بخشی از مقاله
چکیده
توسعه و توسعه نیافتگی مناطق از جمله مباحثی است که در بین اقتصاددانان و برنامهریزان مطرح است. تمرکز شدید و عدم تعادل از جمله ویژگیهای کشورهای جهان سوم است. که این ویژگی معلول نتایج سیاستهای رشد قطبی به شمار میآید در نتیجهی این سیاستها، تعداد محدودی از مناطق نقش کلیدی داشته و سایر مناطق، حاشیهای عمل مینمایند. شناخت و بررسی امکانات و تواناییها و در پی آن تعیین سطوح توسعه یافتگی نواحی از چالشهای پیش روی برنامهریزی شهری به شمار میرود.
بر همین اساس هدف کلی از این مطالعه ارزیابی درجه توسعه یافتگی دهستانهای سه گانه بناب در سطح شهرستان بناب و تعیین سطح توسعه یافتگی این دهستانها به لحاظ برخورداری از شاخصهای توسعه با استفاده از آخرین آمار و اطلاعات مربوط میباشد. برای ارزیابی سطح توسعه دهستانها و تعیین سطح توسعه یافتگی از مدل تاکسونومی عددی با انتخاب 10 متغیر در قالب شاخصهای فرهنگی، آموزشی، ورزشی، بهداشتی و درمانی استفاده شده است.
روش کار دراین پژوهش توصیفی- تحلیلی میباشد. برخی نتایج حاصل از این پژوهش نشان میدهد که در بین دهستانهای سه گانه شهرستان بناب از لحاظ شاخصهای آموزشی - فرهنگی و ورزشی، دهستان بناجوی شمالی در وضعیت نیمه محروم و دهستانهای بناجوی غربی و بناجوی شرقی در وضعیت محروم و همچنین از نظر میزان برخورداری در شاخصهای بهداشتی - درمانی به ترتیب دهستانهای بناجوی غربی و بناجوی شمالی، دهستانهای نیمه محروم و دهستان بناجوی شرقی دهستان محروم شهرستان بناب محسوب میشوند.
مقدمه
توسعه، تغییر بنیادی در متغیرهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی هر جامعه است و تحقق آن، مستلزم ایجاد هماهنگی بین ابعاد گوناگون آن است - امین بیدخت، . - 17 :1385 رشد و توسعه به عنوان یک مقولهی اقتصادی -اجتماعی ابتدا از سوی اقتصاددانان و سپس جامعهشناسان مورد توجه اساسی قرار گرفت .توسعه جریانی چند بعدی است که تجدید سازمان و سمتگیری متفاوت کل نظام اقتصادی -اجتماعی را به همراه دارد. به عبارت ساده، با توجه به این که هدف اصلی توسعه حذف نابرابریها است، بهترین مفهوم توسعه، رشد همراه با عدالت اجتماعی است - تودارو، . - 235 :1367 به منظور حل مسائل ناشی از عدم تعادلهای منطقهای، گام نخست شناخت و سطحبندی مناطق از نظر میزان برخورداری در زمینههای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و غیره است.
وجود نابرابریها و تفاوتهای منطقهای که علاوه بر ویژگیهای طبیعی، اقتصادی و اجتماعی، متأثر از سیاستها و برنامهریزیهاست، برنامهریزان را بر آن داشته که تکنیکها و روشهایی را ابداع نمایند تا از طریق تعیین درجه توسعه یافتگی و رتبهبندی مناطق بتوانند به شناخت و تحلیل علل یا عوامل نابرابریها و تفاوتهای منطقهای دست یابند. آغاز موج استفاده از مدلهای کمی طی دهه 1960 توأم با طرح مباحث توسعه و توسعه نیافتگی، کاربرد این روشها را در تعیین سطح توسعه یافتگی مناطق گسترش داد.
پس از این دهه، مدلهای ریاضی و به کارگیری مدلهای مختلف کمی و بهرهگیری از روشهای گوناگون آماری همراه با گسترش کاربرد نرمافزارهای رایانهای، تمایل سیاستگذاران و برنامهریزان و نیز جغرافیدانان را برای استفاده از این تکنیکها در توجیه منطقی انتخابهای خود افزایش داد - بدری و اکبریان رونیزی، . - 5 :1385 در زمینه سنجش و تعیین سطح توسعه افتگی، انواع متنوعی از روشها و تکنیکهای کمی وجود دارد که بسته به میزان اعتبار و وثوق اطلاعات در دسترس و مهارت برنامهریزان، برای سازماندهی و ارزیابی اطلاعات مورد استفاده قرار میگیرند.
از جمله این روشها میتوان به تحلیل تاکسونومی، تحلیل سلسله مراتبی و مدل موریس اشاره نمود - بدری و دیگران، . - 118 :1385 به کارگیری معیارها و روش های کمی به منظور سطحبندی سکونتگاهها در سیستم فضایی مناطق، از سویی منجر به شناخت میزان نابرابری سکونتگاهها میشود و از سوی دیگر معیاری است برای تلاش در زمینه کاهش و رفع نابرابری موجود میان آنها - زیاری و دیگران، . - 17 :1389 یکی از این روشهای مختلف درجهبندی مناطق از نظر توسعه یافتگی روش تاکسونومی عددی میباشد.
این روش یک روش مناسب برای تعیین درجهبندی و مقایسه مناطق و نواحی مختلف با توجه به درجه توسعه یافتگی آنها میباشد. با هدف شناخت چگونگی وضعیت توسعه یافتگی دهستانهای شهرستان و درجهبندی آنها، در قالب شاخصهای 10 متغیر در قالب شاخصهای فرهنگی، آموزشی، ورزشی، بهداشتی و درمانی انتخاب گردیده و با استفاده از روش طبقهبندی، درجه توسعه یافتگی دهستانهای سه گانه بناب مورد تجزیه و تحلیل و مقایسه قرار گرفته است.
هدف تحقیق
هدف از پژوهش حاضر تعیین سطح توسعه یافتگی دهستانهای سه گانه شهرستان بناب و رتبه بندی آنها براساس میزان توسعه یافتگی، برای هدایت برنامه ریزان و سیاست مداران در تعیین الویت سرمایهگذاری در شهرستان میباشد.
پیشینه تحقیق
هنوز تعریف جهان شمولی از آن ارایه نشده و اندیشمندان مختلف مفاهیم، » توسعه« علیرغم ارایه تعاریف متعدد از واژه متعددی برای توسعه ذکر کردهاند. پروگفیلا - 1988 - توسعه را پیشرفت به سوی اهدافی نظیر کاهش فقر، بیکاری و برابری تعریف میکند - :10 - Long, 1988 برخی از صاحبنظران بزرگ چون آدام اسمیت، بایر، کلارک، هیرشمن، میردال و روستو توسعه را یک تحول بنیادی از جامعه کهن به جامعه نوین به شمار آوردهاند - مایر و همکاران، . - 41:1368 بحث توسعه یافتگی و بررسی نابرابریهای موجود در محدودههای جغرافیایی مختلف در سالهای اخیر مورد توجه برنامهریزان و سیاستمداران قرار گرفته است و پژوهشهای زیادی در سطوح ملی، منطقهای، ناحیهای و محلی با استفاده از روشهای متفاوت صورت گرفته است که بخش مطالعات خارجی میتوان به مطالعات نوربخش - 2002 - تحت عنوان توسعه انسانی و اختلاف منطقهای در هند اشاره کرد که نابرابریهای بین ایالتهای هند موردبررسی قرارداده است.
در بخش مطالعات داخلی به پژوهشهای زیر اشاره کرد: بدری و اکبریان رونیزی - 1385 - سطح توسعه دهستانهای شهرستان اسفراین را با استفاده از روشهای موریس، تاکسونومی عددی، تحلیل مؤلفههای اصلی و پتانسیلی تعیین کرده و به مقایسه نتایج هر یک از روشهای مذکور پرداختهاند. ارزیابی نتایج به دست آمده از هر روش نشان میدهد که به دلیل نوع ماهیت و تفاوت شیوه ارزش ده به شاخصها و همچنین ویژگیهای خاص هر منطقه، درجه و سطح توسعه یافتگی دهستانهای مورد مطالعه در هر روش با نتایج سایر روشها متفاوت است. احمدیان و همکاران - 1390 - تحلیل فضایی و سنجش سطح توسعه یافتگی دهستانهای شهرستان میاندوآب با بهرهگیری از تکنیک تاپسیس فازی بررسی کرده و دهستانهای شهرستان میاندوآب براساس 23 شاخص توسعه مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفته ونهایتاً دهستانهای این شهرستان را در سه سطح برخوردار، نیمه برخوردار و محروم سطحبندی شده است.
روش تحقیق
نوع تحقیق کاربردی و روش بررسی آن توصیفی - تحلیلی است . محدوده جغرافیایی سه دهستان شهرستان بناب و جامعه آماری آن 29 آبادی این شهرستان میباشد. و روش جمعآوری اطلاعات اسنادی و کتابخانهای میباشد و همچنین دادهها از نتایج سرشماری نفوس و مسکن سال 1390 شهرستان بناب گردآوری شده است. در نهایت برای تعیین توسعه یافتگی دهستانهای سه گانه شهرستان بناب از مدل تاکسونومی عددی با انتخاب 10 متغیر در قالب شاخصهای فرهنگی، آموزشی، ورزشی، بهداشتی و درمانی استفاده شده است
معرفی محدودهی مورد مطالعه
شهرستان بناب با مساحت 790 کیلومترمربع وسعت با ارتفاع 1290 متر از سطح دریاهای آزاد، در - 37 درجه و 10 دقیقه تا 37 درجه و 30 دقیقه - عرض شمالی، و 45 - درجه و 50 دقیقه تا 46 درجه و 10 دقیقه - طول شرقی قرار گرفته است. و فاصله آن از مرکز استان 114 کیلومتر و از مرکز کشور 735 کیلومتر است . و 1,7 در صد از کل استان را در بر میگیرد - طرح جامع شهرستان بناب، . - 1385 شهرستان بناب از نظر تقسیمات اداری سیاسی، ادارای 1 شهر،1 بخش - بخش مرکزی - ، 3 دهستان و 29 آبادی دارای سکنه است - مرکز آمار، براساس آخرین نتایج سرشماری سال . - 1390 اسامی تمامی دهستانها بناجوی بوده و با پسوندهای شرقی، شمالی، غربی میباشد، که دهستان بناجوی شرقی با مرکزیت خوشه مهر و دهستان بناجوی شمالی با مرکزیت روشت بزرگ و دهستان بناجوی غربی با مرکزیت خانه برق میباشد.
معرفی شاخص های مورد استفاده در این پژوهش
آنچه که یک منطقه را نسبت به منطقه دیگر مزیت و برتری میبخشد برخورداری و بهرهمندی از عوامل و امکانات زندگی مناسب در آن منطقه است.
