بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به نقش حساس معلمان و در معرض بودن این افراد به فرسودگی شغلی و عوارض ناخوشایند فردی، سازمان و ملی آن، ارزیابی عوامل تاثیر گذار بر فرسودگی شغلی معلمان حائز اهمیت فراوانی است لذا مطالعه حاضر با هدف بررسی رابطه مولفه های سرمایه روانشناختی با فرسودگی شغلی معلمان انجام شده است. که به این منظور چهار فرضیه مورد واکاوی قرار گرفته است. این پژوهش به لحاظ هدف کاربردی و به لحاظ نحوه گردآوری دادهها پیمایشی میباشد که جامعه آماری آن ًًّ دبیر مقطع متوسطهمنطقه یک همدان بود است. با استفاده از فرمول کوکران تعداد نمونهٍََ نفر تعین شد.
به منظور جمع آوری داده های مربوط به متغیر وابسته از پرسشنامه فرسودگی شغلی Maslach و برای سنجش سرمایه روان شناختی دبیران از پرسشنامه سرمایه روان شناختی لوتانز - ًًٍْ - استفاده شدکه میزان آلفای کرونباخ در تمام قسمت های پرسشنامه بیش از َِ/ً به دست آمد . جهت تجزیه و تحلیل داده ها علاوه بر آماره های توصیفی از تحلیل رگرسیون نیز استفاده شده و انجام داده پردازی نیز با استفاده از نرم افزار SPSS16.0 صورت گرفته است. نتایج به دست آمده از تحلیل رگرسیون بیانگر آن است که مثبت اندیشی، امیدواری و تاب آوری به ترتیب مهمترین متغیرهای تأثیرگذار بر فرسودگی شغلی معلمان هستند و در مجموع عوامل یاد شده ْ/ُِدرصد از تغییرات معادله مربوط به سطح فرسودگی شغلی معلمان را تبیین میکنند .
واژگان کلیدی: سرمایه روانشناختی ، فرسودگی شغلی، دبیران مقطع متوسطه، استان همدان.
مقدمه و طرح مسئله
تحقق اهداف هر سازمان در گرو ایفای نقش موثر افراد آن سازمان و مولفه های ارتباطی انان با سازمان است، که پیش شرط آن بهره مندی از وضعیت مناسب انگیزشی و روانشناختی اعضای سازمان است. حالتی روانشناختی که فرد از کار بیزار می شود و در نهایت احساس می کند که ناموثر و بی لیاقت است یا کسی قدر او را نمی داندکه این خود نگرشی منفی و رفتاری را به بار خواهد آورد >12@ امروزه هر کس در هر موقعیتی که باشد، درجاتی از تنیدگی را در محیط کار، تجربه می کند. >10@فرسودگی شغلی می تواند تحت تاثیر بسیاری از عوامل باشد که از جمله آنها می توان به حوزه روانشناختی اشاره نمود، سرمایه روان شناختی یکی از موضوع های پژوهشی جدید مورد توجه پژوهشگران رفتار سازمانی و منابع انسانی است.>10@
.در گذشته رویکرد بسیاری از روانشناسان و پژوهشگران رفتار سازمانی برنقاط ضعف کارکنان و آسیب شناسی رفتارهای آنان به منظور ارائه راهکارهای مناسب برای کاهش نقاط ضعف آنان متمرکز بود و به توانمندی ها و جنبه های مثبت رفتارکارکنان توجهی نمیشد ، ولی با ظهور نهضت روان شناسی مثبت گرا در دهه ًُ ، این رویکرد به سوی مثبت گرایی و تأکید برجنبه های مثبت رفتاری تغییر جهت داد و رویکردهای رفتار سازمانی مثبت گرا، سرمایه روا نشناختی و رهبری مثبت گرا مطرح گردید. سرمایه روان شناختی همچون سرمایه انسانی و سرمایه اجتماعی از سرمایه های ناملموس سازمانی بوده که برخلاف سرمایه های ملموس با هزینه های کمتر قابل مدیریت و رهبری بوده، می تواند نتایج و عواید درخور توجهی را درپی داشته باشد>6@
اهداف پژوهش
هدف اصلی این تحقیق بررسی رابطه مولفه های سرمایه روانشناختی با فرسودگی شغلی معلمان است که به این منظور چهار فرضیه مورد واکاوی قرار گرفته است.
فرضیات تحقیق
- 1 خود کارآمدی از عوامل تعیین کننده فرسودگی شغلی معلمان است.
- 2 تاب آوری از عوامل تعیین کننده فرسودگی شغلی معلمان است.
- 3 مثبت اندیشی از عوامل تعیین کننده فرسودگی شغلی معلمان است.
- 4 امیدواری از عوامل تعیین کننده فرسودگی شغلی معلمان است.
روش تحقیق
پژوهش حاضر به لحاظ هدف کاربردی و به لحاظ نحوه گردآوری دادهها پیمایشی میباشد که با هدف بررسی تاثیر سرمایه روانشناختی بر فرسودگی شغلی دبیران انجام شده است. جامعه آماری این تحقیق ًًّ دبیر مقطع متوسطه منطقه یک همدان بود است. به منظور برآورد حجم نمونه از فرمول کوکران استفاده شد که در مجموع ٍََ پرسشنامه تکمیل و مورد تحلیل قرار گرفت.به منظور جمع آوری داده های مربوط به متغیر وابسته از پرسشنامه فرسودگی شغلیMaslach استفاده شده است . این پرسشنامه در سال 1981 توسط مسلش تهیه شده و سه جنبه خستگی عاطفی، مسخ شخصیت و احساس فقدان کارآمدی را از طریق ٍٍ بخش ارزیابی می کند .
برای سنجش سرمایه روان شناختی دبیران از پرسشنامه سرمایه روان شناختی لوتانز وهمکاران - ًًٍْ - استفاده شد. این پرسشنامه دارای ٍُ سوال در چهار بعد اعتماد به نفس/ خود کارآمدی، امیدواری، مثبتاندیشی و تاب آوری است. به منظور آزمون پایایی ابزار تحقیق، از آلفای کرونباخ استفاده شده که بر میزان آلفای کرونباخ در تمام
قسمت های پرسشنامه بیش از َِ/ً به دست آمد، که نشان از قابلیت اعتماد ابزار تحقیق دارد. جهت تجزیه و تحلیل داده هاعلاوه بر آماره های توصیفی از تحلیل رگرسیون نیز استفاده شده و انجام داده پردازی نیز با استفاده از نرم افزار SPSS16.0 صورت گرفته است.
مبانی نظری
در دنیای امروز، کسب وکارها و سازمان ها دائما در حال تغییر و تحول هستند . >14@با توجه به این تغییرات، سازمان ها نمی توانند در مورد تحقق اهداف خود اطمینان حاصل نمایند، لذا در پاسخ به تغییرات موجود و به منظور کاهش آسیب به بازسازی و بهبود شرایط خود می پردازد .. بر اساس نظریه کارمن وجوز امروزه سرمایه ها از شکلسنتی سرمایه اقتصادی به شکل سرمایه های روا نشناختی تغییر یافته اند می آورند. از نگاه کارمن وجونز، سرمایه روا نشناختی، عامل کلیدی تأثیرگذار بر موفقیت در سازمان است .به عبارت دیگر سرمایه روا نشناختی با ایجاد بستری مناسب موجب ظهور عملکرد بهتر درسازمان میشود >5@برخورداری از سرمایه روان شناختی باعث افزایش انگیزه افراد و شناسایی سرمایه روانشناختی افراد، به عنوان ابزاری برای بهبود عملکرد آنها در نظر گرفته میشود >2@
در یک فرآیند تعلیلی و تبیینی دامنه دار، لوتانز بر نقش سرمایه روانشناختی تاکید نموده است. از نظر وی سرمایه روانشناختی، سازهای ترکیبی و به هم پیوسته است که چهار مؤلفه ادراکی- شناختی یعنی امید ، خوشبینی ، خودکارآمدی و تاب آوری را در بردارد . این مؤلفه ها در یک فرایند تعاملی و ارزشیابانه، به زندگی فرد معنا بخشیده و تلاش فرد برای تغییر موقعیت های فشار زا را تداوم داده، او را برای ورود به صحنه عمل آماده نموده و مقاومت و سرسختی وی در تحقق اهداف را تضمین میکند.از این رو کرید، ماچین و هیکس ٌُُُ اذعان نمودند که این چهار منبع در یک نظام به هم پیوسته به تقویت یکدیگر و شکل دهی سپری مقاوم در برابر فشارزاها عمل میکنند. از این رو، بر اثرات ضربه گیر این منابع در موقعیت های پر تنش تاکید شده است>6@ به منظور بررسی دقیق تر لازم است مفاهیم اصلی به کار برده شده در تحقیق تعریف گردد.
سرمایه روانشناختی
یکی از مفاهیم کلیدی که به تازگی وارد ادبیات رفتار سازمانی شده است، موضوع سرمایه روانشناختی است >4@ در گذشته رویکرد بسیاری از رو نشناسان و پژوهشگران رفتار سازمانی بر بررسی نقاط ضعف کارکنان و آسی بشناسی رفتارهای آنان به منظور ارائه راهکارهای مناسب برای کاهش نقاط ضعف آنان متمرکز بود و به توانمندیها و جنبه های مثبت رفتار کارکنان توجهی نمی شد ، ولی با ظهور نهضت روا نشناسی مثبت گرا در دهه ًٌُُ ، این رویکرد به سوی مثبت گرایی و تأکید بر جنبه های مثبت رفتاری تغییر جهت داد و رویکردهای رفتار سازمانی مثبت گرا، سرمایه روا نشناختی و رهبری مثبت گرامطرح گردید..>13@
سرمایه روا نشناختی مانند سرمایه انسانی و سرمایه اجتماعی از سرمایه های ناملموس سازمانی است که برخلاف سرمایه های ملموس با هزینه های کمتر قابل مدیریت و رهبری می باشد و می تواند نتایج و دستاوردهای درخورتوجهی را در پی داشته باشد>12@ همچنین از نگاه لوتانز و همکاران - ًًٍَ - ، سرمایه روا نشناختی می تواند به عنوان مزیت رقابتی از طریق سرمایه گذاری بر افراد مطرح شود .از نظر لوتانز و همکاران - ًًٍْ - سرمایه روا نشناختی با تکیه بر مؤله های روا نشناختی مثبت گرا، منجر به ارتقای ارزش سرمایه انسانی و اجتماعی در سازمان می شود. >9@ این مؤلفه ها در یک فرآیند تعاملی و با رویکرد ارزشیابی به زندگی فرد معنا میبخشد، تلاش فرد برای تغییر موقع تهای فشارزا را تداوم میدهد و او را برای ورود به صحنه عمل آماده، مقاومت و سرسختی وی در تحقق اهداف را تضمین می کند. سرمایه روان شناختی می تواند مانند
