بخشی از مقاله
بررسی مجتمع فرهنگی ورزشی جانبازان و معلولین قمربنی هاشم(ع) تهران با تاکید بر ساختار عملکردی در دستیابی به معماری پایدار
چکیده
ورزش از جمله فعالیتهایی است که معلولان را به جامعه معرفی میکند و می تواند نقش نیازها و موقعیت کنونی و آینده آنـان را بیان نماید. دستیابی به استانداردهای بالای کیفیت، امنیت و آرامش که در واقع سلامت معلولین و جانبازان را تامین می کند، از مهمترین اهداف معماری برای این قشر است. پژوهش حاضر به بررسی شاخص های معماری در ساختار عملکردی مجموعه فرهنگی ورزشی جانبازان و معلولین قمر بنی هاشم(ع) پرداخته و تاثیر آن را در رسیدن به معماری پایدار ارزیابی میکنـد. بـا توجه به بحران زیست محیطی که حیات بر روی کره زمین را تهدید میکند و نیز افزایش مصـرف سـوختهای فسـیلی کـه باعـث تشدید این بحران شده لزوم استفاده از منابع انرژی پاک باید بیشتر مورد نظر طراحان ساختمان قرار گیـرد ؟مفهـوم پایـداری در معماری ، همان معماری پایدار یا معماری همساز با اکوسیستم یا سازگار با محیط زیست است ؟طراحی ساختمانها براسـاس ایـن رویکرد نه تنها به صرفه جویی در مصرف انرژی است بلکه کمک بزرگی در جلوگیری از آلودگی هوا و کمک به نسل آینده بشـمار می آید؟ این تحقیق به روش توصیفی تحلیلی انجام شده و هدف آن بیان فنون و الگوهای معماری به کار رفته در این مجموعه و تاثیر آن در آسایش ، امنیت و آرامش معلولین می باشد. نتایج به دست آمده از این تحقیق نشـان داد کـه بنـای فـوق یـک نمونه موفق در بهره گیری از اصول معماری پایدار در ایجاد عملکرد های چندگانه برای معلولین و رسـیدن بـه یـک معمـاری مطلوب و همخوان با محیط زیست و منطقه است.
کلید واژها ْ ورزش ، جانبازان و معلولین ، معماری پایدار ، عملکردگرایی ، قمر بنی هاشم(ع)
-1مقدمه
با نگاهی به بافت مجتمع های زیستی در می یابیم که استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر مانند آفتاب، بـاد، و غیـره از دیربـاز مـورد توجه انسان بوده است؟ نحوه قرارگیری مساکن، فضاهای پرو خالی، استقرار پلان و بنا، حجم و عناصر اصلی، رابطه فضائی عناصـر اصلی پلان، توزیع معماری، مصالح مورد استفاده، ابعاد فضاها و همه و همه در ارتباط با پدیده اقلـیم تعریـف و تنظـیم مـی شـد؟ طبیعی است که این مناسبات یکباره نبوده بلکه با بکارگیری عنصر سعی و خطا و کسب تجارب بـومی و محلـی در طـول ازمنـه بسیار روی داده است( (Coch, 1996: 67 معماری را باید وسیله ای غیر قابل انکار برای زندگی و نه فقـط سـاختن،بلکه مجموعـه ای از تفکر،عملکـرد و مصـرف دانسـت و ساختارهای معمارانه نه فقط جهت استفاده ی فیزیکی،بلکه استفاده ی روحی و حتی به عنوان هنر زندگی اجتماعی و تعـادل در موجودیت و هماهنگی سیستماتیک این تعادل که همگنی و تداوم خود را از طبیعت محیطی داشته باشد و نه در اجتمـاعی سـه بعدی که از علوم و فنون پیروی می نمایند،بلکه به صورت انرژی و نیرویی برتـر در هـر انسـانی نمـود یابـد”ادوارد برایـان،1831؟ “ بخصوص در دهه های اخیر که بر دانش و شناخت بشری افزوده شده، سیستم های طبیعی و اکولوژیکی بیشتر مورد توجـه قـرار گرفته است ؟دسته ای از معماران نیز به مفهوم "ساخت و ساز پایدار "اشاره کرده و آن را این چنین تعریف میکنند "ْمدیریت یک محیط پاک و سالم براساس بهرهبرداری موثر از منابع اکولوژیکی "که بر این اساس هـدف از طراحـی سـاختمانهای پایـدار، کاهش آسیب آن بر روی محیط و منابع انرژی و طبیعت است ”؟سفلایی،1838؟ “ در دهه هفتاد با آغاز بحران انرژی در جهان عصر پایداری آغاز شد و در پی آن سه حیطه مـوثر، ارزشـهای اجتمـاعی ، منـابع محیطی و مهارت های طراحی در بحث توسعه وارد شدند ؟مقوله مهارت های طراحی و دانش فنی بـا توجـه بـه سـه موضـوع عمده انرژی ، محیط و اکولوژی مجددا تعریف گشته ؟ اکنون معماری ، به عنوان یک ابر سـامانه، وظیفـه مهمـی را بـه عهـده گرفته است، زیرا که% 5. مصرف انرژی جهان در این حوزه به مصرف رسیده و یا تلف می شود؟ چارلز جنکز در آخرین فصل کتابش این مسئله را خاطر نشان میسازد که نابودی زمین توسط ما منجر به نابودی27000 گونه زیستی در یکسال میشود ؟ یعنی هفتاد و چهار انقراض در یک روز، یا سه نابودی در یک ساعت! در سال 86، شهرداری تهران تصمیم به ساخت مجموعه فرهنگی ورزشی برای معلولین در مناطق 22گانه تهران گرفت تا برای
این قشر از افراد جامعه نیز امکانات در سطح شهر فراهم باشد و در تیرماه سال 1390 مجتمع فرهنگی ورزشی قمربنـی هاشـم (ع) با حضور دکتر قالیباف شهردار وقت تهران، افتتاح شد و فاز نخست آن مورد بهرهبرداری قرار گرفت. زیر بنای این مجموعه 22 هزار متر مربع و شامل 8 طبقه است که به دو بخش ورزشی و فرهنگی تقسیم می شود. این گزارش نگاهی بـه عملکـرد و ساختار پایدار مجهزترین و مدرنترین مجموعه ورزشی جانبازان و معلولان در تهران دارد.
-2نظریه های پایداری در معماری
-1-2 توسعه پایدار
یک محیط پایدار، محیطی است که وجودش را مدیون مصرف منابع طبیعی بطور معقول و وجود نظم در پیرامونش میدانـد ؟اگـر یک محیط به صورت کالبدی وجود دارد، میبایست پایدار باشد ؟داشتن یک محیط غیرپایدار، غیرقابل قبول اسـت ؟بـا توجـه بـه جذاببودن موضوع پایداری و توجه بسیاری از معماران و شهرسازان ناآشنا به این جنبش و متأسفانه بدلیل آشفتگی که در معنای این اصطلاح میان متخصصین امر و دیگران وجود دارد، در مباحث آن، بخصوص در جوامع کمتر توسعه یافته، آشفتگی مشـاهده میشود”مفیدی،10 ،(1381
-2-2تعاریف و مفاهیم پایداری
پایداری طبق تعریف براندتلند، به معنای تأمین نیازهای نسل امـروز اسـت ؟بـدون اینکـه توانـایی نسـلهای آینـده بـرای تـأمین نیازهایشان، قربانی امروز شود؟ قابل درک است ؟این که، نسل آینده بر گردن نسل امروز حـق دارد و وظیفهـای را بـرای نسـل » حفظ منابع « و » آیندهنگری « در این تعریف دو مفهوم کلیدی امروز در رابطه با اعطای کره زمین در سلامت کامـل بـه نسـل آینده ایجاب میکند ؟برای حفظ منـابع نیـز محافظـت نسـل امـروز از تمـام منـابع تجدیدپـذیر و، تجدیدناپـذیر ضـروری اسـت.
(گیلانی،72،(1388
-3-2معماری پایدار در رابطه با مسائل محیطی
با نگرش اقلیمی، انسان در حد موجود خاکی نیازمند آسایش ؟ « در بسیار از راهکارهایی که معماری پایدار ارائه میدهـد، نگـرش اقلیمی مطرح است آب و هوایی تقلیل مییابد ؟توجه به شرایط اقلیمی یکی از پایههای مهم معماری ایرانی میباشد، اما همه چیـز به آن ختم نمیشود ؟در اینجا مجموعهای از عوامل گوناگون، که یکی از پایههای مهم معماری ایرانی میباشد، امام همه چیز به آن ختم نمیشود ؟در اینجا مجموعهای از عوامل گوناگون، که یکی از پایه های مهم معماری ایرانی میباشد، اما همه چیز بـه آن خـتم نمیشود ؟در اینجا مجموعهای از عوامل گوناگون که یکی از آنها اقلیم است، دست دردست هم داده و شکل نهایی بنا را میسـاخته است ؟بطوری که انسان، حضور در یک فضای آسایشدهنده را حس میکند و همزمان در درون آن فضا، پیامهای بسیاری را دریافت میکند ،”معماریان1384،(41-51
-4-2اصولی که باید رعایت شود تا یک ساختمان در زمره بناهای پایدار طبقه بندی شود به شرح زیر
است”قیاسوند، 1385 ، (4
اصل اول :حفظ انرژی اصل دوم: هماهنگی با اقلیم
اصل سوم: کاهش استفاده از منابع جدید اصل چهارم: برآورده کردن نیازهای ساکنان
اصل پنجم: هماهنگی با سایت اصل ششم :کلی گرایی
-5-2 معماری پایدار و اهداف آن
"بعد از کشاورزی، ساختمان دومین صنعت بزرگ در دنیاست ؟آلـودگی ناشـی از سـرمایش سـاختمان هـا و سـاخت مصـالح ساختمانی، از آلودگی های ماشین ها فراتر می رود و سرچشمه های تمام شونده ، را به سرعت مصرف می کند"؟ معماری پایدار را به این منظور نمی توان یک سبک در معماری دانست بلکه این معمای یک نگـرش هوشـمندانه در طراحـی محسوب می شود به گونه ای که در کم کردن مصرف انرژی های طبیعی و سوختها و بهینه کـردن اسـتفاده از منـابع انـرژی طبیعی تاکید می کند؟ معماری پایدار، تنها برای پایداری کالبد ساختمان ها تلاش نمـی کنـد، بلکـه هـدف غـایی آن ایجـاد پایداری در کره زمین است؟ سازمان تحقیقات بین المللی تحقیقات ساختمانی (CBI)، چهار هدف را به عنوان معماری پایدار مطرح کرده است؟ -1کاهش مصرف منابع اولیه -2استفاده مجدد از منابع -3استفاده از منابع قابل بازیافت -4حفاظت از محیط زیست
-6-2 اصول طراحی پایدار
مفهوم مکان ْ طراحی پایدار با شناسایی کامل مکان آغاز می گردد ؟اگر ما نسبت به عوارض و خصوصیات مکان حساس باشیم، می توانیم در آن بدون ایجاد خرابی و آسیب سکنی گزینیم ؟شناسایی محل به تعیین روشهای طراحی مانند جهت نـورگیری ساختمان در موقعیت مورد نظر، محافظت از طبیعت اطراف و دسترسی به حمل و نقل عمومی کمک می کند؟ ارتباط با طبیعت ْخواه طراحی ساختمان در داخل شهر باشد یا در یک محیط طبیعی، ارتباط با طبیعت موجب طراحی پایدار در ساختمان می گردد؟ درک جریانات طبیعی ْ در طبیعت هیچ چیز هدر نمی رود، محصول فرعی یک ساختمان آلی، غذایی برای موجودات دیگر می باشد ؟به عبارت دیگر سیستمهای طبیعی یک چرخه بسته است که به وسیله کار با این چرخه می توانیم به نیاز همه گونه ها پاسخ دهیم ؟با بکار بردن چرخه های قابل احیا به جای نابود کردن، باعث برگرداندن طراحی پایدار به زندگی خواهیم شد؟ مفهوم تأثیر بر محیط ْ طراحی پایدار سعی دارد به وسیله ارزیاب مکان، سطح انرژی و مواد سـمی، صـرفه جـویی در مصـرف انرژی ، مواد و تکنیک های ساختمانی به مفهوم کاهش تأثیر بر محیط دسـت یابـد ؟تـأثیر منفـی بـر محـیط بـا بکـار بـردن محصولات ساختمانی پایدار و موادی که در تولید و اجراء مواد سمی کمی تولید می کنند و قابل بازیافت می باشند کاهش می یابد؟
درک مردم ْ طراحی پایدار باید به ملاحظات فرهنگی، نژادی، عقیدتی و عادتهای مردم که می خواهند از محیط ساخته شـده استفاده نمایند یا در آن ساکن شوند توجه کند ؟این امر حساسیت و دقت فراوانی را نسبت به نیازهای مردم و جامعه طلب می کند؟
-7-2 ساختمان پایدار
ساختمان پایدار به ایجاد و اداره یک بنا بر پایه منابع کافی و قوانین اکولوژیک گفته می شود ؟هدف ساختمانهایی که به صورت پایدار طراحی شده اند کاهش مقابله با محیط زیست از لحاظ انرژی و منابع لازم می باشد، لذا شامل اصول زیر می باشدْ -1کم کردن مصرف منابع غیر قابل تجدید -2افزایش محیط طبیعی ” طبیعت “ -3حذف یا کاهش مصرف مواد مضر
بر طبق پروژه ECD، ساختمانهای پایدار، کمترین مقابله با محیط طبیعی، چه از لحاظ محوطـه و گسـترش محلـی و چـه از لحاظ ظاهر کلی را دارا می باشند ؟ساختمان پایدار ممکن است در یک پهنه وسیع به عنوان بنایی که در جهت افزایش کیفیت ” شامل اقتصاد و شرایط طبیعی و شرایط اجتماعی و محیطی “ می کوشد ؟معرفی شـود ؟بنـابراین اسـتفاده عاقلانـه از منـابع طبیعی و مصالح ساختمانی و شرایط مناسب
-3عملکرد گرایی در رسیدن به معماری پایدار
همانطور که میدانیم یکی از اصول معماری مدرن عملکردگرایی است؛ شعار فرم از عملکـرد تبعیـت مـی کنـد، بیـانگر همـین مطلب است، بنابراین در ساختمانهای مدرن فضاهایی که دارای یک عملکرد هستند به یک صورت بوده، نتایج حاصـل از ایـن تفکر ایجاد فضاهای یکنواخت و غیر قابل تغییری است. تنها تغییر عملکرد باعث تغییر فضا می شود. بحث اصلی بر سـر تغییـر در فضا است، ایده پلان آزاد مدرنیسم شبکه فضایی همگونی بوجود مـی آورد کـه موقعیـتهـای برابـر بـرای سـاکنین فـراهم می آورد ، در حالی که شرایط محیطی این فضاها یکسان نیستند، بنابراین در این جا به تناقض می رسیم! تناقضی که معمـاری مدرن را زیر سوال می برد و آن این است که چگونه می توان از فضاهای همگون و برابـر در شـرایط محیطـی مختلـف اسـتفاده کرد؟!درک زیست محیطی از فضاهای عمومی، گوناگونی فضاهای با یک عملکـرد را در شـرایط محیطـی بـه وسـیله فـرمهـای هوشمند سبب می شود، که معماری بسیار پایدار بوده، تسهیلات مناسبی را برای ساکنان فـراهم مـی آورد. مـی تـوان معمـاری بومی را مثالی از این گونه فضاهای پایدار دانست؛ خصوصیات فضاهای پایدار عبارتند از: -1عدم وجود مرزهای مشخص فضاها -2نامنظم بودن فضاها -3قابلیت تنظیم فضاها بر حسب شرایط محیطی .
بنابراین فضاهای زیست محیطی فضاهایی هستند که تغییر میکنند و اصولاً هر تغییر منتج از یک سری پارامتر اسـت کـه بـر فضا تاثیر مستقیم گذاشته و باعث تغییر نـاهمگونی آن مـیشـود؛ ایـن پارامترهـا را پارامترهـای زیسـت محیطـی مـینـامیم. برقراری تعادل حرارتی بین بدن انسان و محیط اطرافش یکی از نیازهای اولیه برای تامین آسـایش و سـلامتی او اسـت؛ بـرای برقراری این تعادل لازم است دمای پوست، علی رغم تغییرات زیاد درجه حرارت هوای مجاور بدن ثابـت مانـده و یـا تنهـا بـه میزان بسیار اندکی تغییر کند. ایجاد چنین تعادلی به ترکیب پارامترهای مختلف بستگی دارد، بعضی از این عوامل خصوصیات
متابولیکی شخص به علاوه فعالیت فیزیکی، نوع لباس و عادت وی به هوای محیط هستند و پارامترهای دیگـر از قبیـل درجـه حــرارت هــوا، تــابش آفتــاب، رطوبــت و جریــان هــوا هســتند کــه بــه آنهــا پارامترهــای زیســت محیطــی مــیگــوییم. می توان فضایهای زیست محیطی را به یک کوپه آتش تشبیه کرد که طیفی از درجه حرارت و نور را به وجود مـیآورد کـه بـه طور دینامیکی و فعال با جریان هوا و شرایط محیطی دیگر تغییر میکند. این فضاهای دینامیک، گوناگون و ناهمگون، شرایطی مناسب برای تمایلات شخصی ساکنین به وجـود مـی آورنـد. گونـاگونی در فضـاهای زیسـت محیطـی بیشـتر در یـک طیـف (gradient)بروز میکند تا در تقسیمات مسلم بین فضاهای درونی و بیرونی و فضاهای سـرد و گـرم، مرطـوب و خشـک یـا روشن و تاریک...؛ این برخورد با محیط رویکردی پایدار به اماکن عمومی است.
-3معرفی پروژه مجتمع فرهنگی ورزشی جانبازان و معلولین قمربنیهاشم (ع)
معمار: )Experimental Branch of Architecture( EBA
مکان: تهران ـ ایران سال بهرهبرداری: 2011
مساحت: 18000 مترمربع کارفرما: شرکت توسعه محیط فرهنگی
شکل((1مجتمع فرهنگی ورزشی قمر بنی هاشم (ع) تهران و موقیت آن در سایت
این ساختمان در منطقه 20 تهران و در مجاورت خیابان فداییان اسلام قرار گرفته و فرم کلی آن بصـورت مسـتطیلی کشـیده است که کشیدگی آن شرقی - غربی است. در شکل (1) موقعیت بنا با کادری قرمز نمایش داده شده اسـت . مجموعـه قمربنـی هاشم(ع) در 8 طبقه با سالنهای متعدد و فضاهای اداری بنا شده است. این مجتمع در بخشهای ورزشی، تفریحی ، فرهنگـی و اداری ساخته شده که فضاهای ورزشی شامل سالن های چند منظوره و سالنهـای ورزشهـای تـوپی، تیرانـدازی، بدنسـازی، سونا، جکوزی، هیدروتراپی و پیست ویلچررانی است. فضاهای فرهنگی آن نیز شامل کتابخانه، قرائت خانه، آمفی تئاتر، کارگـاه فنی، کلاس های آموزشی و مشاوره ای نمازخانه، گالری، فضاهای تفریحی، کافی نت، سالن بازیهـای کـامپیوتری و بـازی هـای مجازی و گیم نت مجهز به دستگاه های WiFi، XBox، Table Soccerاست. البته 2 زمین چمن مصنوعی به مسـاحت
