بخشی از مقاله
چکیده
یکی از عواملی که به شکل منفی بر عملکرد تحصیلی فراگیران اثرگذار بوده و اخیرا مطالعاتی را در مدارس و دانشگاه به خود اختصاص داده است فرسودگی تحصیلی میباشد از این رو، پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه بین سرمایهی روانشناختی شامل مؤلفههای( خودکارآمدی، امیدواری، تاب آوری و خوشبینی) و فرسودگی تحصیلی دربین دانشجویان دانشگاه کاشان انجام گرفت. ازبین کلیه دانشکدههای دانشگاه کاشان، سه دانشکده مهندسی، علوم پایه، وعلوم انسانی به صورت نمونه گیری خوشهای انتخاب شدند و 300نفر از بین این سه دانشکده به مقیاسهای سرمایهی روانشناختی لوتانز، و مقیاس فرسودگی تحصیلی برسو پاسخ دادند. برای تجزیه و تحلیل دادهها از شاخصهای آمار توصیفی(میانگین و انحراف استاندارد) و آمار استنباطی ( همبستگی و رگرسیون به روش ورود همزمان دادهها) استفاده شد. یافته های پژوهش، فرضیهی مبنی بر ارتباط معکوس بین مؤلفه های سرمایهی روانشناختی با فرسودگی تحصیلی را تایید میکند.
کلید واژه ها: سرمایهی روانشناختی، عملکرد تحصیلی، فرسودگی تحصیلی، دانشگاه
مقدمه
دانشگاه در بروز و ظهور استعدادهای درخشان شخصت انسانی تاثیرگذاراست ومی تواند ازطریق برنامه درسی، محیط فیزیکی و تعاملات درونی خود زمینه مساعدی را برای رشد تحصیلی و اجتماعی و متعاقبا کاهش استرس و فرسودگی4 دانشجویان را فراهم سازد.[1]
واژه فرسودگی را نخستین بار روانپزشکی به نام فروید نبرگر5 ابداع کرد و آن را به صورت پیدایش نگرش و احساس منفی در مقابل ف شارهای شدید روانی مرتبط با کار تعریف میکند. این حالت بی شتر در افرادی پدید میآید که ساعات طولانی از روز را در ارتباط تنگاتنگ با سایر افراد به سر میبرند و پس از مدتی فرسوده شده و علایم فرسودگی که شامل :خستگی عاطفی1، م سخ شخ صیت2، و افت عملکرد شخ صی3 ا ست در آنها م شاهده می شود.[2] خ ستگی عاطفی یک واکنش عمومی در مقابل استرس است و خود را به صورت احساس فشار و تخلیه و منابع عاطفی نشان میدهد3]و.[4 همچنین توپین4 و همکاران([6](2005 فرسودگی راحالتی از خستگی هیجانی که حاصل سندرم مزمن مانند گرانباری نقش، فشار و محدودیت زمانی و فقدان منابع لازم برای انجام دادن وظایف و تکالیف محوله تعریف میکنند
فر سودگی در سالهای اخیر به موقعیت ها و بافتهای آموز شی گ سترش پیدا کرد از این رو، مطالعات چندانی درباره فر سودگی تحصیلی5 انجام نشده است. پژوهشها نشان میدهند که فرسودگی تحصیلی از نظر ویژگیها و پیامدها مشابه فرسودگی شغلی6 است. طبق این مفهوم ،اگرچه فراگیران در موقعیتهای آموزشی به عنوان کارمندکارنمیکنند یا شغل خاصی در آنجا ندارند، اما از دیدگاه روانشناختی فعالیت های آموزشی و درسی آن ها را به عنوان یک کارمحسوب می شود.[7] یانگ[8](2004)7 بر این باور ا ست که دان شجویان نیز به سبب دا شتن م شغولیت با تکالیف در سی به نوعی شاغل محسوب شده و مستعد فرسودگی هستندبدیهی است که فرسودگی تحصیلی از لحاظ بهزیستی ،روان شناختی و جسمانی تاثیرات منفی بر روی دانشجویان خواهدگذاشت. نتایج پژوهش محققانی مانند رایس و دیلوو((2010 نشان داد که فر سودگی منجر به درماندگی های ذهنی از جمله ا ضطراب، اف سردگی، سرکوبی، خ صومت و یا ترس می شود. بر ا ساس یافتههای سارا سون((2012 نیز بین فر سودگی تح صیلی و سلامت روانی رابطه معنیداریوجود دارد همچنین بروس([9](2009 در پژوهش خود درباره شناسایی استرس و اجتناب از فرسودگی تحصیلی نتیجه گرفت که عوامل متعددی مانند نارسایی، حمایت اجتماعی، استرس باعث فرسودگی میشود وجود دارد. نتایج تحقیق نعامی نیز نشان داد رابطهی منفی معنی داری بین حیطه ها ی کیفیت تجارب یادگیری با ابعاد فرسودگی تحصیلی وجود دارد
از سویی دیگر، با توجه به اهمیت تحصیلات دانشگاهی و تقاضای روزافزون دانشگاه ها برای ارتقای کیفیت آموزشی و بهبود عملکرد تحصیلی دانشجویان ، محققان دانشگاهی به دنبال مطالعه و بررسی متغیر های مرتبط با موفقیت های تحصیلی و راهبردهای مؤثر برای مواجه با نیازهای تحصیلی و روانی-اجتماعی دانشجویان هستند. یکی از ویژگیهای روانشناختی که به نظر میرسد توان افراد را در مقابله با استرس و فرسودگی بالا میبرد سرمایه روانشناختی8است آن یکی از مفاهیم مهم روانشناسی مثبت 9نگر میباشد که در سالهای اخیر در حوزه رفتار سازمانی مورد توجه جدی قرار گرفت و اخیرا وارد مطالعات آموزشی و دانشگاهی شده است .[10] سرمایهی روانشناختی یک حالت روانشناختی مثبت و رویکرد واقع گرا و انعطاف پذیر نسبت به زندگی است که از چهار سازه امید، خوشبینی، تاب آوری، و خود کارآمدی10 تشکیل می شود. هر یک از آن ها به عنوان یک ظرفیت روانشناختی مثبت در نظر گرفته میشود. امید ،توانایی شخص برای هدف گذاری ، تجسم مسیرهای لازم برای رسیدن به هدف ها و داشتن انگیزه لازم در جهت رسیدن به آن هدفها است.خوشبینی، به ا سنادهای علی مثبت ا شاره میکند و رو شی ا ست که در آن افراد وقایع مثبت و منفی را تبیین میکنند و انتظار نتیجه مثبت دارند. تاب آوری، ظرفیت فرد برای پاسخ دادن و حتی شکوفا شدن در شرایط فشارزای مثبت و منفی است و در نهایت خود کارآمدی به اطمینانی که افراد به توانایی خود برای انجام یک تکلیف خاص دارد ا شاره میکند.[11] بی شتر تحقیقات انجام شده درمورد هریک از مولفه های سرمایه روانشناختی با پیشرفت تحصیلی و عملکرد تحصیلی بوده است. محققانی مانند سالمون[12](2013)1 بابررسی دانش آموزان نشان داد که بین تاب آوری و استرس با پیشرفت تحصیلی و عملکرد تحصیلی رابطه وجود دارد. ایزابل[13](2012)2 با بررسی دانشجویان پزشکی نشان داد که دانشجویان تاب آور خستگی هیجانی و فرسودگی کمتری را تجربه میکنند. همچنین چرخابی و همکاران([14](2013 با بررسی دانش آموزان نشان دادند که بین خودکارآمدی و فرسودگی تحصیلی رابطه معنادار وجود دارد. فیبین3 و همکاران((2013 با بررسی دانشجویان به این نتیجه رسیدندکه بین خودکارآمدی وفرسودگی تحصیلی رابطه منفی و بین موفقیت تحصیلی رابطه مثبت وجود دارد. از طرفی دیگر دی4 و همکاران [15] (2010) در یک مطلالعه ظولی سه ساله به این نتیجه ر سیده اند که امید به طور منح صربه فردی فراتراز هوش شخصیت و پی شرفت های قبلی،توانایی پیش بینی پی شرفت بعدی دانشجویان را دارد. همچنین سینگ[16](2013)5 بابررسی خو شبینی و اضطراب با پی شرفت تحصیلی در بین دان شجویان پز شکی و مهند سی ن شان داد که بین خو شبینی و پی شرفت تح صیلی رابطه مثبت وجود دارد. رو سیند6 و همکاران([17](2013 با بررسی ورزشکاران نشان دادند که بین خوشبینی و فرسودگی رابطه منفی وجود دارد و ورزشکارانی که خوشبینی بیشتری دارند تحرک بیشتر و فرسودگی کمتری در فعالیت تجربه میکنند. با این وجود، پی شینه ای که به ص سورت م ستقیم در ارتباط با سرمایهی روان شناختی و فر سودگی تح صیلی انجام گیرد یافت ن شد تحقیق حاضر به دنبال پاسخدهی به این پرسش است که آیا بین سرمایه روانشناختی و مؤلفه های آن ( امید ، تاب آوری ، خوشبینی ، خود کارآمدی ،) با فرسودگی تحصیلی رابطه وجود دارد یا خیر.
روش
روش مورد استفاده در این پژوهش، از نوع توصیفی با طرح همبستگی میباشدجامعه آماری مورد مطالعه شامل کلیهی دانشجویان دانشگاه کاشان است که در سال 94-93مشغول به تحصیل بودند همچنن جهت تعیین حجم نمونه آماری از جدول مورگان استفاده شد. طبق این جدول تعداد نمونه برای جامعهی آماری 7000نفر معادل 300نفر به روش نمونه گیری خوشه ای از سه دانشکده علوم مهندسی،پایه و علوم انسانی تعیین شد و برای گردآوری اطلاعات از سه پرسشنامه زیر استفاده شده است.
سرمایهی روانشناختی((PCQ
این پرس شنامه شامل 24 پر سش و در چهارگویه تهیه شده ا ست. چهارخرده مقیاس امیدواری، خو شبینی و تاب آوری که هر خردهمقیاس 6گویه دارد. سوالات 1تا6 مربوط به خودکارآمدی، سوالات 7تا12 مربوط به خرده مقیاس امیدواری، سوالات 13تا 18 مربوط به خرده مقیاس تاب آوری و سوالات 19 تا 24 مربوط به خرده مقیاس خوشبینی میباشد. شیوه نمره گذاری این پر س شنامه، بر ا ساس یک مقیاس شش درجه ای از نوع لیکرت، از کاملا مخالف تا کاملا موافق تنظیم شده ا ست. لوتانز و همکاران پایایی مقیاس امیدواری به روش آلفای کرونباخ بین 0/74تا 0/84 و پایایی خوشبینی از روش آلفای کرونباخ از0/70تا 0/80 گزارش کرده اند. پایایی مقیاس تاب آوری با ا ستفاده از روش آلفای کرونباخ تا 0/90 به د ست آوردند. آنها همچنین با ا ستفاده از روش باز آزمایی در یک دوره 12 ماهه، ضرایب همبستگی0/67 تا 0/84 را برای این مقیاس گزارش کرده اند و پایایی مقیاس خودکارآمدی با استفاده از روش آلفای کرونباخ 0/81گزارش کرده اند.[18]
پرسشنامه فرسودگی تحصیلی برسو
این پرسشنامه را به وسیله برسو،1 و همکاران((2007 ساخته شد و سه حیطهی: فرسودگی یعنی خستگی تحصیلی، بیعلاقگی تحصیلی و ناکارآمدی تحصیلی را میسنجد. پرسشنامهی مذکور 15 ماده دارد که با روش درجه بندی لیکرت 5 درجهایکاملاً مخالف تاکاملاً موافق درجهبندی شده است. خستگی تحصیلی 5 ماده 1)، 4، 7، 10، (13، بیعلاقگی تحصیلی 4 ماده 2)، 5، 11، (14 و نا کارآمدی تحصیلی 6 ماده 3)، 8، 9، 12، (15 دارد. پایایی پرسشنامه را سازندگان آن به ترتیب خستگی تحصیلی 0/70، بیعلاقهگی تحصیلی 0/82و ناکارآمدی تحصیلی 0/75 محاسبه کرده اند[19]
یافته ها
جدول :1 میانگین و انحراف استاندارد نمره آزمودنیها در مؤلفه های سرمایه روانشناختی و هوش هیجانی و فرسودگی تحصیلی
