد در اين روستا 52 نفر هستند و همچنين 34 نفر از مردان آن شاغل مي باشند .
گردشگري
به عقيده پل روبـر ،گردشـگري عمـل مسـافرت کـردن و رفـتن بـه جـايي غيـر از مکـان هميشـگي و متعـارف زنـدگي به منطور لذت بردن است ،حتي اگـر ايـن کـار بـ ا جابـه جـايي کـوچکي همـراه باشـد،يا ايـن کـه هـدف اصـلي از ايـن جابه جـايي غيـر از تفـنن و لـذت جـويي باشـد . سـازمان جهـاني گردشـگري (wto)نيـز گردشـگري راچنـين تعريـف مـي کنـد گردشـگري عبـارت اسـت از مجموعـه کارهـايي کـه يـک فـرد در سـفر و در مکـاني غيـر از محـيط عـادي خود براي مدتي که کمتر از ٢٤ سـاعت و بيشـتر از يـک سـال نيسـت ،انجـام مـي هـد ،و هـدف آن سـرگرمي ،تفـرج ، اسـتراحت ،ورزش ،ديدار بـا اقـوام وآشـنايان ،کسـب وکـار ،ماموريـت ،شـرکت در سـمينار يـاکنفرانس ،درمـان ،مطالعــه
،تحقيق ،فعاليت هاي مذهبي و فعاليت هايي از اين قبيل است (١٩٩٩,wto)
گردشگري روستايي
کنفــرانس جهــاني گردشــگري روســتاي(١٩;٢٠٠٦ ,rural Tourism Conference )گردشــگري روســتايي را شـامل انـواع گردشــگري بـا برخــورداري از تسـهيلات و خــدمات رفـاهي در نـواحي روســتايي مـي دانــد ،کــه امکــان بهــره منــدي از منــابع طبيعــي و جاذبــه هــاي طبيعــت را همــراه بــا شــرکت در زنــدگي روســتايي (کــار در مزرعــه وکشــاورزي )فــراهم مــي آورد . عــلاوه بــر ايــن بايــد پــذيرفت کــه ويژگــي متمــايزي ماننــد فعاليــت هــا و موقعيــت روســـــتايي ،گردشـگري روستايي را از ديگر اشـکال گردشـگري جـدا مي کند آنتـــــوني دونــت ٢٠٠,Dunnett(٤٥)گردشــگري روســتايي را رهــايي از زنــدگي کســالت بــار شــهري بــراي بهــره گيــري از مواهــب طبيعــي و برخــورداري از جاذبــه هــاي طبيعــي (ماننــد جنگــل ،مراتــع ،رودخانــه و. مــي دانــد کــه در يــک محيط روسـتايي بـا ارائـه تسـهيلات رفـاهي و خـدماتي (خـوراک ،اقامتگـاه ،و فعاليـت هـاي تفريحـي /ورزشـي وجـود دارد .عــلاوه بــر ايــن ،(اپــرمن ١٩٩,Oppermann)نيــز گردشــگري روســتايي را در ارتبــاط تنگاتنــگ بــا گردشــگري مزرعــه ونهادينــه کــردن ارزش کشــاورزي در جامعــه روســتايي مــي دانــد کــه (مناطق پــارک هــاي ملــي) و (حيــات وحــش حفاظــت شــده )را شــامل نمــي شــود .از ديــدگاه وســيعتر مــي تــوان گردشــگري روســتايي را در بــر گيرنــده دامنه اي از فعاليت هـا وخـدمات مربـوط بـه تفـريح و آرامـش گردشـگران دانسـت کـه بـه وسـيله کشـاورزان و مـردم روسـتايي بـراي جــذب گردشـگران بـه منـاطق خـود و بـه منظـور کسـب درآمـد صــورت مـي گيـرد Cannon,K .(.1994;2)
انواع گردشگري روستايي
منبع :اشتري مهرجردي ٧٣٨
تاريخچه گردشگري روستايي
گردشـگري پديــده اي اسـت کهـن کــه از ديـر زمـان در جوانـع انسـاني وجـود داشــته و بـه تـدريج در طــي مراحـل تـــاريخي مختلـــف بـــه موضـــوعي فني،اقتصـــادي ،اجتمـــاعي و بـــوم شـــناختي تبـــديل شـــده اســـت (رضـــواني ،27،1374)بنـابراين پيشــينه واژه گردشــگري بــه قــدمت تمــدن اســت .بـا ايــن حـال بررســي تاريخچــه آن ،گويــاي اين واقعيت است که گردشـگري هميشـه بـا تجربـه هـاي خوشـايند همـراه نبـوده اسـت .مردم در تمـدن هـاي ماقبـل تاريخ (عهد باستان )با اين انگيزه مسـافرت مـي کردنـد کـه بتواننـد غـذا بـه دسـت آوردنـد ،از خطـر دوري جوينـد ،يـا بـه منـاطقي کـه داراي آب وهـواي مسـاعد تـري اسـت ،نقـل مکـان کننـد .بـا افـزايش مهـارت و کسـب فنـون ،نيـاز انسان به زندگي اوليه و خانه بـه دوشـي کـاهش يافـت ،و در دوره هـاي بعد،انسـان بـا انگيـزه تجـارت و تبـادل کـالا و خدمات مسافرت مي کـرد کـه ايـن امـر سـبب شـد امپراطـوري هـايي در قـاره هـاي آسـيا ،آفريقـا و خاورميانـه رشـد کننـد .هـم چنـين ايـن رونـد سـاختار زيربنـايي ايجـاب مـي کـرد کــه جـاده سـازي و راه هـاي آبـي بـراي سـهولت مسافرت فراهم شود(فرجي ،34،1381)بـا توجـه بـه مطالـب ذکـر شـده ،نمـي تـوان بـراي گردشـگري روسـتايي نيـز نقطـه آغـا زينـي را بيـان کـرد ،چـرا کـه شـروع بازيـد از جوامـع روسـتايي توسـط شـهروندان سـاير منـاطق چنـدان مشخص نيست .ولي مـي تـوان حـدس زد کـه از زمـان شـکل گيـري شـهرها و گسـترش تمـدن هـاي بشـري ،انسـان بـه دليـل روابـط اقتصــادي و اجتمـاعي و بـا انگيـزه هـاي مختلـف همـواره گردشـگري را تجربـه کـرده است (شــريف زاده ،مـــــراد نـــــژادي ،52،1381)گردشـــــگري روســـــتايي پديـــــده اي بســـــيار قـــــديمي اســـــت .ترنر 1991،141Turner)معتقـد اســت کـه گردشـگري روسـتايي بــه عنـوان يـک فعاليـت تفريحـي –اجتمـاعي ،ابتـدا در نيمـه دوم ســده هيجـدهم در بريتانيـا وسـپس در کـل اروپـا ظـاهر شــد. قبـل از آن هــم منـاطق روســتايي بـراي فعاليت هاي تفريحي استفاده مي شد ،امـا شـرکت در فعاليـت هـاي تفريحـي محـدود بـه اقشـار برتـر جامعـه بـود .تـا اوايل نيمه دوم سـده هيجـدهم يعنـي تـا انقـلاب صـنعتي،افراد بـه نسـبت کمـي امکانـات و يـا حتـي ميـل و تصـميم بــه ســفر و گردشــگري داشــتند ،مســافرت بســيار کنــد ســخت و اغــب يــک مســئله خطرنــاک بــود و مســافرت بــه روستاها يک مسـئله دشـوار بـوده اسـت تـا اينکـه در دهـه 1850،توسـعه خطـوط راهـآهن ،سراسـر اروپـا و آمريکـا را به هم وصـل کـرد
