بخشی از مقاله
چکیده:
در سند چشم انداز کشور، دستیابی به جامعه برخوردار از دانش پیشرفته، توانا در تولید علم و فناوری، متکی به سهم برتر منابع انسانی و سرمایه اجتماعی در تولید ملی، دست یافتن به جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه آسیای جنوب غربی با تاکید بر جنبش نرم افزاری و تولید علم... مورد توجه قرار گرفته و سازمان ها و نهادهای علمی کشور ملزم به ایجاد بسترهایی برای تحقق مفاد سند شده اند. این مطالعه به منظور بررسی وضع موجود علم و فناوری کشور، شناسایی موانع تحقق مفاد سند و ارائه راهکارهایی برای غلبه بر موانع انجام شده است. روش مطالعه، روش استنادی و بررسی مبانی نظری و ادبیات پژوهشی موجود پیرامون موضوع مورد مطالعه بود.
در این مطالعه پس از تبیین وضع موجود علم، پژوهش و فناوری در قالب شاخص هایی چون درصد صادرات فناوری پیشرفته، اختراعات ثبت شده، تعداد مقالات تولید شده و سهم مقالات مورد استناد، سهم اعتبارات پژوهشی از تولید ناخالص داخلی و سایر موارد، به بررسی موانع در سه گروه موانع مربوط به مدیریت نظام علم، تحقیق و فناوری، نظام پژوهش و پژوهشگران وکاربست نتایج تحقیق پرداخته و پس از آن راهکارهایی ارائه گردیده است . از جمله مهمترین راهکارهای ارائه شده این است که متولی واحدی مسوولیت برنامه ریزی، سیاستگذاری، نظارت و هدایت نظام علمی کشور را بر عهده گرفته و با ایجاد پایگاه های اطلاعاتی و بکارگیری فاوا، نقش مهم و بنیادین هماهنگ سازی فعالیت ها را ایفا نماید تا از تکه تکه شدن اجزای این کل واحد ممانعت بعمل آید.
×واژگان کلیدی:علم، فناوری، اختراع، مقاله، موانع، راهکار
مقدمه:
تجربه کشورهای توسعه یافته نشان می دهدکه علم، پژوهش و فناوری محور اساسی در توسعه این کشورها بوده و برنامه های توسعه این کشورها اغلب بر پایه علم و فناوری طراحی شده است - . - 1 امروزه با توجه به رشد و افزایش نقش علم در حیطه های گوناگون ، دستیابی به سطح بالای کمی و کیفی در علم و فناوری و کاربرد آن برای حل مشکلات جامعه یکی از چالش های عمده کشورها به حساب می آید. در بسیاری از موارد دلیل اصلی این تلاش برای بکارگیری علم و فناوری ایجاد رفاه و امنیت در سایه بهبود وضعیت اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی مطرح شده است - 3،. - 2 کشورهایی که به این مهم پی برده اند با درک صحیح از اهمیت جایگاه مدیریت علم، دانش و فناوری و اهمیت ساختار سازی و تحلیل و رصد دائمی عوامل تعیین کننده در این عرصه، خواهان آن هستند که در عرصه جهانی کنشگر باشند.
در کشور ما نیز اهمیت این امر در عرصه کلان سیاستگذاری و با عنایت به رهنمودهای بالاترین مقام تصمیم گیری کشور به درستی شناخته شده و اقداماتی نظیر تدوین چشم انداز 20 ساله کشور و سند های مربوط به حوزه علم و فناوری، نشانگر اهمیت قائل شدن برای این امر است - . - 4 در بند 2 و 6 سند چشم انداز، کشور ایران به عنوان جامعه برخوردار از دانش پیشرفته، توانا در تولید علم و فناوری، متکی به سهم برتر منابع انسانی و سرمایه اجتماعی در تولید ملی - بند - 2، دست یافتن به جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه آسیای جنوب غربی با تاکید بر جنبش نرم افزاری و تولید علم، رشد پرشتاب و مستمر اقتصادی، ارتقای نسبی سطح درآمد سرانه و رسیدن به اشتغال کامل ترسیم شده است - . - 5
با توجه به آن که حدود یک دهه به تحقق مفاد سند چشم انداز 20 ساله کشور باقی مانده است، باید دید که آیا شرایط لازم برای تحقق مفاد سند فراهم شده است؟ آیا برنامه ریزی برای توسعه علم و فناوری به عنوان یک الزام کلیدی توسعه کشور شروع شده است؟ در حال حاضر وضعیت موجود علم و فناوری چگونه است؟ چه موانعی بر سر راه تحقق آینده ترسیم شده در سند چشم انداز وجود دارد؟ چه راهکارهایی را می توان برای غلبه بر موانع بکار گرفت؟ بدون شک دستیابی به یک جامعه دانش بنیان و مقتدر، مبتنی بر مطلوب های مندرج در سند چشم انداز 20 ساله، نقشه جامع علمی کشور، قانون برنامه پنجم توسعه، بدون برنامه ریزی هدفمند برای توسعه علم و فناوری محقق نخواهد شد. هدف از این مطالعه پاسخ به سوالات مطروحه با استفاده از روش استنادی و بررسی مبانی نظری و ادبیات پژوهشی موجود پیرامون موضوع مورد مطالعه است.
وضعیت موجود علم و فناوری در ایران:
برای تعیین وضع موجود علم و فناوری نیاز به شاخص هایی است که با استفاده از اطلاعات آنها بتوان سیمای علم و فناوری و میزان رشد یا عقب ماندگی را در قالب مولفه های مربوط به این حوزه مشخص نمود. در این راستا بانک جهانی2 ، به منظور تعیین وضعیت توسعه علمی کشورها، شاخص هایی را در زمینه علم و فناوری تعیین نموده که هر ساله وضعیت کشورها را در قالب این شاخص ها و بصورت گزارش های توسعه جهانی در سایت خود اعلام می نماید - . - 6 برخی از این شاخص ها عبارتند از:
1. صادرات فناوری پیشرفته3 به عنوان درصدی از کل اعتبارات
2. صادرات فناوری پشرفته بر حسب دلار4
3. اختراعات5 ثبت شده
4. هزینه تحقیق و توسعه به عنوان درصدی از تولید ناخالص داخلی6
5. تعداد محققان و تکنسین های R&D به ازای یک میلیون نفر7
6. تعداد مقالات مجلات علمی و فنی8
به منظور بررسی وضع موجود کشور با استفاده از شاخص های مورد نظر، ابتدا اطلاعات مندرج در سایت مورد بررسی قرار گرفت، متاسفانه آخرین اطلاعاتی که در مورد وضعیت کشور ما در زمینه شاخص های مذکور در گزارش توسعه جهانی وجود داشت، شامل موارد مندرج در جدول زیر بود. بنابر این ضمن استفاده از اطلاعات سایت مذکور از اطلاعات و شاخص های موجود در پژوهش های انجام شده و سایر منابع نیز استفاده گردید.
❖ همانگونه که اطلاعات جدول نشان می دهد در زمینه صادرات فناوری پیشرفته و مقالات نمایه شده در مجلات علمی و فنی با رشد مواجه بوده ایم. اما درصد تولیدات صادر شده در طول دو سال مورد بررسی ثابت بوده است.9 درصد صادرات فناوری پیشرفته در سال 87 برای کشور ما معادل 5,87 بوده که میزان این شاخص برای کشورهای صنعتی بیش از 50 درصد و برای کشور مالزی 54 درصد گزارش شده است - . - 7 این میزان بیانگر فاصله بسیار زیاد با کشورهای صنعتی و وضعیت نه چندان مناسب برای کشور است.
