مقاله بررسی علل تاخیرات پروژه های ساختمانی با استفاده از شاخص RII

بخشی از مقاله

*** این فایل شامل تعدادی فرمول می باشد و در سایت قابل نمایش نیست ***

بررسی علل تاخیرات پروژه های ساختمانی با استفاده از شاخص RII

چکیده:

عمده ترین معضلی که اغلب پروژه های بزرگ با آن مواجه هستند تأخیر در فازهای مختلف و در نهایت اتمام کار پروژه میباشد؟تأخیر، عمل یا رویدادی است که زمان مورد اشاره در قرارداد برای انجام عملی خاص را طولانی تر کند و بصورت طولانی کردن مدت زمان فعالیت ویا به تعویق افتادن تاریخ شروع آن ظاهر میگردد.

اگر بهره برداری از پروژه ها با تأخیر مواجه شوند، ضمن اتلاف سرمایه های ملی برخی از آنها توجیه فنی و اقتصادی خود را از دست خواهند داد و بدیهی است که عدم اجرای موفق و به موقع این پروژه ها از نظر زمان و هزینه بهینه، علاوه بر پیامدهای منفی اعم ازکیفیت نامناسب و×؟؟؟موجب سلب اعتماد شهروندان از مسئولین نیز خواهد شد.در صورت شناسایی علل تأخیرات احتمالی در شروع هر پروژه، میتوان با انجام اقدامات پیشگیرانه از وقوع تأخیرات جلوگیری نموده یا آنها را کاهش داد که عواید قابلتوجه ای را برای اقتصاد کشور بهدنبال خواهد داشت.

از این رو دراین مقاله به بررسی اجمالی مطالعات مربوط به تاخیرات وعلل آن درپروژههای ساختمانی پرداخته شده است، سپس با استفاده از شاخص اهمیت نسبی((RII تاثیر عوامل ایجاد کننده تاخیر،رتبهبندی شده ومهمترین عوامل ایجادکننده تاخیر در پروژه ها شناسایی شده اند.

واژههای کلیدی: تاخیرپروژه، عوامل تاخیرپروژه، شاخص اهمیت نسبی (RII) ،پروژه ساختمانی

-1مقدمه

دراستانداردهای مدیریت پروژه به برنامه ریزی و داشتن استراتژی و همچنین پیش بینی رخدادها و ریسک های پروژه و برنامه ریزی برای پاسخ گویی به آنها قبل از شروع پروژه اهمیت زیادی قائل شده است .در دنیای مدیریت کنونی تکیه بر دانش کسب شده و استفاده از تجارب و نظرات خبرگان از اصول مسلم مدیریتی است. به کارگیری اصل فوق در پروژه های ساختمانی به دلیل کثرت آنهاو همچنین میزان سرمایه گذاری که در آنها صورت میگیرد،اهمیت ویژه ای پیدا می کند.

افزایش مدت پیمان از مهمترین مشکلات موجود در صنعت ساخت و ساز کشور میباشد. مقدار این تاخیر با توجه به فضای حاکم بر امور قراردادها، وجود یا عدم وجود اعتبار، تجربهی پیمانکاران، تجربهی مشاوران، مسایل مربوط به تدارکات، وجود مصالح و عواملمحیطی موجود دستخوش تغییر است. مسئله افزایش مدت پیمان در کشورهای در حال توسعه، مخصوصاً در منطقه ی خاورمیانه به دلیل پررنگ تر بودن موضوع بسیار مورد توجه است.

ایران به عنوان یکی از کشور هایی که اکثر پروژه های انجام شده در آن با مسئله تاخیر روبرو هستند از این موضوع مستثنی نیست. متأسفانه در کشور، اکثر پروژه ها با وجود داشتن مشاور، پیمانکارونظارت کارفرما، با تنگناها و نارسائی هایی از قبیل افزایش هزینه، تأخیر در اجرا و دیگر مسائل جانبی مواجه شده اند و این امر باعث سنگین شدن گردش کار و در بعضی موارد به توقف پروژه منجر گردیده است.

کندی و عدم پیشرفت در اجرای پروژه های عمرانی شهری که سبب عدم ایجاد مدیریت شهری پایدار می گردد، حاکی از وجود موانع و مشکلات ریشه ای در اجرای طرحهای ارزشمند شهری میباشد که بازسازی و توسعه فضای شهری را بطور جدی در معرض تهدید قرار می دهد و از آن می توان بعنوان بحران پروژه های عمرانی نام برد.[1] تاخیر در اجرای پروژهها، افزایش هزینها، کاهش اثربخشی، پایین آمدن کیفیت کار و متعاقباً صرف بودجه ،پرداخت تعدیلها،

مابه التفاوتها جهت جبران خسارات ناشی از این تاخیر را به دنبال خواهد داشت. مضافاً عـدم استفـاده به موقع از درآمدهـای پروژه، عدم بازگشت به موقع سرمایه در نتیجه غیر اقتصادی شدن پروژه ، افزایش هزینههای پروژه و ناکارآمد کردنو نهایتاً ایجاد تنشهای اجتماعی و سیاسی در منطقه طرح از جمله پیامدهای تأخیر در اجرا میباشد.

تاکنون مطالعات متنوعی در مورد تأخیرات انجام شده است که برخی از این مطالعات درصدد تبدیل تأخیرات پروژه ها به مقادیر کمی بوده اند و به کمک روشهای مختلف این موضوع را بررسی نمودهاند. [2] برخی دیگر از تحقیقات به بررسی تأخیرات در یک صنعت یا یک کشور بخصوص پرداخته اند که میتوان به بررسی دلایل

تأخیر و افزایش هزینه ها در پروژه های ساختمانی نیجریه[3]، شناسایی دلایل تأخیرات در صنعت ساخت لبنان.[4]بررسی پروژه های بزرگ عربستان[5] ، گزارشهای پیشرفت 164 پروژه ساختمانی و 28 پروژه بزرگراه در سالهای1997- 1996در اردن [6]،عوامل موثر در تأخیرات پروژه های فرودگاهی ایران[7]، اشاره کرد.پس از بررسی این تحقیقات میتوان نتیجه گرفت که نقش عوامل اصلی پروژه کارفرما، مشاور وپیمانکار از اهمیت بسزائی برخوردار بوده وشایسته است که هر سه عامل با نظام مند کردن مدیریت پروژه ها وبا ایجاد نگرشی فرآیندی به علم مدیریت پروژه در سطح کلان ودر رسیدن به این هدف تلاش نمایند. در این مقاله سعی شده است تا دلایل کلیدی که منجر به افزایش زمان پروژه های ساختمانی درکشورایران می-گرددشناسائی وسپس با استفاده از یک مطالعه میدانی از تجربیات مدیران فعال و صاحبنظر در پروژه های شهری وبا کمک شاخص اهمیت نسبی، میزان اثر گذاری هرعلت درقالب 10گروه مشخص گردد.

.
-2بررسی اهمیت تاخیرات و دلائل آن

تاخیر، عمل یا رویدادی است که زمان فمورد اشاره در قرارداد برای انجام عملی خاص را طولانیتر کند. به طور کلی تاخیراتفناشی از علل مختلفی هستند که از عملکرد گروه های درگیر پروژه ایجاد میشوند. موفقیتفپروژه رسیدن به اهداف از پیش تعیین شده تعریف میشود. در یک پروژه موفق، اجرای فنی فپروژه به خوبی صورت گرفته، زمانبندی حفظ شده و هزینههای بودجهبندی شده نیز حفظفشدهاند. با ارزیابی و تحلیل سه گانههای مدیریت پروژه ( زمان، کیفیت و هزینه) وفبررسی عوامل مختلف موثر بر حصول نتیجه یک پروژه، این امر که عملکرد زمانبندیفبهترین شاخص موفقیت پروژه محسوب میشود، اثبات میشودل هزینه های ناشی از تاخیرات را می توان به دو دسته کلی هزینه های کمی و هزینه های کیفی تقسیم بندی کرد .هزینه های

کمی را براحتی می توان با کمک ابزارها در علوم اقتصاد مهندسی و ... تخمین زد، ولی هزینه های کیفی نامشهود بوده و مبلغ نقدینگی بابت آنها پرداخت نمی شود که برخی از مهمترین قسمت های این دو نوع تاخیر به شرح زیر می باشند..[8]

هزینه های کمی: هزینه دیر رسیدن به بهره برداری یا سود از دست رفته. هزینه ناشی از گران شدن منابع مصرفی مصالح و....

افزایش هزینه منابع کاری ،نیروی انسانی و تجهیزات و....

هزینه تمدید مجوزهاوپیمان نامه ها هزینه بهره سرمایه صرف شده. هزینه های کیفی:

ضرر از دست دادن بازار رقابت در مدت زمان تاخیر. ضرر ناشی از دست رفتن اعتبار شرکت.

غیر اقتصادی شدن پروژه که یا رقبا با انجام پروژه مشابه باعث غیر اقتصادی شدن پروژه می شوند و یا ماهیت پروژه وابسته به زمان است (اکثر پروژه ها ی وابسته به اینترنت و تکنولوژی های جدید که سریع تغییر می کنند).
ضرر ناشی از کاهش درآمد دولت و رفاه اجتماعی مردم.

ضرر ها و مشکلات غیر مالی اجتماعی ،فرهنگی و سیاسی(پروژه هایی با کارکرد رفاه عمومی مانند ساخت نیروگاهها و..).[8]

-3روش تحقیق
روش تحقیق بکار گرفته در این مقاله ،مطالعه میدانی از طریق پرسشنامه است.برای جمع آوری اطلاعات از 06 مهندس عمران و معماری که تجربه و دانش کافی در زمینه پروژههای ساختمانی داشتند(گروه خبره) و به طور رندم هم از کارفرمایان، مشاوران و پیمانکاران پروژههای ساختمانی بودند،استفاده گردید.

بدین ترتیب که ابتدا پرسشنامهای تهیه گردید که در آن لیستی از عواملی که سبب تاخیر پروژه میشوند قرارداده شد ،سپس این پرسشنامه را برای مطالعه در اختیار جامعه آماری قرار دادیم. از آنها خواسته شد که اگر دلیل دیگری علاوه بر موارد ذکر شده مدنظرشان هست ،ذکر کنند و پس از بررسی مجدد دوباره لیست عوامل تاخیر پروژه اصلاح گردید و مجدداً در اختیار آنها

قرار گرفت.
با توجه به مطالعات انجام شده ونظرخبرگان، 68عامل مختلف ایجاد تاخیر پروژه شناسایی شدوسپس برای نتیجه گیری بهتر در 11 گروه طبقه بندی گردید، گروه های مختلفی که در یک پروژه تاخیر ایجاد میکنند شامل -1:مشاور-2 پیمانکار-3 کارفرما -4 قوانین ومقررات -5 عوامل خارجی -8 طراحی پروژه -7 تجهیزات -6 نیروی انسانی -9 مصالح -11 پروژه میباشند.
هرگروه دارای زیر شاخه هایی است که سبب میشود آن گروه باعث ایجاد تاخیر پروژه گردد.
از آنجایی که وضعیت هر معیار در هر یک از دلائل تاخیر به صورت دقیق قابل بیان نمی باشد و دارای ابهام و عدم اطمینان خواهد بود، وضعیت معیار ها و آلترناتیو ها به صورت متغیر های زبانی در نظر گرفته میشود. 5 گزینه مقیاس لی کرت از 1 برای سطح اهمیت خیلی کم تا 5 سطح اهمیت خیلی زیاد برای هر علت تاخیری استفاده میشود.

در مرحله دوم از این افراد با تجربه در زمینه ساخت و ساز خواسته شد که سطح اهمیت هر عامل تاخیر پروژه را با توجه به پروژههایی که خودشان تاکنون با آنها سروکار داشتهاند از میان 5 گزینه، خیلی کم اهمیت(عدد(1کم اهمیت(عدد(2 اهمیت متوسط (عدد (3 و و اهمیت زیاد(عدد(4 ، اهمیت خیلی زیاد(عدد(5 وزن دهی کنند.

-4مقیاس لیکرت:

مقیاس لیکرت از نام مبتکر آن Renisis Likert گرفته شده است. مقیاس لیکرت یک مقیاس یک بعدی است که عموماً بین 4 تا 7گزینه دارد و معمولاً  گزینه بسیار معمول است. هر گزینه دارای یک برچسب میباشد. اعدادی که به هر گزینه

اختصاص دارد تا میباشد.پاسخ دهندگان یک گزینه را که با نظر آنها مطابقت دارد انتخاب میکنند.[9] مقیاس لیکرت 5 گزینهای که در این مقاله از آن استفاده شده است.

1

-5روش تعیین سطح اهمیت دلایل تاخیر پروژه

Sambasivan وSoon ،[10]برای رتبه بندی دلایل تاخیرات از شاخص آماری RII استفاده کردند،RII مخفف عبارت Relative Importance Index می باشد.در این مقاله نیزبه منظور رتبهبندی فاکتورهاوگروهها برای تعیین سطح اهمیت آنها در تاخیر پروژه ازشاخص آماری RII استفاده میکنیم.

شاخص اهمیت نسبی در واقع بیان کننده اهمیت هر کدام از عوامل طبق پاسخ جامعه آماری نسبت به عوامل دیگر است.×برای بدست آوردن شاخص اهمیت نسبی از فرمول زیر استفاده میگردد:

= W وزنی که به هر عامل توسط افراد خبره داده میشود(از 1 تا *(5تعداد افرادی که آن رتبه را انتخاب کرده اند. = A بیشترین رتبه که برای عوامل در نظر گرفته میشود،در این مقاله این عدد برابر 5 میشود.

= N تعداد کل افراد که پرسشنامه را پر کردهاند(در این مقاله 81 نفر)

RII بازهای بین صفر و یک خواهد داشت. بیشترین RII نشان دهندهی بالاترین و مهمترین عامل تاخیر پروژه میباشد.

پس از جمع آوری پرسشنامه ها وجمع زدن داده ها،برای هر عامـل تـاخیر پـروژه مشـخص میگـردد کـه از ایـن 81نفـر چنـد نفرگزینه با اهمیت خیلی زیاد،زیاد،متوسط،کم ویا خیلی کم اهمیت را انتخاب کرده اند.سپس با کمک فرمول ،شـاخص اهمیـت نسبی RII برابر هر عامل محاسبه گردید.

نحوه محاسبه RII درردیف 1 مشاور(دقت پایین در برآورد احجام):

تعداد افرادی که سطح اهمیت عامل دقت پایین درعامل برآورد احجام را خیلی زیاد انتخاب کرده بودند 15 نفر،تعداد افرادی که گزینه زیاد را انتخاب کرده بودند 25 نفر وکسانی که گزینه متوسط را انتخاب کرده بودند 18 نفروتعداد کسانی که گزینه اهمیت کم را انتخاب کرده بودند 3 نفر وتعداد کسانی که گزینه خیلی کم اهمیت را انتخاب کرده بودند 1 نفر بود،بنابراین WوRII به صورت ذیل بدست میآید:

بدین ترتیب عوامل وگروههایی که بیشترین و کمترین اهمیت را در تاخیر پروژه ساختمانی داشتند مشخص گردید.

در جدول زیر ،21 عاملی که جزء مهمترین عواملی هستند که منجر به تاخیر پروژه میگردند ،به ترتیب اهمیت،لیست گردیده است.