بخشی از مقاله
بررسی اکوسیستم تالاب ها در جهت جذب توریسم با رویکرد توسعه پایدار
چکیده:
اکوسیستم ها که شامل مجموعه ای از عناصر جاندار و غیر جاندار زنده محیط در ناحیه معینی است و بر اثر روابط و تأثیرات متقابل به ساختن و مبادله انرژی مشغولند از اهمیت و ویژگی خاصی برخوردارند. از بین انواع اکوسیستمهای آبی و خشکی، گیاهی و جانوری، بزرگ و کوچک، اکوسیستم های آبی و از بین انواع مختلف در اکوسیستم های آبی، تالاب ها بسیار حائز اهمیت هستند. زیرا تالاب ها به عنوان غنی ترین اکوسیستم ها، دارای بیشترین تنوع زیستی و در بر دارنده مجموعه شایان تحسینی از گونه ها و یا زیر گونه های نادر، آسیب پذیر یا در خطر انقراض از گیاهان و جانوران، پرندگان مهاجر آبزی و کنار آبزی و پوشش گیاهی مناسب هستند و یا بعنوان زیستگاه گیاهان و جانوران در مرحله حساسی از چرخه زیستی آنها ارزش ویژه ای دارند. امروزه که صنعت جهانگردی در همه شاخه های آن رو به پیشرفت و گسترش است در جذب توریسم و ارز آور بودن در مورد اکوتوریسم و در بخش اکوسیستم های آبی بویژه تالاب ها قابل تأمل و مورد توجه می باشد. چراکه تالاب ها با داشتن شرایط و ویژگی های خاص خود کمتر مورد توجه اقشار مختلف قرار گرفته است اما می توان با سرمایه گذاری و اطلاع رسانی در مورد اهمیت این زیستگاهها علاوه بر جذب گردشگر بویژه گردشگران خارجی و نیز افرادی که علاقه مند به طبیعت و حفظ محیط زیست طبیعی هستند، مسئله اقتصادی و ارز آور بودن آن را نیز مورد توجه قرار داد. این روند علاوه بر داشتن درآمد و صرف هزینه های بدست آمده جهت حفاظت از خود مناطق مورد نظر، کمک شایانی به توسعه پایدار و حفظ محیط طبیعی می نماید. مقاله حاضر با استفاده از روش مطالعه ای و کتابخانه ای انجام شده است و سعی بر این است تا به معرفی تالابها بعنوان مکانهایی ارزشمند برای طبیعت و انسان، با هدف استفاده از اکوتوریسم بعنوان روشی جهت جذب توریست های خاص و عام در راستای شناساندن تالاب ها،ایجاد درآمد و حفاظت بپردازد.
کلمات کلیدی:اکوتوریسم،تالاب،توسعه پایدار
مقدمه:
صنعت مسافرت و جهانگردی به عنوان بزرگترین و متنوع ترین صنعت در دنیا به حساب می آید. بسیاری از کشورها این صنعت پویا را به عنوان منبع اصلی درآمد، اشتغال زایی، رشد بخش خصوصی و توسعه ساختار زیر بنایی می دانند. صنعت جهانگردی در سراسر دنیا بویژه در کشورهای در حال توسعه که شکل های دیگر اقتصادی مانند تولید یا استخراج منابع طبیعی به صرفه نیست، بسیار مورد توجه می باشد.(دکتر علی پارسائیان و سید محمد اعرابی،1385،ص(19 امروزه توریسم به عنوان یک صنعت پیشرو در توسعه اقتصادی کشورها مطرح می باشد. با توجه به تغییرات بوجود آمده در جوامع و روند جهانی شدن میزان تمایل مردم نقاط مختلف جهان به گردشگری، تقاضا بطور قابل ملاحظه ای نیز در حال افزایش است. رشد روز افزون و سهم فزاینده توریسم در اقتصاد جهانی هر روز چرخه تازه ای به ساز و کار بنیادین این صنعت می افزاید و توسعه فعالیت های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در بسیاری از ابعاد با فعالیت های مرتبط با امور جهان گردی گره خورده است. صنعت گردشگری با درآمد سالانه نزدیک به 1000 میلیارد دلار در جهان، پس از صنایع نفت و خودرو سازی، سومین صنعت مهم جهان محسوب می شود و مطابق پیش بینی های سازمان جهانی گردشگری، این صنعت تا پایان سال 2020 رتبه نخست را به خود اختصاص خواهد داد. اصلی ترین فعالیت توریسم بر پایه طبیعت است. (بهاره سهرابی و سجاد آستانی،ص(2 طبیعت گردی یا گردشگری بر مبنای محیط طبیعی از شاخه های بسیار گسترده و نیز به سرعت در حال گسترش گردشگری به شمار می رود چناچه پیش بینی می شود رشد این گونه از گردشگری سالیانه تا 6 درصد خواهد بود.(دکتر بهرام رنجبریان و محمد زاهدی1388، ص (77 طبیعت گردی را اکوتوریسم می نامند. اکوتوریسم سفر و بازدید زیست محیطی مسئولانه از مناطق طبیعی بکر است که انگیزه اصلی آن مشاهده و لذت بردن از طبیعت و درک مواهب آن بطوریکه باعث ترویج حفاظت از محیط زیست طبیعی گردد، را گویند.(هومن جوکار،1386،ص(2 زیر گونه های طبیعت گردی به تبع تنوع محیط های طبیعی و انگیزه های بهره مندی از آن بسیار گسترده و پراکنده اند. در گردشگری مبتنی بر طبیعت ، هدف گردشگر می تواند شامل لذت جویی از طبیعت بکر، ماجراجویی، آموزش، گذران اوقات فراغت، تفریح و یا حتی درمان باشد. همانند گردشگری محیط زیست، تماشای پرندگان، مشاهده طبیعت، عکاسی از طبیعت، آموزش و تحقیق در محیط طبیعی و ...
(دکتر بهرام رنجبریان و محمد زاهدی1388، ص 77و(78 اعم از سواحل دریاها و اقیانوسها، رودخانه ها، چشمه سارها، تالاب ها و نیز حیات وحش. (دکتر بهرام رنجبریان و محمد زاهدی1388، ص(109 از اکوتوریسم می توان بعنوان یکی از منابع جدید درآمد در راستای توسعه پایدار نام برد.
تالاب ها
بر خلاف رشد آگاهی مردم و کشورها نسبت به اهمیت محیط های طبیعی بویژه تالاب ها، هنوز درک واقعی از اهمیت، کارکرد و حساسیت این زیستگاههای حیاتی و متنوع بسیار پایین است. تالابها را می توان شاهکار خلقت به حساب آورد. به جرأت می توان
گفت در مجموعه چهره های محیط طبیعی زمین کمتر زیستگاهی می توان تا بدین پایه با اهمیت پیدا کرد که تا بدین حد در مورد آنها غفلت شده باشد. در واقع تالابها را می توان از جمله نظامهای حیات بخشی به حساب آورد که مطلقا جایگزین ندارند. تالابها مفیدترین و در عین حال بدبیارترین اکوسیستم های طبیعت به شمار می آیند. در تمام طول تاریخ انسان، تالابها به عنوان اراضی نا مناسب، بد، بی فایده، مضر، بستری برای زندگی وحوش و مأمنی برای حشرات ناقل بیماریها شناخته می شدند. اراضی غیر قابل مهاری که همیشه تصویر آن با نماد کروکدیل آراسته می گردد یا تصوری از باتلاق که هر کس در آن پا بگذارد در کام مرگ فرو می رود، انگیزه ای جز ستیز دائمی انسان بر علیه آن بوجود نمی آورد. به همین دلیل رابطه انسان با تالاب ها همیشه خصمانه و در جهت تخریب آن بوده است. تالابها مکانهای بی نظیری هستند که به لحاظ ویژگی منحصر به فرد بوده است. تالابها را می توان از زیباترین مظاهر حیاتی در جهان نامید. (هنریک مجنونیان،1998،ص3و(4 هر نوع تالابی از شمار زیادی اجزاء فیزیکی، بیولوژیکی و یا شیمیایی تشکیل شده است و آب و خاک و مواد غذایی معرف این اجزاء هستند که در پیوند با یکدیگر در یک سیستم یکپارچه تالاب را بوجود می آورند. فرایندهای بین اجزاء، کارکردهای تالاب ها را بوجود می آورد. کارکردهایی مانند کنترل سیلاب و طوفان ها، بعلاوه این فرایندها سبب بوجود آمدن تولیداتی در تالابها می شوند که آبزیان، حیات وحش و منابع جنگلی از آن جمله اند. در مقیاس و بعد اکوسیستم، تالاب ها نه تنها از نظر تنوع زیستی بسیار با ارزش هستند بلکه بعنوان یک میراث، منحصر به فرد فرهنگی نیز تلقی می شوند. (هنریک مجنونیان،ص(34 تالاب ها به عنوان زیستگاه انواع پرندگان، ماهیان، آبزیان و سایر حیات وحش و نیز بسیاری از گیاهان محسوب می شوند. بطور کلی تالاب ها زمانی که عناصر غذایی بویژه ازت و فسفر در خاک یا پوشش گیاهی درون تالاب جمع می شوند این توانایی را دارند که مواد غذایی را از آب جدا کرده و از غنی شدن آب ممانعت کرده و کیفیت آب را بهبود بخشند. این کارکرد تالابها از احداث تجهیزات تصفیه آب بی نیاز می کند. در واقع تالاب ها مثل حوضچه های ته نشینی عمل می کنند.یکی از کارکردهای تالاب ها در فصل رویش گیاهی و بهنگام آهسته شدن جریان آب انباشت مواد غذایی است. این مواد زمینه تولیدات آبزیان (ماهی و میگو)جنگل، کشاورزی و حیات وحش تالاب را فراهم می کنند. وقتی جریان آب سریع استتالابها همانند یک منبع عمل می کنند. این چرخه بطور ضمنی در رشد جلبک ها، کیفیت آب، تولید ماهی و تفرچ پایاب رودخانه ها بسیار موثر است. (هنریک مجنونیان،ص45و(46 تالاب ها بعنوان اکوسیستم های حاصلخیز و غنی می توانند در برنامه های راهبردی اقتصادی و اجتماعی، نقشی تعیین کننده داشته باشند.
وضعیت کلی تالابها در ایران
کشور ما با توجه به شرایط ویژه و تقریباً استثنایی در جهان، دارای انواع تالاب هاست. در شمال و جنوب کشور، تالابهای مختلف ساحلی، با آب شیرین همچون تالاب انزلی، به شکل خلیج مانند همچون تالاب میانکاله، باتلاقهای شور ساحلی همچون تالاب شادگان، باتلاقهای ساحلی کشندی همچون تالابهای دهانه گز و مند، تالابهای مانگرو همچون تالاب حرا در خورخوران قشم مشاهده میشوند. از نظر تالابهای داخلی نیز تنوع بسیار زیادی وجود دارد. تالابهای تاروهویر در ارتفاعات دماوند و دریاچه گهر در ارتفاعات اشترانکوه لرستان چند هزار متر بالاتر از سطح دریای آزاد قرار دارند. تالاب ارومیه با شوری بسیار زیاد خود در منطقه آذربایجان، تالابهای هامون با آب شیرین، وسعت بسیار زیاد وعمق کم در سیستان، تالابهای آب شور تشکیل شده در دریای
