بخشی از مقاله
بررسی اقلیم آسایش و گردشگری شهرستان رشتخوار-خراسان رضوی
چکیده:
گردشگری از جمله صنعت های است که در مسیر توسعه پایدار نقش مهم وغیر قابل انکاری را داردلذا بررسی همه جانبـه آن نقش مهمی دارد یکی از جوانب آن بحث اقلیم گردشگری می باشد. اقلیم گردشگری، رابطه کیفیت اقلیم یک منطقه در ارتباط با رضایت و آسایش مسافران و گردشگران یک منطقه را بررسی می کند.هدف از این مقاله ،شناخت وبرسی میـزان بررسـی اقلـیم آسایش و گردشگری شهرستان رشتخوار با استفاده شاخص های آسایش حرارتی ودسترسی به دستور العمل های طراحـی اقلیمـی که بتواند درزمینه های پیش بینی ،آسایش،بهبود گسترش و آماده سـازی اطلاعـات آب وهـوایی،حفظ سـلامت نیازگردشـگران را برآورده سازد.لذابااستفاده از پارامتر های مهم اقلیمی (دما ، رطوبت نسبی ،بارش وتابش و... )استخراج شده از بانـک اطلاعـات داده های هواشناسی ایستگاه سینوپتیک تربت حیدریه طی یک دوره آماری بیش از 40سال وشاخصهای زیسـت محیطـی ترجونـگ ، بیکر و TCIشرایط آسایش حرارتی منطقه و در ماهها وفصول مختلف سال مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت . بر اساس این تحقیق بهترین فصل گردشگری شهرستان فصل بهار ودر در میان ماه ها ماه فروردین و اردیبهشت و تیر مناسب مـی باشـد و در شـاخص TCIبجز ماه بهمن،بقیه ماه ها جهت فعالیت گردشگری قابل قبول ارزیابی شده اند بطوری که از خرداد تا مهر ایـده ال مـی باشـد این شاخص از آنجایی که عموما برای عرض های جغرافیایی بالا طراحی شده است، از این رو آن را با سایر شـاخص هـای آسـایش اقلیمی مثل ترجونگ ، بیکر و ...آورده تا مقایسه شود تا در صورت لزوم تعدیل ها و تغییراتی در شاخص صورت گیرد.. از نظر فصلی در شهرستان رشتخوار توریسم تابستانی می تواند رونق داشته باشد و آنچه به آن رونق مـی دهـد شـرایط مسـاعد طبیعـی و آب و هوایی است،این عوامل در کنار سایر شرایط و امکانات رفاهی و خدماتی حرکت های توریستی می تواند امکان پذیر نماید
کلمات کلیدی: اقلیم گردشگری،،محدوده آسایش حرارتی،روش TCI ،روش ییکر،رشتخوار
مقدمه
گردشگری از جمله صنعت های است که در مسیر توسعه پایدار نقش مهم وغیر قابل انکاری را دارد وبا توجه به اینکه کشورمان از پتانسل های فراوانی در این مقوله برخوردار است یکی از مسائل مهم بشری آسایش محیطی است ،بطوری که جامعه های بشری در محیط های مناسب تر تشکیل یافته اند(محمدی ،15،.(1386بشر در هر حالت طبیعی ،برآن است تا آسایش خود را بیشتر تامین کند . یکی از عوامل مهم طبیعی که آسایش انسان را تحت تاثیر خود قرار می دهد و با تغییر آن شرایط آسایش نیز تغییر خواهد کرد تغییر در اقلیم هاست که هم به صورت بزرگ اقلیم وهم به صورت ریز اقلیم این تاثیر را نسان می دهد . توریسم بخش عمده اقتصاد جهانی را تشکیل میدهد و یکی از بزرگترین صنایع جهان می باشد وپیش بینی می شودکه تا سال 2020 گردشگران بین المللی به 1/6 میلیارد نفر برسند و گردشگر مالی ناشی از آن بیش از 2 تریلیون دلار در سراسر دنیا باشد.(حسین زاده و ×حیدری.(1382 اقلیم یک ناحیه را می توان به عنوان یک جاذبه طبیعی جهت گردشگری محسوب نمود.(بختیاری.(1388آب و هوا و توریسم
بعنوان اجز ای اصلی یک سیستم به طرق مختلف بر یکدیگر تاثیر گذاشته و درتعامل با یکدیگر بحث جدیدی را بعنوان اقلیم شناسی توریسم مطرح می نماید (Lecha and shachleford .1997). .اقلیم از دیدگاه برنامه ریزی گردشگری بسیار اهمیت دارد و گردشگران معمولا درجستجوی اقلیم مطلوب یا اقلیم آسایش هستند که درآن فرد هیچگونه احساس نارضایتی و عدم آسایش حرارتی و اقلیمی ندارد (Matzarakis 2001) .شرایط آسایش یا منطقه آسایش مجموعه شرایطی است که از نظر حرارتی و رطوبتی ، حداقل 80 درصد از افرادی که بصورت تصادفی ، انتخابی و در آن شرایط قرار داده می شوند قضاوت ذهنی حالت آسایش را داشته باشد (کسمایی.(: 50:1372 یکی از الگو های فضایی گردشگری شکل گرفته در عصر پسامدرن، گردش گری در طبیعت یا طبیعت گردی است این الگوی فضایی در بر گیرنده رویکرد گردشگران به محیط طبیعی با انگیزه های متفاوتی است که گردش گر از سفر به محیط طبیعی مد نظر دارد(پاپلی یزدی، (1386 .انسان در فضایی که بیشترین درجه آسایش و امکانات بقا را به لحاظ اقلیمی ارائه می دهند، تمایل به استقرار دارد .بدین سان اقلیم یک معیار مهم در راستای شکل گیری مکان های گردشگری تلقی می شود(.تولایی،(1385 با توجه به تاثیر و اهمیت اقلیم بر تقاضای گردشگری و بدنبال تلاش های صورت گرفته برای ارزیابی شرایط و ویژگی های اقلیمی مناطق مختلف جغرافیایی و نیزتعیین شرایط مناسب اقلیمی بر جذب گردشگران تحقیقات متنوعی در سطح جهان و ایران صورت گرفته است .عده ای به ارزیابی و تقسیم بندی اقلیم از منظر بیوکلیماتیک پرداخته اند(de freitas, Perry, 1997 matzarakis, 2001 ، 1990، (smith , 1993 و گروهی مطالعه ی تغییر اقلیم روی گردشگری را مورد ارزیابی قرار داده اند ( Amelung and Wall, 1998 Wall, 1992 (،) Scott and etc
Scott, 2004 Viner, 2003, ، .(Amelung and etc, 2007.2004
در ایران هم می توان به کارهایی از افرادی همچون کاویانی((1373 و ناظم السادات و مجنونی هریس((1380 میزان راحتی انسان در شرایط اقلیمی مختلف را بااستفاده از دمای ظاهری مورد توجه قرار داده و میزان سلامتی انسان را در این مناطق بررسی نموده است. بخش دیگری از مطالعات مربوط به بررسی شرایط اقلیم گردشگری مناطق مختلف کشور از بعد آسایشی است و فهم ودرک
اقلیم محلی به طور فزاینده ای در مطالعات گردش گری موثراست در حقیقت مطالعات کنونی گردشگری بر این باور هستند که بیشترین عامل جذب گردشگر در اختیار گذاشتن اطلاعات مربوط به دو متغیر مرتبط با هم یعنی شرایط اقلیمی و آب و هوا شناسی برای گردشگران می باشد ذوالفقاری و جهانبخش( ( 1386 دوره آسایش اقلیمی در تبریز را فقط به مدت 45 روز از اوایل خرداد تا اواسط تیر ماه اشاره
می کند .ضیائی و بختیاری ( ( 1388 بهترین ماه را از نظر اقلیم آسایش در جزیره کیش، ماه مارس اسفند و نیمه اول فروردین تعیین می کند.فرج زاده و احمدی( ( 1389 به این نتیجه رسیده اند در فصل زمستان مناطق جنوبی کشور از شرایط اقلیم گردشگری عالی برخوردارند.در فصل بهار نیمه شمالی کشور دارای شرایط مطلوب می باشند به استثنای شمال غرب و
شمال شرق که دراوایل بهار دارای شرایط نسبتا نامطلوبی می باشند. رمضانی وهمکاران برای استان گیلان((1388،کامیابی و همکاران برای بعضی از شهرستانهای استان سمنان تحقیقاتی داشته اند
شهرستان رشتخوار یکی از شهرستاﳖای 28 گانه استان خراسان رضوی که در فاصلهی 190 کیلومﱰی مرکز استان قرار دارد .
شهرستان رشتخوار از نظر ﳐتصات جغرافیایی بین مدارهای 34 درجه و 30 دقیقه تا 35 درجه و 13 دقیقه عرض ﴰاﱄ از خ استوا و 59 درجه و30 دقیقه تا59 درجه و 55 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار گرفته است این شهرستان ازﴰال وﴰال شرقی به شهرستان دولت آبادزاوه وتربت حیدریه ، از غرب به شهرستان مه ولات ، ازجنوب وجنوب غربی به ﲞش مرکزی شهرستان گناباد وازشرق وجنوب شرقی به ﲞش های مرکزی سلامی وجلگه زوزن شهرستان خواف ﳏدود است . (سالنامه آماری شهرستان رشتخوار ،(1389
شکل شماره 1 موقعیت منطقه مورد مطالعه را در خاورمیانه کشورو استان نشان می دهد(ترسیم نگارنده)
.از نظر اقلیمی پایه و اساس شکل گیری محیط گردشگری ،آسایش حرارتی انسان وفراهم ساختن شرایط محیطی مناسب برای بهتر زیستن است .به عبارت دیگر هدف از مطالعات اقلیمی ایجاد فضاهایی است که بتوان با مصرف حد اقل انرژی فسیلی ،شرایط
محیطی مناسبی در آنها ایجاد نمود .تحقیق حاضر در صدد است که از نظر تئوریک گامی در این راه برداشته و با مطالعه تاثیر اقلیم بر ساختمان و آسایش انسان و تطبیق با شهر ستان رشتخوار راهکارهایی مناسب را ارائه دهد امید است بتوان با شیوه به یادگار مانده از گذشتگان و با به کار گیری دانش و تکنولوژی امروزی شرایط مساعدی را برای ظهور معماری نوین متناسب با شرایط اقلیمی فراهم آوریم .لذا برای رسیدن به این هدف بعد از ارائه کلیاتی در مورد اقلیم و معماری و داده های اقلیمی شهرستان رشتخوار و آشنایی هر یک عناصر اقلیمی نحوه اثر گذاری هر کدام در ساختمان آسایش انسان آشنا شده و در نهایت نتیجه گیری و پیشنهادات لازم را برای حل این مشکل کنونی ارائه دهیم
سوال های تحقیق
-1 از شاخص های آسایش حرارتی در ارائه یک طراحی مناسب جهت اقلیم گردشگری می تواند برای مسافران شهر ستان رشتخوار مناسب باشد؟
-2مهمترین فصل و ماههای گردشگری شهرستان رشتخوارکدام است
.4اهداف تحقیق
هدف از این تحقیق شناخت شاخص های آسایش حرارتی رشتخوارو تاثیر آن در گردشگری و ایجاد شرایط مطلوب محیطی برای انسان است و نتایج آن می تواند به گردشگری در جهت رسیدن به اهداف مطلوب کمک کند.
.2روش تحقیق
در تحقیق مزبور با توجه به ماهیت موضوعی آن از روش توصیفی ،تحلیلی برپایه روش های روش بیکر،ترجونگ و شاخصTCI به منظور بررسی وضعیت اقلیم گردشگری از نظر آسایش تعیین اهمیت تاثیر هر یک از عناصر اقلیمی در شرایط حرارتی فضاهای باز استفاده شد بطوری که در شاخص TCIکه از میان تمامی عناصر اقلیمی در ارتباط با بیوکلیمای انسانی ، محاسبه شاخص اقلیم گردشگری برای تک تک ماه ها یا یک مقطع زمانی 44 ساله بدین صورت انجام گرفت است:
-1 میانگین آمار مربوط به شاخصهای اقلیمی مورد نظر را استخراج می کنیم.(جدول(1 -2 برای محاسبه ضریب هر عنصر، یک جدول یا نموداری ویژه وجود دارد و ضریب هر عنصر از آنها استخراج
می کنیم.(مراجعه به منبع شماره(14
حال ضرایب به دست آمده را در فرمول اقلیم گردشگری جاگذاری و فرمول را محاسبه می کنیم.
-3 عددی که به دست می آید بین 0 تا 100 می باشد. عدد به دست آمده را با جدول نهایی تعیین کیفیت اقلیم گردشگری بررسی کرده و در نهایت ویژگی اقلیم گردشگری منطقه در آن مقطع زمانی به دست می آید.
شرایط اقلیم رشتخواربا روشهای طبقه بندی متداول و مشهور و با استفاده از میانگین های آماری کلاسه بندی شده و در جدول2 زیر درج گردیده است.
بطور کلی می توان اقلیم منطقه رشتخوار را با عبارت نیمه خشک محسوب نمود.سرعت متوسط سالانه وزش باد طی دوره آماری در شهرستان رشتخوار1/3 متر بر ثانیه محاسبه شده و در 48 درصد اوقات نیز باد آرام بوده است باد غالب این شهرستان از جهت شرق و شمال شرقی به میزان 30 درصد و با سرعتهای 1 تا 9 متر بر ثانیه بوده است وزش باد از جهت شمال نیز 6 درصد بوده و از سایر جهات باد به میزان کمتر وجود داشته است.اطلاعات مربوط به شدید ترین بادهای وزیده شده طی دوره آماری بلندمدت رشتخوار در طول ماههای مختلف سال در جدول متغیرهای اقلیمی رشتخوار ارایه شده است . در فصل زمستان شدیدترین باد وزیده شده در اسفند ماه با جهت شمال شرقی وسرعت 13متر برثانیه بوده است و سریعترین باد ثبت شده در دی و بهمن ماه باجهت شمال غربی وبه ترتیب با سرعت 10 و 11 متر برثانیه بوده است.
در فصل بهار شدیدترین باد وزیده شده در خرداد با جهت شمالی و سرعت 17 متر بر ثانیه به ثبت رسیده است .
سریعترین باد ها در ماههای فروردین و اردیبهشت با جهت جنوب غربی و سرعتهای 13 و 14 متر برثانیه می باشند .-در فصل تابستان حداکثر سرعت باد ثبت شده در تیر و مرداد با جهت شمال شرقی و سرعتهای 15 و19 متر برثانیه ودر شهریورشدیدترین باد با جهت شمال غربی و سرعت 13 متر برثانیه بوده است . -در فصل پاییز جهت وزش شدید ترین باد ها در مهرشمال غربی 15 متر برثانیه , در آبان شمالی وباسرعت 12 متر برثانیه و درآذر جنوب غربی باسرعت 12 متر برثانیه در شهرستان رشتخواروزیده است . شدید ترین باد وزیده شده در طول دوره آماری بلند مدت رشتخوار با جهت شمال شرقی و سرعت 19 متر برثانیه بوده است که در مرداد ماه به وقوع پیوسته است . منحنی آمبروترمیک رشتخوار را در دوره آماری 1340-84 نشان می دهد بنابراین می توان گفت دوره خشکی در این شهرستان از نیمه اردیبهشت شروع و تا23 آبان ادامه می یابد و ماههای دیگر سال جزء دوره مرطوب محسوب می شود .
در این رابطه cp برحسب کالری برسانتی متر مربع بر ثانیه است و vسرعت متوسط باد بر حسب متر در ثانیه و tمعدل دمای روزانه بر حسب درجه سلیوس است . در واقع cp قدرت خنک کنندگی محیط و آستانه های تحریک بیوکلیمایی انسان ( آسایش انسان ) در جدول پنج خلاصه شده است .
