بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر به بررسی رابطه ی بین سبک زندگی اسلامی و خودکارآمدی و فرسودگی تحصیلی دانشجویان دوره ی کارشناسی دانشگاه سراسری تبریز پرداخته است. جامعه ی آماری شامل کلیه ی دانشجویان مقطع لیسانس در همه ی گرایشها بود است. نمونه ی آماری شامل 170 نفر از دانشجویان - 110 دختر و 60 پسر - بوده که به روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. برای اندازه گیری متغیر های پژوهش از پرسشنامه ی سبک زندگی اسلامی - - 1388، پرسشنامه ی خودکارآمدی شرر1و پرسشنامه ی فرسودگی تحصیلی برسو 2استفاده شد.
طرح پژوهش از نوع توصیفی و همبستگی بوده و برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش تحلیل مسیر و تحلیل واریانس چند متغیره - مانوا - استفاده شد. یافته های پژوهش نشان داد که بین سبک زندگی اسلامی و خودکارآمدی و فرسودگی تحصیلی ارتباط معنی داری برقرار است و نتایج تحلیل واریانس چند متغیره نشان داد که سبک زندگی اسلامی بالاتر با خودکارآمدی بالا و فرسودگی تحصیلی پایین در ارتباط است.
مقدمه
دوران تحصیل، دوره ی مهمی از زندگی است که در آن تغییرات شناختی و اجتماعی سریعی اتفاق میافتد - اسپیر، - 2000 1 از این رو انطباق و سازگاری با فرصتها و چالشهای تحصیلی مورد توجه پژوهشگر ان تعلیم و تربیت بوده است. ورود به دانشگاه برای برخی دانشجویان پیام آور تجربیات مثبت و برای برخی عامل فشار و استرس است. بدینسان، عواملی که موجب سازگاری هرچه بیشتر آدمی با نیازها، چالشها و تهدیدهای زندگی می شوند، بنیادی ترین سازه های موجود مورد بررسی پژوهش های اخیر می باشند - دهقانی زاده و چاری، . - 1391 در این میان یکی از مولفه های مهم برای سازگاری و انطباق با امور، سبک زندگی افراد است.
سازمان بهداشت جهانی، سبک زندگی را الگوهای مشخص و قابل تعریف رفتار می داند که از تعامل بین ویژگی های شخص، بر هم کنش روابط اجتماعی و موقعیت های محیطی و اجتماعی-اقتصادی حاصل می شود - کر،. - 2000 2 سبک زندگی لایه ی رویین و آشکار هویت یک جامعه است که نمایانگر تمایزات جوامع مختلف در زمینه ی باورها و ارزش های اجتماعی می باشد - امین پور و امین پور، . - 1392 سبک زندگی با انتخابی شدن زندگی روزمره معنا می یابد، بدین ترتیب که برخلاف جوامع سنتی، درجامعه معاصر به واسطه اهمیت یافتن خود و مسئولیت شخصی و ظهور جامعه مصرفی در زندگی، قدرت انتخاب نیز بیشتر شده است. سبک های زندگی بازنمودی از جستجوی هویت و انتخاب فردی است.
بر پایه همین واقعیت است که مفهوم سبک زندگی راهی برای تعریف ایستارها، ارزشها و همچنین نشانگر ثروت و موقعیت اجتماعی افراد است - به نقل از کرمی قهی و زادسر، . - 1392 اولین بار آلفرد آدلر - 1922 - اصطلاح سبک زندگی را مطرح کرد. از دیدگاه آدلر ریشه های سبک زندگی عبارتند از: سلامتی و ظاهر، وضعیت اجتماعی- اقتصادی خانواده، نگرش های فرزندپروری، نظام خانواده و نقش جنسیتی - به نقل از کاویانی، . - 1390 مفهوم سبک زندگی بر این اندیشه مبتنی است که هر فردی در زندگی روزمره خود از الگو یا طرح رفتاری مشخص - مانند یک نظم عادی در کار، اوقات فراغت، و زندگی اجتماعی - و تکراری پیروی میکند.
موضوع سبک زندگی بهدلیل گستره نفوذ تحلیلش درباره عقاید، عادات، انتخابهای مردم از یکسو، و قدرت هنجارآفرینیاش از سوی دیگر، اهمیت زیادی دارد. از جهتی دیگر، ادیان الهی درباره اکثر اشیا یا اشخاصی که اطراف آدمی را پر کردهاند و بسیاری از رفتارهای او، احکام، دستورالعمل و تقسیمبندی به درست و غلط یا خیر و شر دارد. بنابراین نگاه هنجاری دین به سبک زندگی آدمیان، پیگیری این موضوع از نگاه دیندارانه را با اهمیتتر میکند - علاسوند، - 1392 از ویژگیهای سبک زندگیهای جدید، تصمیمهای ناگهانی است. تولید هیجان در این سبک، بسیار دلپذیر است وغالباً هیجانها با تصمیم ناگهانی محقق میشوند.
زندگی لهوی به شدت نیازمند این هیجان است، زیرا در این زندگی آرمان وجود ندارد و فاقد نقطه وصل- بهویژه وصل به حقیقت مطلق- است. به همین دلیل فرد به شدت در معرض ابتلا به روزمرگی است و برای فرار از این روزمرگی، به تنوعطلبی هیجانآور روی میآورد. - علاسوند، . - 1392 برای یافتن بهترین نوع سبک زندگی، الگویی لازم است که همه ی مؤلفه های شناختی و رفتاری انسان را به بهترین شکل در نظر بگیرد و از طرف دیگر با یافته های مسلم علمی مخالف نباشد و همچنین دنیا و آخرت را در کنار هم ببیند و از هیچ یک از ابعاد مادی و معنوی انسان غافل نشود. می توان ادعا کرد که سبک زندگی اسلامی این گونه است.
در سبک زندگی اسلامی تنها عمق اعتقادات، عواطف و نگرش فرد سنجیده نمی شود، بلکه رفتارهای فرد سنجیده می شود. در سبک زندگی از سایر دیدگاه ها، فقط به رفتار توجه می شود و فکر و نیت انجام رفتار بررسی نمی شود، اما سبک زندگی اسلامی نمی تواند نسبت به نیت ها بی تفاوت باشد، در حالی که تاکید آن روی رفتار است، به حداقل عواطف و شناخت ها نیز نظر دارد - طغیانی، کجباف و کاویانپور، . - 1392 قواعد رفتاری در اسلام به شدت با آموزه های اسلامی در ارتباط است.
به عبارت دیگر اموری که در این دین در قالب روابط اجتماعی بیان می گردد، با مبنای اعتقادی و فکری مسلمانان روابط تنگاتنگی دارد. مهمترین مبنای اعتقادی در اسلام که اساس رفتار را شکل می دهد، بحث معرفت و ایمان است . منظور از ایمان آن است که انسان به خدا، ملائکه، پیامبران، معاد و آنچه از سوی خدا فرود آمده اعتقاد راسخ داشته باشد و آن را از دل و جان بپذیرد و از آن پیروی کند. از دیدگاه اسلام دنیا محل آزمایش و گذر است انا جعلنا ما علی الارض زینه لها لنبلوهم ایهم احسن عملا - کهف: - 7؛ ما آنچه در زمین است زینت و آرایش آن قرار دادیم تا مردم را به آن وسیله آزمایش کنیم که کدامیک عملشان نیکوتر است - به نقل از حسن دوست فرخانی، . - 1392 در سبک زندگی اسلامی انسان در جایگاهی قرار گرفته که باید پاسخگو و مسئولیت پذیر باشد.
این مسئولیت پذیری و پاسخگویی در چهار جهت است. اول خدا، دوم خود انسان، سوم مردم و چهارم ساختار طبیعت. و این طبیعت، طبیعت کسانی نیست که توحید را قبول ندارند بلکه به معنی زمین، آب، خاک، کوه، دشت، حیوان، صحرا و کل نعمت هایی است که وجود دارند - صدرالدین شریعتی، . - 1392 بهنظر میرسد بحث اصلی درباره سبک زندگی به بحث از چارچوبهای کلان رجوع میکند و آنچه در طراحی الگوی اسلامی از سبک زندگی مؤثر است، فهم چارچوبها یا اجزای اصلی گفتمان اسلام درباره آن است. سه رکن اصلی برای این الگو، میتوان مطرح ساخت: قناعت، پرهیز از مسیر لهوی در زندگی، و باور به وجود مرزبندی میان حق و باطل - علاسوند، . - 1392قناعت: قناعت به معنای اکتفا به کفاف و یک مبنا برای شکلدادن به زندگی است که در وهله اول، یک خصلت درونی زاینده است و به فرد احساس رضایت از زندگی و آرامش میبخشد.
بههمیندلیلی فرد قانع، فرد شاکر است. شکر که درواقع سرمنشأ رضایتمندی فرد در زندگی میشود، ابتدا در قلب پدید میآید، ولی سپس فرد را به انتخاب بهترین واکنش در قبال نعمتها و داشتهها سوق میدهد. این، درحالیاست که فرد غیرقانع بهطور دایم در آمال و آرزوها اندیشه میکند. آمال و آرزوها وجود ندارد و برای نداشتهها، برنامهریزی بسیار خیالپردازانه است. بههمیندلیل فرد غیرقانع بهطور دایم فرصتسوزی میکند و خود را دراینباره متهم نمیداند. پیامدهای نادیدهانگاری اصل.1 کثرتگرایی و کثیرخواهی نهفته در زیست مردم غیرقانع، تنها به ابزار و وسایل مادی زندگی متوقف نمیماند، بلکه این شیوه به ساحت درونی انسانها سرایت میکند .
روح انسان غیرقانع، روحی کثرتخواه است. در همین راستا آدمی به تلویزیون، اینترنت و هر آنچه که او را به پنجرههای تو در تو و قابی که هزاران تصویر و هزاران صوت پیدرپی میآفریند، مایلتر میشود. زندگی خانوادگی که خود نیز از مقولههای وحدت، انحصار، مرکزیتیافتگی در مکان، در سفره و در معانی مثل قوامیت است، در قاموس این فرد رنگ میبازد و افراد به سان قطبهای همنام، نیروی ربایش خود را از دست میدهند.
تمایزیافتگی در زندگی متدینان ممکن است به اشکال مختلفی صورت گیرد، ولی یکی از مفاهیم پایه دراینباره که چارچوب سبک زندگی دینی را شکل میدهد، پرهیز از زندگی لهوی است. زندگی لهوی شکلی از زیست است که اساس آن رفاهطلبی است و مبنای آن، باور به نظام حق و باطل است. تقسیمبندی به حق و باطل با نگاه هستیشناسانه و هنجارشناختی: زمانیکه تقسیمبندی به حق و باطل با نگاه هستیشناسانه و تقسیمبندی به حق و باطل با نگاه هنجارشناختی وجود نداشته باشد، فرد دلیلی فراروی خود نمیبیند تا از برخی امور بپرهیزد.
در زندگی لهوی، فرد از نظر درونی و روحی، هویمحور است. هویمحوری یعنی زندگی بدون تقسیمبندی به درست و نادرست و حق و باطل. شخص هویمحور آنچه میخواهد میگوید، آنچه میخواهد میخورد، آنچه میخواهد میبیند، آنچه میخواهد میپوشد و .... امیرمومنان علی - ع - ، این را سم مهلک حیات انسانی میداند که روح معناگرا و آخرتباور را از آدمی میستاند. سبک زندگی منطبق با معیارهای اسلامی در چارچوبی قرار میگیرد که به مقتضای آن، رخدادهای عالم به حق و باطل تقسیم میشود. توصیف نظام حق و باطل براساس آیات قرآن کریم، بحث گستردهای است. به طور اجمال، قرآن، باطل را سرابی میداند که در نگاه پندارگرایان بسیار عظیم به نظر میرسد.
