بخشی از مقاله
چکیده
یکی از الزامات اساسی فرایند توسعه پایدار، توجه به ویژگیهای منطقهای با استفاده از مجموعهای از شاخصهای مختلف در زمینههای اقتصادی، اجتماعی و محیطزیستی و نهادی است تا علاوه بر شناسایی تفاوتها، بتوان منابع را بهصورت بهینه به مناطق مختلف تخصیص داد. در همه این شاخصهای مطرحشده، میتوان از نقش دین اسلام سخن گفت؛ چراکه هدف والای اسلام آن است که انسان را در دنیا و آخرت به مؤلفههای اصلی و اساسی خوشبختی یعنی آرامش و آسایش برساند.
بنابراین هدف از این پژوهش، بررسی تفاوتهای منطقهای استانهای ایران از منظر شاخصهای توسعه پایدار اسلامی است. برای این منظور ابتدا شاخصهای توسعه پایدار اسلامی مربوط به سال 1392 برای 30 استان ایران گردآوری شد و سپس با استفاده از روش موریس شاخصها ترکیبشده و رتبه استانها ازنظر حرکت به سمت توسعه پایدار اسلامی بررسی شد. نتایج نشان داد استانهای قم، تهران و خراسان رضوی سه استان برتر و استانهای کردستان، خراسان شمالی و خراسان جنوبی سه استان انتهایی جدول رتبهبندی هستند.
.1مقدمه
تا قبل از دهه 1970 آرمان اصلی کشورها نیل به »رشد اقتصادی« بود، اما از دهه 1980 با بروز آثار نگرانکنندهی گسترش فقر و تخریب محیطزیست، توسعه تبدیل به مفهومی چند بعدی شد که اقتصاد، فعالیتهای اجتماعی، شیوه استفاده از منابع طبیعی، مسئله جمعیت و اثرات این عوامل بر محیطزیست را نیز شامل میشد. بانفوذ رویکرد اقتصاد نئوکلاسیک بر محیطزیست و تسلط آن بر فضاهای علمی در کنار تلاش برای شناخت مسئله و ارائه راهحل با استفاده از ابزارهای اقتصادی انتظار میرفت مسائل و مشکلات محیطزیستی ناشی از فعالیتهای اقتصادی کاهش یابد؛ اما بررسی شواهد موجود در سطوح مختلف نشان میدهد که معضلات محیطزیستی در این مدت نهتنها کمتر نشده، بلکه هرروز ابعاد جدیدتر و دامنه گستردهتری مییابد.
رخدادهایی چون گرمایش جهانی زمین، افزایش بیشازپیش انتشار گازهای گلخانهای، از بین رفتن جنگلها، استخراج بیرویه معادن و ذخایر انرژی، بیابانزدایی، کاهش منابع آبهای زیرزمینی، از بین رفتن گونههای مختلف گیاهی و جانوری، از بین رفتن زیستگاههای گونهها و ... مثالهایی ازایندست است. این مسائل نگرانی شدیدی در سطوح مختلف به وجود آورده و تصمیم گیران را به چارهاندیشی واداشته است. ازآنجاکه از اولین اقدامات در این زمینه تعیین وضعیت موجود است در این مقاله سعی شده وضعیت مناطق مختلف کشور از بعد توسعه با توجه به معیارهای اسلامی تعیین شود.
پیچیدگی و گستردگی سنجش و اندازهگیری ابعاد مختلف توسعه پایدار بهویژه در سطح ملی در کشورهای درحالتوسعه که با کمبود و یا فقدان اطلاعات مواجه هستند، همواره بهعنوان یک چالش اساسی فراروی برنامهریزان و تصمیم گیران در این کشورها و مناطق مطرح است و شناسایی تفاوتهای بین مناطق مختلف از منظر توسعه پایدار مباحثی است که در چند سال اخیر موردتوجه قرارگرفته است.به همین دلیل در خلال سالهای گذشته تلاشها و مطالعاتی برای اندازهگیری سطح توسعه در استانهای مختلف انجامشده است - موسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی ایران، . - 1386 ذکر این نکته ضروری است که در مورداندازهگیری توسعه پایدار بهویژه زمانی که تمامی استانها مدنظر باشد، به دلیل ماهیت چندبعدی توسعه پایدار بهسختی میتوان از منظر کارشناسی به اتفاقنظر رسید.
از طرفی، چنانچه شاخصهای توسعه پایدار موردپذیرش قرار گیرند و اجماع نسبی بین صاحبنظران به وجود آید، روشهای سنجش و اندازهگیری آنها با استفاده از شاخصهای ترکیبی نیز میتواند محل مناقشه باشد؛ بنابراین، با استفاده از روشهای مختلف و تبیین رابطه بین روشهای مختلف میتواند تا حدودی این ابهامها را مرتفع ساخته و باعث شود تا اجماع نسبی در این خصوص حاصل شود - پوراصغرسنگاچین، صالحی و دیناروندی، . - 1392 هدف از این پژوهش، بررسی توسعهیافتگی استانهای ایران ازنظر شاخصهای اسلامی با استفاده از شاخصهای ترکیبی و روش موریس است. به این منظور پس از بیان مفاهیم توسعه پایدار به بیان شاخصهای مورداستفاده و بیان روش ترکیب و رتبهبندی استانهای کشور از منظر توسعه پایدار اسلامی پرداخته میشود.
.2مبانی نظری
توسعه پایدار
بهرغم اینکه از ابتدای طرح مفهوم توسعه، منابع طبیعی نقش اساسی در شکلگیری آن داشت؛ اما تا دهههای اخیر از توجه جدی به آن غفلت شده بود - امینیان و امینیان، . - 1393 در سال 1987 خانم گرو برانتلند نخستوزیر نروژ، برای توسعه جهانی از عبارت »توسعه پایدار« استفاده کرد و آن را توسعهای اعلام کرد که آینده را با خطر مواجه نکند - هنری1، . - 2001 از آن زمان به بعد موضوع توسعه پایدار موردتوجه متخصصان و صاحبنظران قرار گرفت و مطالب زیادی در این زمینه گفته و نوشتهشده است.
توسعه ازنظر اندیشهوران علوم اقتصادی و اجتماعی، به معنای ارتقای مستمر کل جامعه و نظم اجتماعی بهسوی زندگی بهتر یا انسانیتر است - طبسی و نادمی، - 1389؛ اما توسعهای که نیازهای کنونی را بدون به خطر انداختن توانایی نسلهای آینده برای تأمین نیازهایشان برطرف نماید، توسعه پایدار گویند - جدناک2 و کراگولج3، . - 2015 آنچه در تعاریف مربوط به توسعه پایدار مشترک است، جنبه پویایی آن، رفع نیازهای اساسی، توجه خاص به حفاظت از محیطزیست و جلوگیری از تخریب و آلودگی آن است - ودادی، . - 1393 توسعه پایدار نباید سیستمهای طبیعی مثل آب، هوا، خاک و موجودات زنده را که از زندگی بر روی زمین حمایت میکنند، به خطر بیندازد - الروبایی4، . - 2013
جمعبندی تعاریف و برداشتهای مختلف از توسعه پایدار نشان میدهد که توسعه پایدار مفهومی ثابت و ایستا نیست بلکه حرکتی مستمر و رو به تحول از انطباق و سازگاری است که طی آن، بهرهبرداری از منابع برای سرمایهگذاریها و جهتگیری توسعه فنّاوری بهگونهای صورت میگیرد که بتوان پاسخگوی نیازهای بالقوه و بالفعل انسان باشد. در این مفهوم، انسان در مرکز و محور توجه قرارگرفته است و همه ابعاد زندگی بشر را در برمیگیرد - آدامز5، . - 2003
توسعه از دیدگاه اسلام
تاکنون نظریات متعددی از جانب اندیشمندان این حوزه مطرح گردیده و موردبررسی قرارگرفته است. هدف نظریات غربی از توسعه، تنها، دستیابی به رفاه مطلق مادی است. این موضوع ازنظر اسلام برای انسان مطلوب نبوده و شرط رسیدن به توسعه مطلوب ازنظر اسلام، دستیابی بشر به حیات معقول یا حیات طیبه است. حیاتی که در آن نیازهای مادی انسان بهگونهای تأمین شود که زمینه رشد و تعالی معنویاش و رسیدن به مقام والایی که خداوند متعال بشر را برای آن آفریده، فراهم شود - خلیلیاناشکذری، . - 61 :1387
