بخشی از مقاله
(عنوان مقاله : بررسی عوامل مؤثر بر انتقال فناوری ،موانع انتقال و راهکارها)
چکیده
هدف این پژوهش، شناسایی عوامل موثر بر انتقال فناوری ، موانع انتقال ، راهکارها و توسعه فناوری می باشد. امروزه انتقال فناوری جدید و برتر به عنوان یکی از روش های حفظ مزیت رقابتی محسوب می شود. با توجه به نرخ بالای شکست پروژه های انتقال فناوری در بسیاری از بنگاه ها، توجه به شناسایی عوامل بازدارنده و تسریع کننده جذب و توسعه فناوری از اهمیت به سزایی برخوردار است. بدین منظور به تعاریف فناوری و فرایند انتقال فناوری و تجاری سازی پرداخته شده است و موانع انتقال فناوری شناسایی و راهکارهایی در این زمینه ارائه شده است.
در این تحقیق جمع آوری اطلاعات و داده ها از طریق مطالعات کتابخانه ای و بررسی پیشینه تحقیق می باشد و بر آنیم تا با توجه به اهمیت این موضوع و تاثیر بسیاری که پرداختن به این موضوع می تواند در موفقیت صنایع داشته باشد، عوامل موثر بر انتقال فناوری را تشخیص داده و با بررسی موانع موجود در این امر گامی کوچک در پیشبرد اهداف محققین دانشگاهی و کارآفرین برداریم.
واژگان کلیدی: فناوری ، تکنولوژی، انتقال فناوری ، استراتژی ، تجاری سازی
مقدمه
فناوری عبارت است از " مجموعه ای متشکل از اطلاعات، ابزارها و تکنیک هایی که از علم و تجربه عملی نشأت گرفته اند و در توسعه، طراحی، تولید وبه کارگیری محصولات، فرایندها ، سیستم ها وخدمات مورد استفاده قرار می گیرند 1989)،."(Abetti بر این پایه واژه فناوری اغلب به نوآوریها و نوابزارهایی اشاره دارد که از اصول و فرایندهای تازه یافته دانشی بهره میگیرند. از این رو مقوله فناوری ممکن است در بدو مواجهه عجیب و محیر العقول جلوه کند، لیکن چنین نیست. حتی نوآوریهای بسیار کهن مانند چرخ هم نمونههایی از فناوری بوده و به شمار میروند. از مصداقهای فناوری نزد قدما فوت کوزهگری بودهاست. فناوری همان تسلط و تبحر انجام کار و توانایی انجام کار در تمامی سطوح و زمینهها است. یعنی طراحی، ساخت، استفاده، تعمیر و نگهداری و تحقیق و توسعه و غیره میباشد.
امروزه بسیاری از فناوریها در نتیجه پژوهش به دست میآیند و پژوهشگاههای فناوری زیادی در سراسر جهان بر پا شدهاست. تکنولوژی به معنای اصلی حداکثر استفاده از کمترین امکانات موجود میباشد.
انتقال فناوری به خودی خود شامل انتخاب روش مناسب و سپس اقدام به انتقال فناوری با روش انتخاب شده و در نهایت گرفتن بازخوردهای اطلاعاتی مناسب از فناوری انتقال یافته جهت اصلاح روش یا نحوه بکارگیری آن می باشد. (sapchoy hiyug,1385)
انتقال فناوری مقوله مهم و اساسی در ارتقای سطح فناوری یک کشور است. فناوری یکی از مهمترین پایه های اساسی رشد و توسعه اقتصادی کشورها محسوب میشود، به طوری که پیشرفتهای چشمگیر کشورهای توسعه یافته و صنعتی در زمینههای گوناگون مرهون فناوری میباشد.
تجاری سازی فرآیندی است که طی آن فناوری های جدید به محصولات تجاری موفق تبدیل می شوند. تجاری سازی یک فرآیند هزینه بر و زمان بر با نتایج بسیار نامطمئن است. هزینه های تجاری سازی بین 10 تا 100 برابر هزینه های تحقیق و توسعه و معرفی فناوری های جدید است و احتمال موفقیت بسیار پایین است.کمتر از پنج درصد ایده های جدید به صورت موفقیت آمیز تجاری می شوند. حتی در صورت موفقیت، تجاری سازی سریع رخ نمی دهد. به طور متوسط تجاری سازی تحقیقات شش سال طول می شد و اگر این نتایج رادیکال باشد مدت زمان بیشتری طول می کشد.
روش تحقیق
در این تحقیق از دوروش پیمایشی و تحلیلی استفاده شده است.
این روش به معنای فن خاصی برای جمعآوری اطلاعات نیست بلکه یک روش جمعآوری دادههاست که در آن از یک گروه خاصی از افراد خواسته میشود تا به تعدادی سؤالهای خاص پاسخ دهند. رایجترین ابزار مورد استفاده در تحقیق زمینهیابی، پرسشنامه و مصاحبه است، این روش احتمالا بهترین روش موجود برای آن دسته از پژوهندگان اجتماعی است که علاقه مند به جمع آوری داده های اصلی برای توصیف جمعیت های بزرگ هستندکه نمی توان بطور مستقیم آنهارا مشاهده کرد.
پیمایش را میتوان روشی علمی در تحقیقات اجتماعی قلمداد کرد که شامل روشهای منظم و استاندارد برای جمعآوری اطلاعات درباره افراد، خانوادهها یا مجموعههای بزرگتری از گروههای مختلف جامعه است.
اطلاعات از طریق مطالعات کتابخانه ای و بررسی پیشینه تحقیق بدست آمده است و از طریق مطالعات میدانی کسب اطلاعات شده است . تنظیم پرسشنامه توسط تعدادی از کارشناسان ، خبره ها و مدیریان امرانتقال فناوری صورت گرفته است.
مفهوم انتقال فناوری:
فناوری به منزله تمامی دانشها، محصولات، فرآیندها، ابزارها، روشها، و سیستمهایی است که در خلق کالاها یا ارائه خدمات مورداستفاده قرار میگیرد. یکی از زمینههای اعمال مدیریت فناوری که مستلزم جامع نگری و درونگری است، انتقال فناوری است. امروزه، صنعتی شدن بطور عمیقی به انتقال فناوری وابسته است.
انتقال فناوری عبارت است از بکارگیری و استفاده از فناوری در مکانی بجز مکان اولیه ایجاد و خلق آن. بهعبارتی دیگر فرایندی که باعث جریان یافتن فناوری از منبع به دریافت کننده آن میشود، انتقال فناوری نامیده می شود.
نگاه به انتقال باید بهعنوان فرایندی باشد که از طریق آن تکنولوژی وارداتی به گونهای کسب شود که نه تنها برای تولید محصول بهکار گرفته شود، بلکه زمینهای برای خلق تکنولوژی جدید باشد. انتقال فناوری به دوگونه صورت میگیرد: انتقال عمودی و انتقال افقی. در انتقال عمودی یا انتقال تحقیق و توسعه، اطلاعات فنی و یافته های تحقیقات کاربردی به مرحله توسعه و طراحی مهندسی انتقال مییابد و سپس با تجاری شدن تکنولوژی به فرایند تولید وارد می شود. در انتقال افقی، تکنولوژی از یک سطح توانمندی در یک کشور به همان سطح توانمندی در محل دیگری منتقل میشود. در این حالت هرچه سطح گیرنده فناوری بالاتر باشد هزینه انتقال فناوری کاهش می یابد و جذب آن به صورت موثرتری انجام می شود. ماهیت و مفهوم انتقال فناوری در هر سطح وهزینه آن در مقایسه با سطوح دیگر مشخص شده است.
فرایند انتقال فناوری :
انتقال فناوری فرایند پیچیده و دشواری است و بدون مطالعه و بررسی لازم نه تنها مفید نیست بلکه ممکن است علاوه بر هدر رفتن سرمایه و زمان، به تضعیف فناوری ملی هم بیانجامد. فرایند انتقال فناوری را می توان به سه بخش عمده تقسیم کرد:
(1 انتخاب و کسب فناوری (2 انطباق، کاربرد و جذب فناوری (3 توسعه و انتشار فناوری
برخی از عوامل تاثیرگذار برنحوه انتقال:
➢ انگیزه، هدف، معیار و سود مورد توافق متقاضی و عرضه کننده فناوری.
➢ سطح فناوری و قابلیتهای متقاضی در امر انتقال کامل آن.
➢ استراتژی فروشنده برای فروش فناوری.
➢ منابع اطلاعاتی موجود وقدرت چانهزنی متقاضی.
➢ سیاست کلی جاری و تکنولوژیکی کشور متقاضی.
برای بیان دقیق مفهوم فناوری باید به جنبه های انسانی و اجتماعی آن دقت داشته باشیم. بسیاری از مردم فناوری را با جنبه فنی آن می شناسند، زیرا این جنبه است که با ماشین ها، فن ها، دانش ها و فعالیت اساسی به کار انداختن اشیا سروکار دارد. واژه ها و کلمات فن یا فنون مناسبات بیشتری برای کاربرد دارد. برخی از تعاریف فناوری بین کاربرد کلمه در مفهوم وسیع و محدود آن در نوسان است . گالبرایت، اقتصاددان امریکایی به معنی »کاربرد سیستماتیک دانش علمی یا دانش منظم دیگر برای امور عملی « تعریف کرده است. فناوری به شکل دیگری نیز بیان شده و آن کاربرد دانش علمی و دانش منظم دیگری برای امور عملی به وسیله سیستم های مطمئنی است که شامل مردم، سازمان ها و اشیای زنده و ماشین ها می شود. چنین تعریفی باعث شده است که علم در درون فناوری جای داده شود.
مفهوم انتقال فناوری:
فناوری در 4 بعد اصلی زیر معرفی می شود که در هریک از ابعاد در انتقال فناوری مباحث ویژه خود را با توجه به روش های انتقال دنبال خواهد نمود.
ماشین آلات یا عامل تکنیکی
توانایی های انسانی یا عامل انسانی فناوری اطلاعات و دانش فنی یا عامل اطلاعات
سازماندهی و مدیریت یا عامل سازمانی
شکل :1 ابعاد فناوری
میزان یادگیری فناوری وابسته به تواناییهای زیر است:
1. توانایی های سرمایه گذاری
2. توانایی های تولید
3. ساز و کارهای یادگیری (ساختارهایی که به ارتقاء سطح توانایی های تکنولوژیک کمک می کنند.)
ارکان انتقال فناوری:
انتقال فناوری فرایندی است که طی آن گیرنده فناوری "متقاضی" موفق می گردد ضمن تهیه سخت افزارهای لازم به سطح مطلوبی از نرم افزارها و فوت وفن های نهفته در تکنولوژی مورد انتقال ازطریق انتقال دهنده "عرضه کننده " دست یابد وبدین وسیله با پرداخت هزینه فناوری مربوطه ، به روشهای بهتری در تولید یا ارائه خدمات موردنیاز احاطه یابد. بنابراین در هر فرایند انتقال فناوری ارکان مشخص شده در شکل زیر قابل تفکیک است .
متقاضی فناوری عرضه کننده
روش انتقال
شکل:2 ارکان انتقال فناوری
روش انتقال فناوری
منظور از روش انتقال فناوری ، مجموعه ای از فعالیتهای ازپیش تعریف شده ای است که طی آن فناوری موردنیاز دراختیار متقاضی قرار می گیرد.
روشهای انتقال فناوری ، بسته به نوع فناوری و شرایط گیرنده و دهنده آن متفاوت و در برخی موارد بسیار متنوع است . درمیان کتابها و مقالات نوشته شده درمورد این موضوع ، می توان به طبقه بندیهای مختلفی نظیر تقسیم آن به روشهای مستقیم وغیرمستقیم ، درونی و برونی ، رسمی و غیررسمی ، تجاری و غیرتجاری ، بسته بندی شده و غیربسته بندی شده ، تجسم و غیرتجسم یافته اشاره کرد.
انتقال فناوری موفق
عوامل متعددی بر موفقیت فرایند انتقال فناوری مؤثرند وصاحب نظران در این زمینه مطالعات بسیاری انجام داده و انتقال فناوری را از ابعاد مختلف مورد بررسی قرار داده اند .از طرفی تجربه های کشورهای خارجی می تواند راه گشای مناسبی برای رفع موانع انتقال فناوری باشد .با مطالعه سوابق انتقال فناوری در این کشورها می توان درس های ارزشمندی از این پروژه ها گرفت وعواملی که موجب موفقیت آنها بوده را در پیش گرفت و از بروز موانع پیشگیری نمود .زمانی یک پروژه انتقال فناوری موفق خواهد بود که دریافت کننده فناوری ازشروع تا انتهای پروژه حضور داشته باشد و انتقال دهنده هم در تمامی این مراحل همراه دریافت کننده حضور داشته باشد و اطلاعات لازم را در اختیار وی گذارد.
تا فناوری منتقل شده بومی سازی شود و دریافت کننده از جذب موفق فناوری اطمینان حاصل نماید .انتقال دهنده می تواند دریافت کننده فناوری را در برنامه ریزی برای انتقال فناوری یاری نماید و منابع لازم را پیش بینی و در اختیار دریافت کننده قرار دهد .تمام فعالیت هایی که برای موفقیت پروژه های انتقال فناوری لازم است نبایستی از نظر دریافت کننده دور بماند .
ابزار گردآوری داده ها و روایی و پایایی :
برای گرداوری اطلاعات در این تحقیق از ابزار پرسشنامه استفاده شده است. پرسشنامه تحقیق حاضر نیز با توجه به موضوع، هدف آن و همچنین با مدنظر قرار دادن نوع روش تحقیق، مهمترین ابزار جمع آوری اظلاعات برای آزمون سوالات در تحقیق حاضر بوده و بیشترین داده ها و اطلاعات لازم جهت تجزیه و تحلیل سؤالات و آزمون فرضیات از طریق جمع آوری داده های میدانی از آزمودنی ها با بکارگیری ابزار پرسشنامه حضوری صورت گرفته است و همچنین از بررسی مطالعات کتابخانه ای از موضوع مورد مطالعه از کتب داخلی و همچنین مجموع مقالات و مجلات در سازمان ها و کتابخانه و... استفاده شده است. بررسی میدانی این تحقیق با استفاده از پرسشنامه و طراحی و توزیع و تکمیل آن توسط کارشناسان مرتبط انجام گرفته است ویک الگو و مدل مناسب جهت عوامل موثر بر انتقال فناوری در پانزده عامل اصلی با عنوان های مدیریت کارآ و موثر، زمینه ، همکاری نزدیک بین مراکز تحقیقاتی و صنایع ، چالش ها ، توجه به فعالیتهای تحقیق وتوسعه ، انتخاب ، دردسترس بودن بازار کافی ، اطمینان ، قابلیت خوب و ظرفیت جذب کشور گیرنده تکنولوژی ، ارتباطات ، حمایت موثر دولت ، ظرفیت ، تمایل انتقال دهنده و گیرنده تکنولوژی ، تعهد و سیاست توسعه صادرات پیشنهاد شده است.
در ادامه تحقیق به استخراج زیر عاملهای هر یک از عامل اصلی پرداخته شده است. که در نهایت کلیه عوامل شناسایی شده در قالب پرسشنامه ای که تهیه شده بود، توسط خبرگان و کارشناسان امر انتقال فناوری در رابطه با میزان موثر بودن هر یک از عوامل مورد پرسش قرار گرفت که پس از جمع آوری پرسشنامه ها و عوامل موثر بر انتقال فناوری با استفاده از آزمون t-test و از طریق نرم افزار آماری SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج این تحقیق به عنوان راهنمایی برای بهبود کارایی
و اثربخشی پروژه های انتقال فناوری قابل کاربرد هستند. روش تحقیق از نوع تحلیلی است و از نظر نوع هدف، مقاله کاربردی محسوب میشـود و در طراحی سوالات پرسشنامه دقت لازم به عمل آمد تا سوالات ار سادگی و وضوح کافی برخوردار باشند برای تعیین اعتبار این پرسشنامه ازروش اعتبار محتوا و به منظور تعیین پایایی پرسشنامه از ضریب الفای کرونباخ استفاده شده است. با محاسبه الفای کرونباخ با مقیاس 51 سوال 0,077 بوده است که می توان نتیجه گرفت پاسخ های دریافتی از اعتبار بالایی برخوردار هستند.
با توجه به روش های انتقال فناوری می توان عوامل تاثیر گذار در انتقال را به صورت الگوی ذیل ارایه نمود که هریک از این عوامل نیز خود به پارامتر های متعددی وابسته می باشند:
1 مدیریت کارآ و موثر
2 زمینه
3 همکاری نزدیک بین مراکز تحقیقاتی و صنایع
4 چالش ها
5 توجه به فعالیتهای تحقیق وتوسعه
6 انتخاب
7 دردسترس بودن بازار کافی
8 اطمینان
9 قابلیت خوب و ظرفیت جذب کشور گیرنده تکنولوژی
1 ارتباطات
11 حمایت موثر دولت
21 ظرفیت
31 تمایل انتقال دهنده و گیرنده تکنولوژی
41 تعهد
51 سیاست توسعه صادرات
