بخشی از مقاله
چکیده
محله سرچشمه به عنوان بخشی از بافت فرسوده شهر سردشت بنا به دلایلی نظیر مرکزیت جغرافیایی و ارائه خدمات بهتر، استقرار بازار و فعالیت های تجاری و فرهنگی از توان بالقوه نسبتأ بالایی برای ساماندهی بافت های فرسوده به عنوان یکی از پیش شرط های لازم برای توسعه درون زا و پایدار شهری برخوردار است. که دارای عناصری چون مشارکت مردم، رضایت مندی سکونتی، بهره مندی از تسهیلات دولتی و... می باشد.
با توجه به این که میزان هر یک از مؤلفه ها در جوامع مختلف متفاوت است. روش پژوهش تحلیلی- پیمایشی است. در مقاله حاضر، سعی بر آن است تا با استفاده از مدلSWOTنقاط قوت، ضعف، فرصتها و تهدیدهای پیش روی توسعه بافت فرسوده این محله مورد بررسی قرارگیرد. روش جمع آوری داده های آن، ترکیبی از روشهای کتابخانه ای و میدانی میباشد. در بررسیهای میدانی از ابزار پرسشنامه استفاد شده که دارای چهار بخش بوده و در مجموع 26 گویه بوده است.
یافته های حاصل از این پژوهش نشان می دهد بین مشارکت مردم، رضایتمندی سکونتی و ساماندهی بافت های فرسوده در راستای توسعه درون زا و پایدار شهری رابطه وجود دارد، نتایج نشان داد که زمینه های ساماندهی بافت در محله سرچشمه فراهم می باشد، و حرکت در مسیر توسعه درون زا و پایداری بافتهای فرسوده بدون توجه به پتانسیل های انسانی، گروهی و رضایتمندی سکونتی امری غیرقابل اجراست و در نهایت در رابطه با نتایج پژوهش نیز راهکارهایی ارائه گردیده است.
-1-1مقدمه
واژه بافت قدیمی در اذهان ساکنان و مسئولین سابقه ی طولانی دارد که متأسفانه، در چندین دهه ی گذشته، کمتر مورد توجه قرار گرفته است و این خود باعث آسیب دیدن محله های قدیمی و فرسودگی بافتهای سنتی و فضاهای معماری کهن گشته است - توسلی، - 1380 بافتهای کهن شهری علاوه بر داشتن ارزشهای مثبت تاریخی هویتی برای شهر، دارای ویژگیهای منفی بسیاری نیز هستند که از آن جمله آن میتوان به فرسودگی و ناپایداری این بافتها در مقابل سوانح و بلایای طبیعی اشاره نمود. از نقطه نظر تاریخی یکی از ویژگیهای شهر این است که در طی زمان تمام یا حداقل بعضی از اجزای آن دچار تغییر و تحول میشود.
به این معنی که پس از دوران اوج توسعه بنا به دلایلی شهر و یا قسمتی از آن به افول می گراید و سپس با تمهیداتیمجدداً حیات به آن باز گردانیده می شود - فری، - 1388 بافت قدیمی وفرسوده که در اکثر شهرهای سنتی ایران وجود دارد، روزگاری مکان و محیطی امن توام با آسایش و رفاه ساکنین آن بوده است .این بافتها با توجه به فرهنگ، ملیت و تکنولوژی آن دوران جوابگوی نیازهای اساسی آنها بوده و از یک نظم ارگانیک برخوردار بوده است - بیکزاده، - 1379 اساسی آنها بوده و از یک نظم ارگانیک برخوردار بوده است. به سیمای کالبدی بافتهای تاریخی توجه به فرسودگی روز افزون آنهاست.
بی توجهی به ساماندهی محیط و شرایط زندگی امروزی، محیطهای تاریخی و با ارزشی را به فضاهای خالی از سکنه و بی روح و بی ثمربه سیمای کالبدی بافتهای تاریخی توجه به فرسودگی روز افزون آنهاست. بی توجهی به ساماندهی محیط و شرایط زندگی امروزی، محیطهای تاریخی و با ارزشی را به فضاهای خالی از سکنه و بی روح و بی ثمرتبدیل خواهد کرد - شماعی و پوراحمد، - 1385 ارزش بافتهای قدیمی تنها در عناصر کالبدی وارزشهای معماری خلاصه نمیشود.
بلکه آنچه در این میان اهمیت بیشتری دارد، روح زندگی و فعالیت است که در این بافتها خدشه دار شده است و نیاز به احیاء و بازسازی دارد.این بافتها که در حال حاضر 68 هکتار و به عبارتی 20 درصد از فضاهای شهری کشور را در برمیگیرند در صورت عدم اتخاذ سیاستها و تدابیر جدی مدیریتی در بهسازی و نوسازی آنها تحقق توسعه پایدار را غیرممکن خواهند ساخت محله سرچشمه در شهر سردشت به عنوان یک بافت فرسوده الگویی از معماری سنتی و ارگانیک را به نمایش میگذارد، بافت این محله به جهت قدمت بالای آن در گذر زمان دچار فرسودگی کالبدی فیزیکی وبعضاٌ اجتماعی اقتصادی شده است، که این مسائل لزوم توجه به احیا- و ساماندهی این بافت را دو چندان میکند.لذا در این مقاله سعی میشود با رویکردی استراتژیک به بررسی بافت فرسوده محله مورد مطالعه پرداخته شود و در نهایت راهکارهای راهبردی برای بهسازی و نوسازی بافت قدیم و فرسوده شهر ارائه دهد.
-2-1اهداف پژوهش
شناسایی بافت فرسوده شهری شاخص های تعیین فرسودگی در بافت شهری توجه به شهرسازی مشارکتی در حقق امر بهسازی و نوسازی بافت فرسوده معرفی راهکارهایی برای بهسازی و نوسازی بافت فرسوده محله سرچشمه
-3-1پیشینه تحقیق
ادوین جان ولی.گرس - - 2008، به شناسایی مفهوم طراحی شهری پایدار و بررسی فاکتورهای اساسی مورد نیاز برای بهبود پایداری اجتماعی در پروژه های بهسازی و تجدید حیات شهری می پردازد .در این پژوهش که از طریق یک بازدید پرسش نامه ای در هنگ کنگ انجام شد، نظرات معماران، طراحان و مدیران توسعه دارایی و شهروندان محلی جمع آوری و مورد ارزیابی واقع شد. نتایج به دست آمده از تجزیه و تحلیل عوامل گوناگون نشان می دهد که باید ویژگی های مشخص طرح برای دستیابی به پایداری اجتماعی همسو شوند.
رضایتمندی از تقاضا - نیازها - آسایش، حفظ و نگهداری منابع و محیط، ایجاد محیط زندگی هماهنگ، دسترسی آسان به عملکردهای زندگی روزانه و در دسترس بودن فضاهای بازار از عوامل اساسی و مهم برای افزایش و پایداری اجتماعی در پروژه های نوسازی شهری محلی محسوب می شوند. رتولینی - - 2010 در پژوهشی»شهرهای پایدار و نوسازی شهرها«با رویکرد نوسازی و بازآفرینی به این نتیجه رسید که شیوه مداخله در بافت های مذکور فن سالار، اقتداری و از بالا به پایین، با نگرش غیر مشارکتی و اجباری برنامه ریزان به مداخله و جا به جایی،هزینه های اجتماعی مداخله و تمایل زیاد لیکن امکان متوسط یا کم مشارکت سرمایه گذاربوده است.
لئونارد دهل - - 2012، در مقاله ای تحت عنوان »شناسایی مبتنی بر بافت محله های قدیم شهری در حیدرآباد، هند با استفاده از داده های سنجش از راه دور« با رویکرد بهسازی و نوسازی به این نتیجه رسید است که نقشه ی محل بافت فرسوده به منزله یک ابزار کارآمد در شناسایی مناطق پر جمعیت به خصوص از شهرستان و می تواند به عنوان یک منبع قابل اعتماد در آسیب پذیری و ارزیابی انعطاف پذیری در مرحله بعد استفاده می شود.روش ارائه شده اجازه می دهد تا برای تجزیه و تحلیل سریع و مقایسه داده های چند زمانه و می تواند در بسیاری از در حال توسعه متراکم شهری در سراسر جهان استفاده می شود.
شاطریان و همکاران - - 1391، در مقاله ای تحت عنوان »سنجش میزان رضایتمندی ساکنان بافت قدیم شهر آران و بیدگل از شاخص های کیفیت زندگی« در قالب الگوی بهسازی و سامان دهی به این نتیجه رسیدند که در بین بخش های مختلف، میزان رضایت مندی ساکنان بافت قدیم شهر در شاخص های اجتماعی بیش تر از سایر بخش ها بوده و شاخص اقتصادی در رتبه دوم و بعد از آن شاخص خدماتی قرار دارد، این در حالی است که شاخص کالبدی کم ترین میزان رضایت مندی را دارا بوده است. بنابراین، می توان گفت که اهداف اجتماعی به نسبت اهداف دیگر، مؤثرتر واقع شده و مطلوب نظر ساکنان قرار گرفته است.همچنین نتایج آزمون فرضیات نشان می دهد که میان پایگاه اقتصادی- اجتماعی افراد و میزان رضایت مندی از کیفی زندگی رابطه ی معنادار وجود دارد.
میرنجف موسوی و همکاران - - 1391، در مقاله ای تحت عنوان»بررسی نقش سرمایه اجتماعی در نوسازی و بهسازی بافت های فرسودهی مطالعه ی موردی شهر سردشت« درقالب الگوی نوسازی و بهسازی بافت فرسوده به این نتیجه رسیدند که مشارکت اجتماعی، اعتماد اجتماعی، تعاون و همیاری دارای رابطه ی معنادار با نوسازی و بهسازی بافت فرسوده محلات و علاقه به جامعه، روابط خانوادگی و دوستان به دلیل ارتباط ضعیف با نوسازی و بهسازی، معنادار نیست.
ابراهیم زاده و ملکی - - 1391، در مقاله ای تحت عنوان»تحلیلی بر سامان دهی ومداخله در بافت فرسوده ی شهری - مطالعه ی موردی : بافت فرسوده ی شهر خرم آباد - درقالب الگوی سامان دهی و مداخله در بافت فرسوده ی شهری به این نتیجه رسیدند که دسترسی آسان به نقاط دیگر شهر، وجود مسجدمحلّه به عنوان مرکزمحلّه در بافت فرسوده و تسهیل امکان مداخله در بافت مهم ترین نقاط قوت است.
-4-1فرضیه های تحقیق
-1با توجه به اینکه اغلب ابنیه موجود ریز دانه و کوتاه مرتبه بوده - یک طبقه یا دو طبقه - و در ساخت آن از مصالح نازل و کم دوام استفاده شده ،بهسازی و نوسازی در محله سرچشمه می تواند راهکاری مناسب جهت بهبود وضع موجود باشد.
-2با تقویت نهادهای مردمی و محلی به موفقیت در طرح های مشارکتی در روند بهسازی و نوسازی بافت فرسوده و تاریخی محله سرچشمه می توان رسید.
-5-1روش تحقیق
پژوهش حاضر دارای ماهیت نظری کاربردی و از نوع توصیفی با تحلیل محتوی بوده که روش جمع آوری داده های آن، ترکیبی از روشهای کتابخانه ای و میدانی میباشد .در بررسیهای میدانی از ابزار پرسشنامه استفاد شده که دارای چهار بخش بوده و در مجموع 26 گویه: 5 گویه نقاط قوت، 9 گویه ضعفها، 5 گویه فرصتها و 7 گویه تهدیدها را شامل شده است..شناسایی و تعیین نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدیدهای محله مورد مطالعه، طی دو مرحله مطالعه ی میدانی صورت صورت گرفته است.
مرحله ی اول از طریق پرسشنامه با افراد محله و مصاحبه با کارشناسان خبره و اساتید در زمینه مورد نظر محله یوسفی از نظر نقاط چهارگانه شناسایی و تعیین گردید. در مرحله ی دوم، داده های پرسشنامه ها جمع آوری، تلفیق و جمع بندی گردید و به کمک مدلSWOT به بررسی وتحلیل داده ها مبادرت گردیده است. در نهایت به تدوین راهبردهایso،st،wo وwt جهت عملیاتی کردن برنامه های بهسازی و نوسازی در محله پرداخته شده و استراتژیهای مناسب تدوین و ارائه گردید.
-2مفاهیم،دیدگاه ها، مبانی نظری
-1-2فرسودگی
به لحاظ لغوی فرسودگی به معنای پوسیدگی و کهنگی است .فرسودگی به لحاظ ماهوی جزء ذات و جوهره ی هر شکل انسان ساخت است که در طول زمان و برابر فعالیت و تغییرات مکرر و پیوسته حاصل میشود لذا مفهوم فرسودگی علاوه بر ویژگی مکانی به لحاظ زمانی نیز قابل شناسایی و اندازه گیری است .فرسودگی به معنای واقعی آن مترادف با اضمحلال و ناکارآمدی تدریجی و گام به گام یک مکان در طی یک دوره زمانی مشخص است. - عباسی، - 1385 -2-2انواع بافت فرسوده شهری
- بافت های شهری دارای میراث تاریخی و فرهنگی - بافت قدیم -
- بافت های شهری معمولی فاقد میراث ویژه تاریخی و فرهنگی
- بافت های فرسوده روستایی- شهری
- بافت های حاشیه ای - خودرو - - عباسی، - 1385
-3-2بهسازی
شامل سلسله اقداماتی است که به منظور بهبود کالبد، که در نتیجه فرسایش فعالیت تحقق یافته است، درکوتاه مدت صورت میپذیرد. در واقع بهسازی زمانی صورت میگیرد که فرسودگی نسبی فضا از لحاظ عملکردی حادث شده باشد - آئینی،. - 1386
-4-2نوسازی
نوسازی زمانی انجام میشود که فضای شهری، مجموعه و یا بنا از کارکردی مناسب و معاصر برخوردار بوده ولی فرسودگی نسبی کالبدی فضایی سبب کاهش بازدهی و کارایی آن شده است. نوسازی مجموعه اقداماتی را شامل میشود که در عین حفاظت بنا، مجموعه و یا فضای شهری کهن، سازمان فضایی مربوط را معاصرسازی نموده و امکان بازدهی بهینه آن را فراهم آورد. - فلامکی،
