بخشی از مقاله
بررسی عوامل جامعه شناختی ارتکاب جرائم در بین زنان زندانی شهر کرمان در سال 1392
چکیده
پژوهش حاضر با هدف بررسی عوامل جامعه شناختی ارتکاب جرائم در بین زنان زندانی شهر کرمـان در سـال 1392 انجـام شد، روش پژوهش توصیفی از نوع همبستگی بود. با توجه به هدف پژوهش، جامعه آماری این پژوهش را کلیه زنان زنـدانی شهر کرمان تشکیل دادند. و با استفاده نمونه گیری تصادفی ساده و جدول مورگان با واریانس خطای 0,05 حجم نمونـه 219 نفر برآورد شد و برای جمع آوری داده ها از ابزار پرسشنامه محقق ساخته در رابطه با جرائم زنان با پایایی 0/72 استفاده شده است. پس از جمع آوری ادبیات و پیشینه پژوهش وآراء و اندیشه های صاحب نظران ، داده هـا ی مـورد نیـاز جمـع آوری و سپس با استفاده از نرم افزار spss در دو سطح توصیف و استنباط و بـا اسـتفاده از آزمونهـای ضـریب همبسـتگی پیرسـون ،تحلیل واریانس f و تحلیل رگرسیون چند متغیره مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان از وجـود رابطـه بـین عوامـل جامعه شناختی و بروز جرم در زنان زندانی شهر کرمان داشت.
واژگان کلیدی: عوامل جامعه شناختی، جرائم زنان، زندان
.1 مقدمه
انسان ها از گذشته ای دور تا کنون در پی شناخت علل و عوامل ارتکاب جـرائم و کجرویهـا بـوده انـد. از دیـد جامعـه شناختی، کجروی به عنوان یک واقعیت اجتماعی همواره در طول تاریخ بشری در اشکال مختلف و نسبت های متفاوت وجود داشته است. در بینش جامعه شناختی در تحلیل ارتکاب جرم روی چند نکته تأکید می شود. یکی اجتماعی بودن این پدیـده و دیگری نسبیت آن است .( گیدنز ، .(135 :1998 جامعه شناسان، ارتکاب جرم را پدیده ای اجتماعی دانسته اند چـون معتقدنـد همانطوری که علت هر امر اجتماعی را باید در امر اجتماعی دیگر جستجو کرد، ارتکاب جرائم نیز نتیجـه شـرایط اجتمـاعی و محیطی است. تاکنون نظریات متفاوت از موروثی بودن و تأثیر عوامل کروموزوم ها و نیازهای جسمی مجرم تا تـأثیر مسـایل اجتماعی بر ارتکاب جرائم از سوی صاحبنظران ارائه شده است. با توجه به پیچیدگی رفتار آدمی نمی توان یـک عامـل را بـه عنوان عامل مسلط رفتار ارتکاب جرمی تلقی کرد. بلکه عوامل متعدد منجر به پیدایش رفتار ارتکـاب جرمـی مـی گـردد کـه شناخت این عوامل نباز به پژوهش و بررسی دارد. ( ربیعی ، .(43 :1387 گلچین، (1385) متغیرهایی کـه بیشـترین تکـرار و
1
تأیید را در ارتباط با ایجاد، زمینه سازی و تقو یت رفتار ارتکاب جرمی وبزهکـاری نوجوانـان موثرنـد را بـه ترتیـب : پایگـاه اقتصادی اجتماعی، میزان ارتباط نوجوان با گروه دوستان ناهمنوا و تمایل و عضویت در آن گروه ها، نوع و میزان نظـارت و کنترل والدین بر رفتار نوجوانان و میزان گسیختگی و نابساما نی خانواده دانسته اسـت. از آنجـا کـه پدیـده هـای اجتمـاعی بایکدیگر رابطه متقابل و تنگاتنگ دارند. برای پدیده جرم و بزهکاری نیز نمی تـوان تنهـا یـک عامـل را عامـل وقـوع جـرم دانست. گرچه در تبیین علل وقوع ارتکاب جرم عوامل شخصی و محیطی هر دو مورد توجه می باشد لیکن فرض کلی بر این است که عوامل محیطی نیروی غالب است و عوامل شخصی را تحت تأثیر قرار می دهد از بررسی ها چنین بر می آید که هر چند هنوز میزان جرایم زنان نسبت به مردان پایین است اما روند رو به رشد جرایم زنان محسـوس اسـت. (مـاکوبی ، : 1979 .(112 از سوی دیگر مسأله جرم و ارتکاب جرم اجتماعی تنها منحصر به مردان نمی باشد و زنان نیز از صدمات ایـن معضـل اجتماعی در امان نیستند و به دلیل شرایط نابسامان اقتصادی-اجتماعی، گرایش روز افزون برای ارتکاب به جـرایم بـه چشـم می خورد. بالا بودن جرایم زنان آثار و عواقب نامطلوب دارد که جبران آن مشکل می باشد. متلاشی شدن خانواده ها، تزلزل در ارزشها و هنجارهای اجتماعی که جامعه بر پایه آن استوار است از پیامدها و آثار نـامطلوب جـرایم مـی باشـد. ملکمیـان و شریفیان (1388) نشان داده اند که جرایم زنان بیشتر شامل اعتیاد، روسپیگری، سرقت و قتل بوده است ایـن جـرایم در فقـر اقتصادی، بیکاری، فقدان والدین، والدین معتـاد، سـطح تحصـیلات، سـن پـایین ازدواج، محـیط زنـدگی نـا مناسـب، از هـم گسیختگی خانواده و تا حدودی کم بودن میزان تعلقات اجتماعی ریشه دارد. افـراد مجـرم دوران کـودکی و نوجـوانی خـوبی نداشته اند آنها معمولا مورد بی توجهی و بی مهری و تنبیه شدید بدنی قرار داشته اند و برای خلاص شدن از چنین وضـعیتی یا دست به فرار زده اند یا تن به ازدواج های زودرس داده اند که در هر صورت با شکست مواجهه شده اند و دست به ارتکاب جرم و جرم زده اند. احمدی و نوری و موسوی((1384 همبسته های رفتار بزهکارانه را چنـین بیـان کـرده انـد: کـه پایگـاه اقتصادی- اجتماعی، وابستگی های دوستانه، خانواده و مدرسه، نابسامانی خـانواده، تحصـیلات والـدین، بعـد خـانواده، سـطح دینداری، استفاده از رسانه های جمعی و نظارت خانواده همگی با رفتار بزهکارانـه رابطـه داشـته اسـت. همینطـور صـالحی و حجازی (1385) در پژوهشی بیان نمودند که عامل خانواده و گروه همگنان؛ اعمال کنترل شدید؛ وضعیت اقتصـادی و امـور فرهنگی - آموزشی 89/89 درصد واریانس عوامل موثر در بروز ارتکاب جرمات اجتماعی را تبیین می کند. و بین این چهار عامل، عامل خانواده و گروه همگنان بالاترین میزان تبیین واریانس ارتکاب جرمات اجتماعی را دارد.
ساترلند می نویسد غالبا شرایط زیر در خانواده موجب ارتکاب بزه فرزندان می شود : 1ـ بزهکاری سایر افراد خانواده یا فساد اخلاقی و الکلی بودن سایرین.
2ـ فقدان والدین در اثر فوت یا طلاق یا ترک یکدیگر. 3ـ عدم کنترل والدین در اثر غفلت یا علل دیگر.
4ـ ناسازگاری موجود در منزل نظیر تحکم یکی از اعضای خانواده، حمایت زیاد از بعضی از فرزندان یا اشتیاق زیاد نسـبت بـه آنها، سختگیری بیش از حد معمول، حسادت بعضی از افراد نسبت به دیگران، شلوغی وضع خانواده و دخالت بستگان و غیره. با توجه به یافته های پیشین مشخص می شود که از هم پاشیدگی خانواده، از دست دادن پدر یا همسر به عنوان سرپرسـت و نان آور خانواده زن را در شرایطی که استقلال اقتصادی یا تکیه گاهی نداشته باشد، با مشکل روبرو می سازد. اگر به دلایلی، چون بی سوادی یا کم سوادی و ناآگاهی اجتماعی و نداشتن منبعی برای تأمین معاش و فقدان مرجعی برای تـأمین نیازهـای مادی و فرار از فشارهای زندگی به راههای خارج از هنجارهای مرسوم اجتماعی متوسل می شوند .( کـی نیـا ، . (93 : 1380 در این مطالعه سعی بر این است به این سوال اساسی پاسخ داده شود که: چه عوامل جامعه شناختی در بـروز انـواع جـرم در بین زنان زندانی موثر اند ؟ زیاری((1388 و شاهیوندی، رییسی وانانی و شیخی((1388 به ترتیب نشان داد اغلب مجرمان از گروه های پایین درآمدی و اقشار فقیر بوده اند و بیکاری عامل مؤثر در ارتکاب جرم و سرقت بیست درصد جرایم را تشکیل
می دهد وبین تعداد جرایم و محلات مسکونی رابطه معنـاداری وجـود دارد. همچنـین پـائولو و همکـارانش (2009) نشـان میدهد که متغیر برخوردهای اجتماعی در نوع رفتار افراد تاثیر دارد به گونه ای که زندانیانی که در همسایگی افراد خوب، رشد کرده بودند احتمال بروز جرائم مخصوصا جرائم جنایی کمتری داشته اند. بانانو و همکارانش((2008 نشـان دادنـد کـه سـطح بیکاری، تحصیلات و نرخ شهرنشینی بر جرائم تاثیر دارد. پژوهش حاضر که به زمینه های اجتماعی مـؤثر در ارتکـاب جـرم زنان توجه دارد بی تردید وقوع جرم و نوسانات کمی و کیفی آن را معلول عللی می داند که در جامعه ایجاد شده اسـت. ابتـدا باید توجه داشت که در وقوع ارتکاب جرم عوامل شخصی و محیطی هر دو مؤثر می باشند .فرضیه اصلی این پـژوهش بیـان می کند: بین عوامل جامعه شناختی و جرم زنان زندانی رابطه وجود دارد.
و فرضیه های فرعی گویای موارد زیر است:
1ـ بین میزان از هم گسیختگی خانوادهها با بروز جرم دربین زنان زندانی رابطه وجود دارد.
2ـ بین محیط زندگی (از نظر تماس با افراد مجرم و سابقهدار) با بروز جرم دربین زنان زندانی رابطه وجود دارد. 3ـ بین پایگاه اقتصادی-اجتماعی با بروز جرم دربین زنان زندانی رابطه وجود دارد.
4ـ میانگین بروز جرم دربین زنان زندانی بر حسب میزان تحصیلات متفاوت است .
پس با توجه به اهمیت متغیرها و فرضیات ذکر شده برانیم تا به بررسی رابطه بین عوامل جامعه شناختی بر بروز انواع جرم در بین زنان زندانی شهر کرمان بپردازیم.
.2 چارچوب نظری پژوهش
با توجه به مبانی نظری و سوابق تجربی پژوهش می توان چنین گفت که تا کنون هیچ نظریه واحدی نتوانسته اسـت تاثیر متغیرهای مستقل فردی و اجتماعی بر فرد را تبیین کند . بنابراین در این پژوهش تبیین علل و عوامل اجتماعی مـوثر بر کج رفتاری و جرم زنان ، از تلفیق نظریه های مطرح شده در مکتب کارکرد گرایی به ویژه نظر یه های آنـومی از جملـه نظریه های آنومی دورکیم، مرتن ، ویلیام گود وهمچنین نظریه ، کنترل اجتمـاعی هیرشـی و همنشـینی افتراقـی سـاترلند استفاده شده است . بنابراین بررسی تاثیر متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته( جرم زنان ) مبتنی بر الگویی تلفیقی و ترکیبی است.
در نظریه های کنترل اجتماعی فرض شده که همه به طور طبیعی انگیزه ارتکاب کج رفتاری را دارند و نیازی بـه تبـین ایـن انگیزه ها نیست بلکه آنچه به توضیح و تبیین دارد، هم نوایی با هنجارهای اجتماعی است. تراوس هیرشی، مهمترین صـاحب نظر این رویکرد علت هم نوایی افراد با هنجارهای اجتماعی را پیوند اجتماعی آنها دانسته است. وی مـدعی اسـت کـه پیونـد میان فرد و جامعه مهم ترین علت هم نوایی و عامل اصلی کنترل رفتارهای فرد است و ضعف این پیوند یـا نبـود آن موجـب اصلی کج رفتاری است. هیرشی چهار جزء اصلی پیوند شخص با جامعه را که مانع کج رفتاری می شود به شرح زیـر توضـیح داده است:
داشتن »تعلق خاطر« نسبت به افراد و نهادها در جامعه یکی از شیوه هایی است که فرد خود را از طریق آن به جامعـه پیونـد می زند. ضعف چنین تمایلاتی و پیوندهایی موجب می شود که فرد خود را در ارتکاب کج رفتاری آزاد بداند.
افراد در هر جامعه وقت و انرژی خود را صرف دستیابی به اهداف و کسب منزلـت و حسـن شـهرت، مـی کننـد و فعالیتهـای متداول زندگی روزمره »متعهد« بوده، از کج رفتاری می پرهیزند تا موفقیتهایی را به دست آورده اند حفظ کنند.
افراد چنان خود را مشغول هم نوایی می کنند که وقتی برای ارتکاب کج رفتاری یا حتی فکر کردن به آن برایشان باقی نمـی ماند. »درگیر شدن« در فعالیتهای مربوط به زندگی روزمره ،همه وقت و انرژی آنها را به خود اختصاص می دهد و ایـن خـود موجب تقویت تعهد می شود.
3
»اعتقاد« افراد را به اعتبار اخلاقی نظام هنجارهای اجتماعی و رعایت قوانین و مقررات نیز موجـب احسـاس وظیفـه اخلاقـی نسبت به دیگران می شود و ضعف چنین اعتقادی راه را برای کج رفتاری هموار می کند.
بنابراین و بر طبق این رویکرد، بین تعلق خاطر، افراد به جامعه، تعهد آنـان بـه امـور متـداول و زنـدگی روزمـره هـم نـوا بـا هنجارهای اجتماعی، درگیر شدن آنها درفعالیتهای مختلف زندگی و اعتقاد به نظام هنجاری جامعه از یـک سـو و هـم نـوایی آنان با هنجارهای اجتماعی از سوی دیگر رابطه مستقیم و با احتمال کج رفتاری آنان رابطه معکوس دارد (هیرشی،.(90:1990 با توجه به مطالب فوق درصدد هستیم همانطور که هیرشی معتقد است پیوند بین فرد و جامعه مهمتـرین عامـل همنـوایی و ضعف آن موجب کج رفتاری است، به بررسی عوامل جامعه شناختی در ارتکاب جرم زنان در زندان کرمان پرداخته شده است.
.3 روش
با توجه به اینکه این پژوهش رابطه ی بین عوامل جامعه شناختی ( از هم گسیختگی خانواده ، محیط زندگی ، پایگاه اقتصادی-اجتماعی، میزان تحصیلات ) با جرم زنان را موردمطالعه قرار میدهد، پژوهش توصیفی از نوع همبستگی است. از منظر هدف و ماهیت نیز چون پژوهش قصد توسعه دانش برای به کارگیری را دارد از نوع کاربردی به شمار می آید. جامعه مورد مطالعه شامل کلیه زنان زندانی زندان مرکزی شهر کرمان(510 نفر) در سال1392بوده حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران بدست آمده است . بنابراین کل نمونه مورد بررسی با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی ساده219 نفر می باشد. و با استفاده از ابزار پرسشنامه محقق ساخته در رابطه با بررسی عوامل جامعه شناختی و جرائم زنانبا پایایی 0/72 و اعتبار صوری به جمع آوری داده ها پرداخته شد. و با استفاده از نرمافزار spss در قالب روشهای آمار توصیفی و آمار استنباطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است
