بخشی از مقاله
بررسی تاثیر آسیبهای اجتماعی بر میزان مهارتهای زندگی در دانشجویان دانشگاه پیام نور
چکیده
پژوهش حاضر به بررسی تاثیر آسیبهای اجتماعی بر میزان مهارتهای زندگی در دانشجویان ورودی سال تحصیلی 1393 دانشگاه پیام نور شهرستان آبدانان میپردازد. جامعه مورد مطالعه در این پژوهش کلیه دانشجویان ورودی در سال تحصیلی 1393-1394 تشکیل دادهاند، که از میان آنها 113 نفر با روش نمونهگیری تصادفی ساده بعنوان افراد مورد تحقیق انتخاب شدهاند. روش به کار رفته روش توصیفی از نوع همبستگی و ابزار گردآوری دادههای پژوهش شامل دو پرسشنامه آسیبهای اجتماعی نجفی و همکاران((1391 و پرسشنامه گلزاری((1386 است. یافتههای این پژوهش با توجه به تحلیلهای آماری نشان میدهد که بین آسیبهای اجتماعی با میزان مهارتهای زندگی دانشجویان رابطه وجود دارد: چون مقدار (p<0/001) بوده و کمتر از سطح معنی داری 0.05 میباشد که این نشان دهنده وجود ارتباط معنیدار بین دو متغیر مذکور میباشد. همچنین در فرضیه دوم بین سوء مصرف مواد مخدر با میزان مهارتهای زندگی دانشجویان رابطه وجود دارد. چون مقدار (p<0/001) بوده و کمتر از سطح معنی داری 0.05 میباشد که این نشان دهنده وجود ارتباط معنیدار بین دو متغیر مذکور میباشد. از سوی دیگر در فرضیه سوم بین خودکشی با میزان مهارتهای زندگی دانشجویان ارتباط معنیداری وجود دارد؛ چون مقدار (p<0/001) بوده و کمتر از سطح معنی داری 0.05 میباشد که این نشان دهنده وجود ارتباط معنیدار بین دو متغیر مذکور میباشد. بنابراین در فرضیه چهارم بین خودکشی با میزان مهارتهای زندگی دانشجویان ارتباط معنیداری وجود دارد؛ چون مقدار (p<0/001) بوده و کمتر از سطح معنی داری 0.05 میباشد که این نشان دهنده وجود ارتباط معنیدار بین دو متغیر مذکور میباشد. نتایج پژوهش نشان داد آگاهی و به کارگیری مهارتهای زندگی نقش مهمی در پیشگیری از آسیبهای اجتماعی دارد و این امر میتواند در برنامهریزیها و سیاستگذاریها برای کاهش آسیبهای اجتماعی مورد توجه قرار گیرد.
واژگان کلیدی: آسیبهای اجتماعی، مهارتهای زندگی، دانشجویان، دانشگاه پیام نور
-1مقدمه
مسائل و آسیبهای اجتماعی ناشی از تحولات سریع جوامع انسانی از موضوعات مهمی است که همواره ذهن روان شناسان، جامعه شناسان و اندیشمندان اجتماعی را به خود مشغول ساخته است. بر این اساس، روند تحولات اجتماعی، قدرت سازگاری و انطباق افراد و گروه های اجتماعی را کاهش داده است و در این میان برخی اقشار و گروههای اجتماعی در معرض آسیبپذیری بیشتری نسبت به سایرین قرار دارند.(نجفی و همکاران، .(1392 مطالعه انحرافات و کجرویهای اجتماعی و به اصطلاح، آسیب شناسی اجتماعی (Social Pathology ) عبارت است از مطالعه و شناخت ریشه بی نظمیهای اجتماعی. در واقع، آسیب شناسی اجتماعی مطالعه و ریشه یابی بی نظمیها، ناهنجاریها و آسیبهایی نظیر بیکاری، اعتیاد، فقر، خودکشی، طلاق و... ، همراه با علل و شیوههای پیشگیری و درمان آنها و نیز مطالعه شرایط بیمارگونه و نابسامانی اجتماعی است(ستوده، .(1379 به عبارت دیگر، مطالعه خاستگاه اختلالها، بی نظمیها و نابسامانیهای اجتماعی، آسیب شناسی اجتماعی است؛ زیرا اگر در جامعهای هنجارها مراعات نشود، کجروی پدید میآید و رفتارها آسیب میبیند. یعنی، آسیب زمانی پدید میآید که از هنجارهای مقبول اجتماعی تخلفی صورت پذیرد. عدم پایبندی به هنجارهای اجتماعی موجب پیدایش آسیب اجتماعی است. از سوی دیگر، اگر رفتاری با انتظارات مشترک اعضای جامعه و یا یک گروه
1
یا سازمان اجتماعی سازگار نباشد و بیشتر افراد آن را ناپسند و یا نادرست قلمداد کنند، کجروی اجتماعیتلقّی میشود. سازمان یا هر جامعهای از اعضای خود انتظار دارد که از ارزشها و هنجارهای خود تبعیت کنند. اما طبیعی است که همواره افرادی در جامعه یافت میشوند که از پارهای از این هنجارها و ارزشها تبعیت نمیکنند. افرادی که همساز و هماهنگ با ارزشها و هنجارهای جامعه و یا سازمانی باشند، »همنوا« و یا »سازگار« و اشخاصی که برخلاف هنجارهای اجتماعی رفتار کنند و بدانها پایبند نباشند، افرادی »ناهمنوا« و »ناسازگار« میباشند. در واقع، کسانی که رفتار انحرافی و نابهنجاری آنان دائمی باشد و زودگذر و گذرا نباشد، کجرو یا منحرف نامیده میشوند. این گونه رفتارها را انحراف اجتماعی یا (Social Devianced) و یا کجروی اجتماعی گویند(فولادی، .(1382 همچنین دهستانی((1387، آسیبهای اجتماعی را پایین بودن توانایی شخص در مواجهه با انتظارات و دشواریهای زندگی روزمره سبب بروز رفتارهای پرخطر همجون مصرف سیگار، الکل، مواد مخدر و اقدام به خودکشی میشود، تعریف میکند. آسیبهای اجتماعی مشکلات و پدیدههایی هستند که موجب سقوط ارزشهای اخلاقی در شعاع گسترده در جامعه میشوند، هنجارهای قانونی و عرفی را زیر پا میگذارند و مشکلات و اختلالات دیگری را در خود فرد یا اطرافیان موجب میشوند. آسیبهای اجتماعی میتوانند بحرانهای بزرگ اقتصادی و اجتماعی در پی داشته باشند و حتی در مواردی امنیت یک کشور را به خطر اندازند(گلزاری، .(1387 بنابراین افزایش آسیبهای اجتماعی در یک جامعه نشانه بحران است و پیشگیری از آسیبهای اجتماعی در هر جامعه به شناخت علمی ویژگیها و قانونمندیهای حاکم بر تحول آسیبها در جامعه و به کارگیری یافتههای علمی در فرایند برنامهریزی اجتماعی موکول میشود. میزان موفقیت هر کشور در امر پیشگیری از آسیبهای اجتماعی معرف کارآیی نظام اجتماعی غالب بر آن جامعه است(گوهرمنش، .(1387
از سوی دیگر در سالهای اخیر تغییرات زیادی در روند زندگی انسانها به وقوع پیوسته است، تغییر محیطهای فرهنگی، اقتصادی و تکنولوژیکی، انسان عصر حاضر را با مشکلات مختلفی مواجه ساخته است. این تغییرات گسسته و بنیانی، بهداشت روانی را که از جمله مه ترین نیازهای انسان امروزی میباشد، تحت الشعاع خود قرار داده است. انسان برای سازگاری و ارائه پاسخ مناسب به فشارهای روانی به یادگیری تواناییها و مهارتهای برقراری ارتباط با دیگران به صورت حضوری و مجازی، مقابله با استرسهای زندگی با شیوه خاص خود، حل مسایل انتقادی در بعد فردی و توانایی استفاده از تکنولوژیدائماً متحول شونده، مهارت حل مسأله و غیره نیازمند است. برای این منظور فرد باید خود را بشناسد، بر هیجانات خود آگاهی داشته باشد و بتواند آنها را کنترل و در جهت مثبت هدایت کند، دیگران را بشناسد و بتواند با آنها ارتباط مؤثر برقرار کند، در پذیرش اطلاعات متنوع، منفعل نباشد بلکه آنها را ارزیابی کند، به این ترتیب نیاز به توانایی به کارگیری مؤثر دانش را دارد. برخورداری از چنین مهارتهایی را، مهارتهای زندگی گویند، در واقع مهارتهای زندگی مجموعهای از تواناییهایی است که زمینههای سازگاری و رفتار مثبت و مفید را فراهم می آورند( نیاآذری، .(1389 علاوه بر این مهارتهای زندگی، توانایی روانی اجتماعی برای رفتار انطباقی و مؤثر هستند که افراد را قادر میسازد تا به طور مؤثری با مقتضیات و چالشهای زندگی روزمره مقابله کنند. آموزش این مهارتها موجب ارتقاء فردی و اجتماعی، محافظت از حقوق انس آنها و پیشگیری از مشکلات روانی اجتماعی میشود(سازمان جهانی بهداشت، .(1997
همچنین بوآید((2004 آموزش مهارتهای زندگی روش مناسبی را در اختیار انسان میگذارد که باید توسط نوجوانان آموخته شود و نباید علت موقعیت شغلی و تاثیری که افراد در آنها میگذارند، از آموختن این مهارتها صرفنظر کرد. اسمیت((2010 بیان کرد که مهارتهای حل مسئله به یادگیرنده کمک میکند که دستورالعملها را بنویسد، یادداشت برداری کند، موقعیتها را بررسی کند و در نهایت نتیجهگیری کند. از سوی دیگر مهارتهای زندگی شامل گروهی از مهارتهای روان شناختی اجتماعی است که توانایی کمک به افراد در تصمیم گیری فردی، ارتباط کلامی مؤثر، الگوبرداری، خود مدیریتی است که آنها را در رسیدن به زندگی سالم کمک می-کند(یونیسف، .(2005 در واقع مهارت های زندگی توانایی هایی هستند که افراد یاد می گیرند آن ها را برای یک زندگی موفق، مفید و رضایت بخش به کار ببرند(بوید، .(1992 آموزش مهارتهای زندگی اصطلاحی است که برای مداخلههای متعدد مانند ابراز وجود، مدیریت استرس، مدیریت هیجانها، مهارت حل مسئله، خودآگاهی، خودمراقبتی، مدیریت زمان، مدیریت رفتاری، مهارت انتقادی و
...اطلاق میشود. انتخاب مداخلهها توجه به مهارتهایی دارد که فقدان آن در خلال مرحله ارزیابی درمان در مراجع شناسایی شده است.
2
-2مروری بر پیشینه پژوهش
مرادی و همکاران((1391 در پژوهش خود با عنوان بررسی تاثیر آموزش بر آگاهی و نگرش دانشآموزان از طریق مدل اعتقاد به سلامتی در پیشگیری از اعتیاد به این نتیجه رسیدند که آموزش بهداشت از طریق مدل اعتقاد بهداشتی با هدف پیشگیری از سوء مصرف مواد مخدر میتواند باعث ارتقاء آگاهی، ایجاد نگرش مثبت در افراد گردد و یک استراتژی با هزینه اثر بخشی خوب در پیشگیری اولیه از سوء مصرف مواد مخدر در بین نوجوانان میباشد. همچنین افشارنیا و همکاران((1391 در پژوهش خود با عنوان اثربخشی آموزش مهارتهای زندگی بر تغییر نگرش دانشآموزان نسبت به سوء مصرف مواد مخدر به این نتایج دست یافتند که که آموزش مهارتهای زندگی به عنوان یک عامل حفاظت کننده برای دانشآموزان در سالهای بعدی جهت پیشگیری از سوءمصرف مواد مخدر میباشد.
بحرینیان و همکاران((1391 در پژوهش خود با عنوان بررسی تاثیر آموزش مهارتهای زندگی بر بهداشت روان معتادان مرکز درمان
و بازتوانی اعتیاد بهزیستی شهرستان بیرجند به این نتیجه رسیدند که مهارت زندگی مجموعه رفتارهای انطباقی و شیوه مقابله سازگارانه با مسائل روزمره است که با کاربرد درست و موثر آن فرد معتاد موفق به ارتقاء سطح سلامت روان خود می شود. از سوی دیگر مرادی و ثنایی((1388 در پژوهش خود تاکید کردند که اگر والدین آگاهی کافی در مورد مهارتهای حل مسئله داشته باشند و بتوانند آن را در زندگی پیاده کنند، فرزندان آنها نیز این مهارتها را میآموزند و راهبردهای ویژهای برای حل مشکلات زندگی را یاد میگیرند، تصمیم به اتخاذ تصمیم میگیرند و خلاصه طریقت درست مواجهه با مشکلات و ارائه راه حلهای مختلف و پیاده سازی آن در صحنه واقعی زندگی را یاد میگیرند.
امینی و همکارانش در پژوهش خود((1999 به این نتیجه رسیدند که با استفاده از مهارتهای زندگی، میتوان میزان استرس، اضطراب
و بطور کلی واکنشهای هیجانی نوجوانان را کاهش داد. شرچمن و همکار ان ( (2005 نیز مطالعهای به منظور ارزیابی مداخلهای مشتمل بر آموزش مهارتهای زندگی و آموزش مبتنی بر شبکه همسالان برای جوانان مبتلا به سوء مصرف متاآمفتامین با هدف تأثیر آن بر کاهش رفتارهای پر خطر جنسی و سوء مصرف مواد انجام دادند، نتایج مؤید کاهش مصرف متاآمفتامین و بکارگیری رفتارهای مناسب جنسی و کاهش بیماریهای مقاربتی بود.
همچنین مطالعهای که توسط بوتوین و همکارانش((2000 براساس آموزش پیشگیری از مصرف مواد مخدر در مدارس انجام گرفت، نشان داد که برنامه پیشگیری از مصرف مواد مخدر که شامل مهارتهای رد یا طرد مواد مخدر، هنجارهای ضد مواد مخدر و مهارت های خود مدیریتی شخصی و مهارت های عمومی اجتماعی بود درگروه مداخله میزان مصرف سیگار، مشروبات الکلی و مواد مخدر نسبت به گروه کنترل کاهش یافت. اسمیت((2004، در مطالعات خود نشان داد آموزش مهارت های زندگی به طور قابل توجهی منجر به کاهش مصرف الکل و مواد مخدر در بین افراد بخصوص نوجوانان میگردد. منال غرابی و همکاران ( (2008، در تحقیقی نیمه تجربی ، 84 کارمند زن شاغل در دانشگاه را بمدت 10 هفته در یک دوره کلاس آموزش مهارتهای زندگی بصورت هفته ای یک تا دو جلسه 2 ساعته ، شرکت دادند ، نتایج این مطالعه نشان داد که تعدادی از اعضای نمونه مورد مطالعه که علائم روانپزشکی مانند افسردگی ، اضطراب ، اختلالات روان تنی وسائل و مشکلات اجتماعی نشان
داده بودند ، بعد از مداخله میانگین نمرات آنها بطور معنی داری در پس آزمون کاهش داشت، البته این کاهش در مقیاسهای مربوط به علائم افسردگی مشهورتر بود.
بنابراین هدف پژوهش حاضر بررسی تاثیر آسیبهای اجتماعی بر میزان مهارتهای زندگی در دانشجویان ورودی سال تحصیلی 1393 دانشگاه پیام نور شهرستان آبدانان میباشد.
-3فرضیهها
-1بین آسیبهای اجتماعی با میزان مهارتهای زندگی دانشجویان رابطه وجود دارد. -2بین سوء مصرف مواد مخدر با میزان مهارتهای زندگی دانشجویان رابطه وجود دارد. -3بین پرخاشگری با میزان مهارتهای زندگی دانشجویان رابطه وجود دارد.
4 -بین خودکشی با میزان مهارتهای زندگی دانشجویان رابطه وجود دارد.
3
-4مواد و روشها
پژوهش حاضر توصیفی1 از نوع همبستگی میباشد. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیهی دانشجویان ورودی سال تحصیلی که در مجموع 160 نفر که 113 نفر از آن به روش نمونهگیری تصادفی ساده انتخاب شدند. برای جمعآوری دادهها از ابزار زیر استفاده شده است.
الف- پرسشنامه آسیبهای اجتماعی نجفی و همکاران(:(1391 اعتبار کل این پرسشنامه با استفاده از ضریب آلفای کرانباخ 0/91 گزارش شده است. که روایی این پرسشنامه توسط محققان، اساتید و منخصصان مورد تائید قرار گرفته است.
ب- پرسشنامه گلزاری(:(1386 بر اساس ابعاد ده گانه مهارتهای زندگی سازمان بهداشت جهانی طراحی شده است . اعتبار کل این پرسشنامه 0/95 گزارش شده است. که روایی این پرسشنامه توسط پرسشنامه سلامت عمومی گلدبرگ و هیلبر((1979 مورد تائید قرار گرفته است.
-5روش تجزیه و تحلیل دادهها
به منظور تجزیه و تحلیل دادهها این پژوهش از روش آماری ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده است.
6 -یافتههای پژوهش
فرضیه اول بین آسیبهای اجتماعی با میزان مهارتهای زندگی دانشجویان رابطه وجود دارد.
جدول :1 ضریب همبستگی ساده بین آسیبهای اجتماعی با میزان مهارتهای زندگی
با توجه به نتایج این جدول بین آسیبهای اجتماعی با میزان مهارتهای زندگی دانشجویان رابطه وجود دارد.؛ چون مقدار (p<0/001) بوده و کمتر از سطح معنی داری 0.05 میباشد که این نشان دهنده وجود ارتباط معنیدار بین دو متغیر مذکور میباشد. یعنی فرض صفر مبنی بر اینکه ارتباط معنیداری بین دو متغیر وجود ندارد رد میشود. حال از آنجا که میزان همبستگی بدست آمده برابر -0/50 است و علامت آن منفی است. لذا این ارتباط بهصورت معکوس بوده و متغیرها در خلاف جهت یکدیگر عمل میکنند.
