بخشی از مقاله
چکیده
زمینه: براي رسیدن به توسعه فرهنگی راه هاي گوناگونی وجود دارد، یکی از راه هاي اصلی توسعه فرهنگی، توسعه فرهنگ مطالعه می باشد. اخیرا بسیاري از پژوهشگران در بررسی شاخص هاي توسعه، میزان کتابخوانی را یکی از شاخص هاي توسعه تلقی می کنند. چرا که مطالعه نقش بسزایی در بالا بردن آگاهی و دانش افراد دارد و از عناصر اصلی توسعه در هر جامعه اي انسان هاي آگاه و باسواد می باشد.
هدف: هدف این پژوهش تاثیر عضویت در انجمن ها و ارتباطات اجتماعی فرد بر مطالعه غیر درسی در بین دانشجویان دانشگاه پیام نور شیراز بود.
روش: روش این پژوهش، پیمایشی است. جامعه آماري کلیه دانشجویان دانشگاه پیام نور شیراز بود. ابزار جمع آوري اطلاعات پرسشنامه و تجزیه و تحلیل داده ها در دو سطح توصیفی و استنباطی با استفاده از بسته نرم افزاري علوم اجتماعی - SPSS - صورت گرفته است.
یافته ها: آزمون فرضیه ها نشان می دهد که گرایش دانشجویان به مطالعه با دسترسی به کتاب و کتابخانه رابطه معنی داري وجود دارد. همچنین با عضویت در انجمن یا تشکلی خاص رابطه معنی داري وجود دارد ولی بین بالا بودن ارتباطات اجتماعی فرد و میزان مطالعه غیردرسی رابطه معنی دارد وجود ندارد. همچنین مهمترین مشکلات دانشجویان براي مطالعه به ترتیب عبارتند از: کمبود مراکز فرهنگی و کتابخانه ها، کمبود کتاب هاي مناسب و دلخواه آنان، مسایل مالی و گرانی، نداشتن علاقه و انگیزه براي مطالعه می باشد.
کاربردهاي احتمالی: با استفاده از نتایج آن دانشگاهها و مسئولین فرهنگی می توانند در جهت تقویت انجمنهاي علمی و چگونگی گذران اوقات فراغت این گروه از جامعه برنامه ریزي کنند.
اصالت و ارزش: نتایج نشان داد که عضویت در انجمن یا تشکلی علمی منجر به افزایش میزان مطالعه فرد می شود همچنین در دسترس بودن کتاب و کتابخانه نیز در افزایش میزان مطالعه تاثیر دارد ولی با افزایش میزان ارتباطات اجتماعی فرد مانند گذران اوقات با دوستان و غیره در کم شدن میزان مطالعه فرد تاثیر داشته است.
کلیدواژه ها: مطالعه غیردرسی، انجمن، ارتباطات اجتماعی دانشجویان، پیام نور شیراز.
مقدمه و بیان مسئله
انسان موجودي کمال گراست و با سکون و سکوت سازگاري ندارد. او همیشه به دنبال راهی است که یک قدم پیش گذارد و گره اي از مشکلات خود بگشاید. بنابراین او براي پیشرفت در عرصه هاي زندگی، احتیاج به شناخت نسبتا کاملی از خود و جامعه دارد و باید با گذشته و آینده ارتباط برقرار کند. آیین مقدس اسلام، فراگیري علم و دانش را عاملی براي رشد، پویایی و تعالی جامعه بر شمرده است. از پیامبر عظیم الشان اسلام نیز روایت شده است: “هرکس در جستجوي دنیاست، باید دانش فرا گیرد و هرکس به آخرت دل بسته است، باید از علم بهره گیرد و هرکس دنیا و آخرت هر دو را میخواهد، باز هم گریزي از دانش آموزي ندارد.” و در جاي دیگر میفرماید”اگر روزي بر من بگذرد که در آن روز به علم و دانش من افزوده نشود، آنروز، روز مبارکی نیست.” با کتاب خوب است که انسان شناخته می شود، رشد می کند و براي حرکت آماده می شود
از مفاهیمی که امروزه تاکید زیادي بر آن می شود مفهوم توسعه فرهنگی است که از اوایل دهه 1980 به بعد از طرف یونسکو در مباحث توسعه مطرح شده است. توسعه فرهنگی از جمله مفاهیمی است که نسبت به سایر بخش هاي توسعه همچون توسعه اقتصادي، اجتماعی و سیاسی از ابعاد و بار ارزشی بیشتري برخوردار است و تاکید بیشتري بر نیازهاي غیر مادي افراد جامعه دارد.
بنابراین توسعه فرهنگی فرایندي است که در طی آن با ایجاد تغییراتی در حوزه هاي ادراکی، شناختی، ارزشی و گرایشی انسانها، قابلیت ها و باورها شخصیت ویژه اي در آنها به وجود می آورد که حاصل این باورها و قابلیت ها، رفتارها و کنش هاي خاصی است که مناسب توسعه می باشد
براي رسیدن به توسعه فرهنگی راه هاي گوناگونی وجود دارد، یکی از راه هاي اصلی توسعه فرهنگی، توسعه فرهنگ مطالعه می باشد. بسیاري از پژوهشگران در بررسی شاخص هاي توسعه، میزان کتاب خوانی را یکی از شاخص هاي توسعه تلقی می کنند - بهرامی و دیگران - - 1390، افکانه - - 1388، بحرانی - - 1379، جمیاري - . - 1375 چرا که مطالعه نقش بسزایی در بالا بردن آگاهی و دانش افراد دارد و از عناصر اصلی توسعه در هر جامعه اي انسان هاي آگاه و باسواد می باشد. افراد جوامعی که از دانش و سواد چندانی برخوردار نیستند نمی توانند در عرصه هاي سیاسی، اقتصادي، فرهنگی و اجتماعی مشارکت فعال و موثري داشته باشند.
مطالعه و تفکر براي گسترش دایره فکر، ایجاد خلاقیت ذهنی و تلطیف عواطف، مطالعه منابع غیردرسی راه بسیار موثر و کارآمدي است. در این راستا ترویج و فرهنگ سازي از طریق رسانه هاي ارتباط جمعی، کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی لازم و ضروري است. دانشجویان به عنوان قشر تحصیلکرده و نخبه، بیشتر از سایر اقشار جامعه نیازمند مطالعه غیردرسی هستند. از آنجایی که به نظر می رسد مطالعه درسی بیشتر حالت اجبار داشته و انگیزه و علاقه شخصی، خیلی در آن تاثیر ندارد و در پرورش فکري و روحی و تعالی شخصیت افراد نقش کم رنگ تري دارد. براي رسیدن به فرهنگ مناسب و پر کردن بهینه اوقات فراغت و ارضاي حس کنجکاوي باید منابع غیردرسی خوب و با کیفیت در دسترس دانشجویان وجود داشته باشد. براي رسیدن به این مهم نیازمند کنکاش بیش تري در خصوص کشف نیازهاي مطالعاتی دانشجویان و شناسایی عوامل مشوق و بازدارنده مطالعه غیردرسی هستیم.
با تقویت عوامل مشوق و از میان برداشتن عوامل بازدارنده و موانع موجود بر سر راه مطالعه غیردرسی دانشجویان، از یک سو معضل اجتماعی عدم گرایش به مطالعه و کتابخوانی در بین دانشجویان که قشر فرهیخته جامعه هستند مرتفع می گردد و از سوي دیگر موجبات رشد و پیشرفت وسلامتی جسمی و روحی آنها را فراهم می آورد
اما با وجود اهمیت بسیار زیاد مطالعه در توسعه فرهنگی و نقش مثبتی که می تواند در گذران اوقات فراغت افراد داشته باشد، کشور ایران در مقایسه با کشورهاي پیشرفته و حتی سایر کشورهاي جهان سوم پایین ترین سرانه را از نظر مطالعه و کتاب خوانی دارا است. تیراژ هزار و دوهزار نسخه اي کتاب و انتشار دو میلیون نسخه اي روزنامه براي جمعیت باسواد حدود 50 میلیونی بسیار پایین و تاسف انگیز است. اگر بخواهیم عمق مساله را بیشتر متوجه شویم کافی است آن را با یکی از همسایگان خود، تاجیکستان، که خود از لحاظ مطالعه در سطح پایینی است مقایسه کنیم، تیراژ متوسط کتاب در تاجیکستان حدود 50 هزار نسخه براي جمعیت 5 میلیونی است
بنابراین با توجه به جایگاه مهم مطالعه در فرهنگ هر جامعه اي، همچنین طبق سند چشمانداز 1404، ایران کشوري توسعه یافته، برخوردار از دانش پیشرفته، توانا در تولید علم و فناوري، متکی بر سهم برتر منابع انسانی و سرمایهي اجتماعی درتولید ملی است - سند چشم انداز . - 1404 بنابراین؛ بررسی میزان مطالعه اقشار مختلف علی الخصوص دانشجویان یکی از مهمترین کارهایی است که می توان از نتایج آن جهت برنامه ریزي براي رسیدن به این چشم انداز اقدام نمود. بر این اساس مسأله مهم تاثیر عضویت در انجمن هاي علمی و ارتباطات اجتماعی بر "مطالعه " را در بین دانشجویان دانشگاه پیام نور مرکز شیراز مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت.
مبانی نظري
حضرت علی علیه السلام می فرماید:"هرآن کس که با کتاب آرامش یابد،راحتی وآسایش از او سلب نمی گردد"
انسان موجودي کمال گراست و با سکون و سکوت سازگاري ندارد. او همیشه به دنبال راهی است که یک قدم پیش گذارد و گره هایی از مشکلات خود بگشاید. بنابراین او براي پیشرفت در عرصه هاي زندگی،احتیاج به شناخت نسبتا کاملی از خود و جامعه دارد و باید با گذشته وآینده ارتباط برقرار کند. آیین مقدس اسلام، فراگیري علم ودانش را عاملی براي رشد،پویایی و تعالی جامعه برشمرده است.از پیامبر عظیم الشان اسلام نیز روایت شده است: "هرکس در جستجوي دنیاست، باید دانش فرا گیرد و هرکس به آخرت دل بسته است، باید از علم بهره گیرد و هرکس دنیا وآخرت هردو را میخواهد، باز هم گریزي از دانش آموزي ندارد." و در جاي دیگر می فرماید"اگر روزي بر من بگذرد که در آن روز به علم ودانش من افزوده نشود،آن روز، روز مبارکی نیست". با کتاب خوب است که انسان شناخته می شود،رشد می کند و براي حرکت آماده می شود
شناسایی عوامل موثر در افزایش کمی و کیفی گرایش به کتابخوانی مهمترین عامل در افزایش نرخ مطالعه انگیزه است. هر قدر انگیزه مطالعه جالب تر، منطقی تر و جدي تر باشد، میزان گرایش افراد به ویژه جوانان به سوي مطالعه و کتابخوانی بیشتر خواهد بود از اینرو ایجاد انگیزه می تواند عاملی اساسی در این راستا به حساب آید. اما چگونه می توان در جوانان انگیزه ایجاد کرد واین انگیزه تا چه حدي می تواند جدي و پایدار باشد؟ پاسخ به این پرسش مستلزم توجه و نگرشی بر نظام آموزشی و تحصیلی موجود درکشور است.
در این نظام که اصطلاحاً آموزش و پرورش نامیده می شود، تاکید اصلی بر مقوله آموزش معطوف است. علیرغم آنکه در اکثر ممالک پیشرفته و توسعه یافته امروز پس از آنکه دانش آموزان مراحل آموزشی ابتدایی را می گذرانند، بتدریج با مقوله پژوهش آشنا می شوند. متاسفانه در کشور ما دانش آموزان حتی تا مقطع دبیرستان و حتی دردانشگاه همچنان تحت حاکمیت نظام سنتی آموزشی قرار دارند و عمدتاً با امر پژوهش بیگانه اند. علیرغم اجراي نظام هاي جدید آموزشی در مقاطع تحصیل عمومی که طی دهه اخیر صورت گرفته است، دانش آموزان همچنان منتظر دریافت کتابهاي درسی، رفتن به کلاسهاي درس و گذراندن امتحانات میان ترم و پایان ترم هستند.
شاید قدرت خلاقه ذهن دانش آموزان فقط در کلاسهاي انشاء قدري تحریک شود که معمولاً از آنها خواسته می شود براي هفته بعد درباره موضوعی مطلبی تهیه کنند و آنرا بعنوان انشاء یا مقاله بنویسند. در این حالت وقتی موضوعی به دانش آموزان اعلام می شود، هر کدام در صدد یافتن کتاب، مجله، روزنامه یا هر منبع دیگري بر می آیند تا به آنها در نگارش آن انشاء کمک کند.
بنابراین یک موضوع انشاء انگیزه اي براي دانش آموزان جهت مراجعه آنها به یک یا چند کتاب و مطالعه هر چند سطحی آنها می شود. همین کاوش ها و یافتن ها می تواند اولین گام بسوي تربیت پژوهشی دانش آموزان باشد. چرا که اساساً مطالعه لازمه و زیر بناي پژوهش و بطور کلی امور پژوهشی است. بنابراین انگیزه پژوهش می تواند به نوعی بصورت انگیزه مطالعه تجلی یابد از اینرو جایگزینی پژوهش بجاي آموزش در نظام آموزشی و تحصیلی کشور ما امروز یک ضرورت یا به عبارت دیگر اولویت اساسی می باشد
بدون شک نیاز به آموزش امري انکار ناپذیر است اما در جازدن در چار چوب سنتی آموزش بزرگترین مانع و آفت براي شکوفایی استعداد هاي پژوهشی است. در جوامعی که امروز به سطح مطلوب یا نسبتاً مطلوبی از پیشرفت و توسعه رسیده اند، دیدگاه آموزشی بسوي دیگاه پژوهشی گرایش داشته است.با مروري بر سیر تکامل نظامهاي آموزشی به ویژه نظام هاي آموزشی عالی، ملاحظه می شود که تدریجاً آموزش کلاسیک جاي وسیع خود را به علوم عملی وپژوهشی و انجام تحقیقات به ویژه تحقیقات کاربردي و توسعه اي داده است. بنابر این شاید بتوان جایگاه مطالعه و انگیزه مطالعه را درهرم توسعه فرهنگی بصورت زیر در نظر گرفت
دیگر عوامل موثر در افزایش میزان کمی و کیفی گرایش به کتابخوانی در جوانان عبارتند از :
· ایجاد سطح متوسطی از رفاه اجتماعی به عنوان سیاست کلانی که بتواند سبب رشد همه جانبه فرهنگی جامعه از جمله در بعد مطالعه و اشتیاق به کتابخوانی شود
· توجه بیشتر به کیفیت انتشار و عرضه کتب و دیگر محصولات فرهنگی
· طرح مباحث وایده هاي جدید اجتماعی که اطلاع از آنها نیازمند به مطالعه باشد
· افزایش تعداد کتابخانه هاي عمومی و تخصصی ویژه جوانان در سطح شهر وروستا
· کار پردازي به جاي شعار پردازي در ترویج فرهنگ کتابخوانی
· افزایش تبلیغات و رقابت هاي رسانه اي به ویژه در تلویزیون به منظور ترغیب جوانان به مطالعه
