بخشی از مقاله
بررسی اثرات آنتی اکسیدانی عصاره گیاه بامیه
چکیده
تحقیقات اخیر نشان داده است که خاصیت متفاوت گیاهان به منبع و موقعیت اجزاء شیمیایی تشکیل دهنده آن بستگی دارد. گیاهـان دارویی در فرهنگ سنتی در تمام دنیا بصورت گسترده استفاده میشود و مصرف آن روز به روز افزایش مییابـد. مطالعـات اخیـر نشـان داده است که بامیه خاصیت مغذی، دارویی، آنتی اکسیدانی و آنتی میکربی دارد. بامیه در درمان بیماریهای کبدی، طحال، کلیه و دفع سنگ مثانه مفید بوده و مقوی غرایز جنسی، ضد انگل، ضد تشنج، ضد نفخ، ادرار آور، مسکن و ضد قارچ میباشد. متانولیـک اسـتخراج شده از این گیاه حضور ترکیباتی نظیرتانین، اسـتروئید، فولیـک اسـید، ترپنوئیـد، فلاوونوئیـد و سـاپونین را نشـان مـیدهـد. در میـان پارامترهای آنتی اکسیدانی مقدار قابل توجهی فنل و تانین دیده می شود. در آنالیز گیاه بامیه ظرفیـت پـروتئین، چربـی، کربوهیـدرات، خاکستر و رطوبت مورد بررسی قرار گرفته است، که بعد از رطوبت کربوهیدرات در بالاترین میزان و چربی در پایین تـرین میـزان اجـزا تشکیل این گیاه میباشد. هم چنین دارای میزان بالای ویتامین c میباشد با توجه به این خـواص بامیـه ارزش تغذیـه ای بـالایی دارد، میزان انرزی، آهن، پتاسیم، چربی، منیزیم وکربوهیدرات در بذر این گیاه بیشتر از قسمتهای دیگـر بـوده و میـزان ویتـامین در سـاقه بیشتر است. عصاره بدست آمده از گیاه بامیه از رشد باکتریها جلوگیری میکند که باسیلوس سرئوس حساسترین بـاکتری در مقابـل عصاره بامیه بوده و طول مدت زندگی آنها در غلظت هـای مختلـف مـورد بررسـی قـرار گرفتـه اسـت. پروتئـوس ولگاریسوسـیتروباکتر فرئوندیل مقاومترین میکروارگانیسم نسبت به عصاره بامیه می باشد. مواد استخراج شده از بامیه رویاشریشیا کلی، لیستریا مونوسیتوزنز، سالمونلا تیفیموریم، باسیلوس سرئوس وانتروکوکوس فاکالیس هم تاثیر دارد.
کلمات کلیدی: عصاره، بامیه ، فعالیت آنتی اکسیدانی
مقدمه
بامیــه گیــاهی اســت از خــانواده پنیــرک Malvaceae نــام علمــی ان Avelmoschus esculentrs Moench) )و متــرادف ان Hibiscus esculentus L است (زرگری، .(1376 بامیه گیاهی است بلند برگ های ان دارای بریدگی و چاک دارکه برگ را به چنـد قسمت تقسیم می کندو هر قسمت از برگ نوک تیز است ، شبیه برگ پنبه ، گلهای ان درشت شبیه گلهای خـانواده پنیـرک بـه رنـگ زرد یا سفید ، کبسول میوه دراز نوک تیز سبز رنگ ولعاب دار. دانه های ان بی بو معمولا میوه های نارس و سـبز بامیـه چیـده شـده و مصرف می شود هم از نظر غذایی و هم برای مصارف دارویی . (قهرمان، .(1994 منشاء آن، جنوب اروپا اسـت، ولـی امـروزه بـه عنـوان سبزی در قسمت های مختلفی از جهان کاشت می شود (چج، .(1994 در سطح نسبتا وسیعی در ایران کشت می گردد. انتشار بامیه در ایران در مازندران-بندر انزلی- در جنوب (سرباز- کـوه تفتـان-دره تـامیزان) – خراسـان (دره گـز)- تهـران (کـوه دماونـد)-شـاهرود-سرچشمه و کاشان میباشد .
تحقیقات اخیر نشان داده است که خاصیت متفاوت گیاهان به منبع و موقعیت اجزاء شیمیایی تشکیل دهنده آن بستگی دارد. گیاهـان دارویی در فرهنگ سنتی در تمام دنیا بصورت گسترده استفاده میشود و مصرف آن روز به روز افزایش مییابـد. مطالعـات اخیـر نشـان داده است که گیا بامیه خاصیت مغذی، دارویی، آنتی اکسیدانی و آنتی میکربی دارد. بامیه در درمان بیماریهای کبدی، طحال، کلیـه و دفع سنگ مثانه مفید بوده و مقوی غرایز جنسی، ضد انگل، ضد تشنج، ضد نفخ، ادرار آور، مسکن و ضد قارچ میباشـد (الغـایر، 2001؛ جنگ، .(2011 این گیاه با دارا بودن ترکیباتی چون فلاونوئید دارای اثرات ضدالتهابی، ضد ویـروس، ضـد دیابـت، ضـد سـرطان و ضـد مسمومیت بوده که به طور عمده در بذر، ساقه و گل آذین گیاه تجمع می یابند ”قاسمی پیربلوطی و هم کاران، .(1943فتالیـدها گـروه دیگری از ترکیبات موثر این گیاه هستند که آن را به صورت مکمل غذایی و عامل پیشگیری کننده شیمیایی از سرطان و زخم معده و محافظ کبد مطرح می کنند (ربانی، .(2011 متانولیک استخراج شده از گیاه بامیه نیز حضور ترکیباتی نظیر تـانین هـا، اسـتروئید هـا، فنیک اسید و ساپونین را نشان میدهد که در میان پارامترهای آنتـی اکسـیدانی مقـدار قابـل تـوجهی فنـل و تـانین دیـده شـده اسـت (دویدسون، نیدو، .(2000
استخراج عصاره های گیاهی
گیاهان معطر غنی از ترکیبات فنلی و آنتی اکسیدانی نمونه های مناسبی هستند که در صـنایع غـذایی، دارویـی، عطـر سـازی و تهیـه نوشیدنی های غیر الکلی از قدیم مورد توجه بوده اند به خاطر اثرات ضد قارچی و ضد باکتریایی آنها کاربردشان بیشتر نیـز شـده اسـت (یاسین و همکاران، 2007؛ کاری و همکاران، .( 2009 نحوه عصاره گیری از این گیاهان، به عنوان اولین مرحله کلیدی بـرای اسـتخراج ترکیبات آنتی اکسیدانی، بسیار مهم است. اندام های گیاهی و سیستم های حلالی انتخاب شده می تواند روی کمیـت و نـوع ترکیبـات جدا شده تاثیر بگذارد. از این جهت تجربیات متعددی جهت بهینه سازی روش های استخراج و مقایسه آنتی اکسیدانی عصاره های یک گیاه آزمون شده است. همچنین انتخاب روش استخراج به نوع بافت گیاهی نیز بستگی دارد (کوتهاری و همکاران، .(2012 استخراج بـا دستگاه سوکسله و خیساندن روش های رایجی هستند که به کمک حلال هایی با قطبیت های مختلف انجام می گیرد. این امر نیـاز بـه صرف زمانی طولانی دارد و باعث استخراج طیف وسیعی از مواد شیمیایی می شود (پوکرنی، .(2001 اما استخراج با کمـک مـایکروویو، سیال فوق بحرانی و امواج فرا صوت (التراسوند) روش های جدیدی هستند که از نظر کوتاه شدن زمان استخراج، کـاهش مقـدار حـلال مصرف شده و حفظ خاصیت ترکیبات آنتی اکسیدانی نسبت به روش های سنتی مزیت های زیادی دارنـد (آنجـلا، 2003؛ پرویتـوس و همکاران، .(2006
در ادامه به بررسی استخراج به روش عصاره گیری به کمک امواج فراصوت و روش فوق بحرانی می پردازیم.
روش عصاره گیری همراه با امواج فراصوت اصول و مکانیسم
در این روش امواج فراصوت با فرکانس بالاتر از 20 کیلو هرتز، به داخل ماده نفوذ کرده، موجب ایجاد کشیدگی و جمع شدن هـای پـی در پی شده که در نتیجه آن حفراتی داخل ماده گیاهی ایجاد می شوند. این حفرات به صورت نامتقارن به هم پیوسته و موجب خروج
سریع مواد از داخل سلولها به خارج از آن می شوند. به علاوه این امواج میتوانند موجب تخریب دیواره سلولهای زیستی شده و موجب تسهیل خروج مواد گردند (کاسترو، .(2003
روش عصاره گیری همراه با مایع فوق بحرانی اصول و مکانیسم
مایع فوق بحرانی ماده ای است که در دماها و فشارهای بالاتر از نقطه بحرانی قرار گرفته، در این شرایط ماده به صـورت گـاز یـا مـایع نیست بلکه حد واسط این دو حالت بوده، به طوریکه از لحاظ خصوصیات نفوذپذیری مانند گازها و از لحاظ قدرت انحلال مـواد ماننـد مایعات می باشد. حلالیت مواد در این فاز با تغییر دانسیته که خود تحت کنترل دما و فشار است تغییر می کنـد و بعـد از نفـوذ مـاده مورد نظر به داخل فاز، در انتهای عصارهگیری می توان با تغییر دما و فشار فاز فوق بحرانی را به صـورت گـاز خـارج کـرده و عصـاره را بدون حلال به دست آورد (سیهونن و همکاران، .(1999
محاسن روش عصاره گیری با مایع فوق بحرانی
قدرت حلالیت مایع فوق بحرانی تحت تأثیر دما و فشار تغییر یافته، احتمال استخراج ترکیبات خاص را فراهم می کند و در پایان کـار حلال به راحتی قابل بازیابی می باشد. به دلیل استفاده از حلالهای ایمن در این روش، از آلودگی محیط پیشگیری می شـود، افـزایش بازده وکیفیت روغنهای فرار و مواد معطر از دیگر محاسن این روش می باشند.
معایب روش عصاره گیری با مایع فوق بحرانی
در این روش استفاده از فشارهای زیاد مستلزم مصرف هزینه های بالا بوده و به علاوه این روش به هـر حـال بـرای اسـتخراج مـواد بـا قطبیت بالا دارای محدودیت می باشد (ذوالفقاری و یکدانه، .(1389
آنتی اکسیدان ها آنتی اکسیدان ها ترکیباتی هستند که به طور موثرو به طرق مختلف از واکنش رادیکال آزاد به شکل های اکسیژن و نیتـروژن فعـال بـا
بیومولکول هایی نظیر پروتئین، آمینو اسید، لیپیدو DNA جلوگیری کرده و منجر به کاهش آسیب یا مـرگ سـلولی، بیمـاری، قلبـی، عروقی و سرطان ها می گردد. آنتی اکسیدان ها ترکیباتی هستند که سرعت اکسیداسیون را کـاهش مـی دهنـد (شـفیفر و همکـاران، .(2007 هدف اصلی استفاده از یک آنتی اکسیدان به عنوان افزودنی غذایی، حفظ کیفیت و افزایش عمر نگهداری آن اسـت. اسـتفاده از آنتی اکسیدان ها ضایعات مواد خام و افت مواد مغذی را کاهش داده و انواع چربی هایی را که می تواننـد در فـراورده هـای ویـژه مـورد استفاده قرار گیرند را توسعه می دهد (آزادمرد، .(2010
انواع آنتی اکسیدان ها
آنتی اکسیدان هایی که مورد استفاده قرار می گیرند یا از منابع طبیعی مانند بدن جانداران و گیاهان و یا به صورت سنتزی بوجود مـی آید. آنتی اکسیدان هایی که منشاء گیاهی یا جانوری داشته باشند آنتی اکسیدان های طبیعی و آنتی اکسیدان هایی که بـه روش هـای سنتزی بوجود آمده باشند آنتی اکسیدان های مصنوعی نامیده می شوند.
آنتی اکسیدان های سنتزی
جهت به تاخیر انداختن یا کند کردن روش های واکنش های اکسیداسیون، آنتی اسیدان های سنتزی در بسیاری از کشور های جهـان کاربرد وسیعی دارند این ترکیبات ارزان و دسترس بوده و کارائی زیاد در مهار اکسیداسیون دارند. اما با توجـه بـه اینکـه نقـش آنهـا در گسترش بیماری هایی نظیر سرطان و بیماری قلبی و عروقی به خوبی شناخته شده، امـروزه جـایگزین کـردن ایـن ترکیبـات بـا آنتـی اکسیدان های طبیعی با منشاء گیاهی مورد توجه قرار گرفته است (ژانگ و همکاران، .(2010 برخی از آنتی اکسیدانهای سنتزی شـامل موارد زیر می باشد.
-ترتیری بوتیل هیدروکوئینون :(TBHQ)
یک آنتی اکسیدان قوی است که در بسیاری موارد از آنتی اکسیدان های دیگر موثرتر می باشد بدون آنکه مساله ای از نظر طعم و رنگ بوجود آورد. این آنتی اکسیدان همچنین قادر است حرارت بالا را در عملیاتی چون سرخ کردن ماده غذایی در روغـن تحمـل کنـد و از بین نرود.
